Lesbók Morgunblaðsins

Dagsetning
  • fyrri mánuðurnóvember 2004næsti mánuður
    SuÞrMiFiLa
    31123456
    78910111213
    14151617181920
    21222324252627
    2829301234
    567891011

Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.2004, Blaðsíða 17

Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.2004, Blaðsíða 17
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. nóvember 2004 | 17 ÞJÓÐTRÚIN endurspeglar tíðar- andann og reynsluheim kynslóðanna. Þjóðfræðin geta þar með kallast heimspeki daglega lífsins. Í þeim fræðum vega sögurnar ekki minnst. Þar að auki búa þær yfir sígildri líf- speki. Þessi ágæta bók Jóns R. Hjálmarssonar minnir okkur á hve sög- ur og sagnir voru snar þáttur í lífi genginna kynslóða. Ennfremur segja þær hvernig al- þýðan útskýrði nátt- úrulögmálin. Auk þess uppfylltu sögurnar þörfina fyrir dægra- styttingu og spennu. Sumir líta svo til að þjóðsögur tengist fyrst og fremst liðnum – reyndar löngu liðnum tímum. Og hjátrúin – en það orð er öllu neikvæð- ara – beri vitni um fáfræðina fyrr á tíð. Hitt er sönnu nær að þjóðsögur eru enn að verða til og munu koma fram meðan land er byggt. Að sjálf- sögðu blandast þær skynvillum jafnt og raunverulegri lífsreynslu, að ógleymdum dagdraumum sem blunda með okkur öllum. Líkt og forðum tjá þær viðleitni hverrar nýrrar kynslóðar til að átta sig á lífi sínu og umhverfi, meta reynslu sína í breytilegum heimi. Jón R. Hjálmarsson setur sig enn sem fyrr í spor ferðamannsins sem heldur hringinn um landið, horfir til hafs og fjalla, hugar að kennileitum og annarri staðfræði, festir í minni örnefni en leitast jafnframt við að skyggna umhverfið út frá reynslu- heimi þeirra sem einu sinni voru og hvarvetna skildu eftir sig spor. Sér- hver kafli hefst á greinargóðri og gagnorðri leiðarlýsingu með sögu- legu ívafi. Þá kemur á daginn að fjöl- mörgum örnefnum fylgja einhvers konar minni eða munnmæli. Örnefna- sögurnar munu flestar vera ævaforn- ar. Yngri sagnir tengjast líka landinu og náttúrunni þótt með öðrum hætti sé. Nýjustu sögurnar mundu flokkast undir dulrænar frásagnir fremur en eiginlegar þjóðsögur. Allt til loka 19. aldar – og jafnvel lengur – trúði alþýða manna á undra- heim þjóðsagnanna. Með vaxandi efnishyggju tók margur að efast. Blöð voru komin til sögunnar. Og fræðimenn voru teknir að skrásetja sögur af samtímaviðburðum. Ítarleg- ar heimildir eru þannig til um Kata- nesdýrið sem frá er sagt í fyrsta þætti þessarar bókar. Staðhæft var að kvikindið hefði komið upp úr Kata- nestjörn við Hvalfjörð. Skelfdi það nágranna og vegfarendur sem á vegi þess urðu. Ofurhugar gengu á fund landshöfðingja og sóttu um styrk til að vinna á ófreskjunni. Ekki vildi landshöfðingi veita því- líkan styrk en hét ríf- legri fjárhæð hverjum þeim sem legði dýrið að velli. Menn með byssu í hendi tóku þá að sitja um dýrið. En furðu- skepnan fráfældist háskann, hvarf skömmu síðar og varð ekki vart upp frá því. Sögur þær, sem Jón R. Hjálmarsson hefur valið í bókina, eru lang- flestar bundnar við einn tiltekinn stað. Und- antekningar geta þó verið frá því samanber söguna um skessuna Loppu í Bleiks- mýrardal. Hún hafði hjá sér pilt er Jón hét og reyndi að gera vel til hans. Pilturinn sagði að sig langaði í tólf ára hákarl sem Loppa sótti honum út á Siglunes. Fjarveru hennar notaði hann til að flýja. Önnur sams konar skessa hét Kráka og hélt sig í Blá- hvammi við Bláfjall suður af Mývatni. Hún hafði líka í haldi unglingspilt, sem sömuleiðis hét Jón, og sótti hon- um – með sama hætti – hákarl út á Siglunes. Í báðum sögunum sleppur pilturinn naumlega úr tröllahöndum meðan skessurnar fara eftir hákarlin- um. Og báðar kalla á eftir piltunum nánast sömu orðin: »Hérna er tólf ára gamli hákarlinn, Jón, og þrettán ára þó.« Fleiri sögur eru þarna af Kráku. Við hana er kennd Krákuá sem í dag- legu tali mun kölluð Kráká. Sögur, sem urðu til í tíð núlifandi manna, eru þarna fáar en nokkrar þó. Alltént nógu margar til að sýna fram á að sagnarandinn lifir enn með þjóð- inni. Ein þessara sagna segir frá ferð Helga bónda á Hlíðarenda er hann fór á hestbaki yfir Markarfljót. Ber þá svo til að ófreskja ræðst aftan að Helga, rífur og tætir föt hans og veit- ir honum áverka. Helgi var frækinn glímumaður á yngri árum og alla tíð hraustmenni. Honum tókst því við ill- an leik að hrista af sér dýrið. En hvers konar dýr var þarna á ferð? Enginn vafi leikur á að bóndinn sagði satt og rétt frá reynslu sinni. Lesand- inn getur svo gert sér að dægradvöl að útskýra fyrirbærið. Helgi var einn á ferð og einn til frá- sagnar. Öðru máli gegnir um frá- sagnir af furðudýrum sem bar fyrir sjónir í Þingeyjarsýslu haustið 1958. Sást fyrst til eins slíks við Heiðarhöfn á Langanesi. Töldu sumir að þar gæti verið á ferð rostungur eða hvítabjörn, enda þótt lýsingar sjónarvotta bentu ekki eindregið til þess. Margir sáu dýrið. Til er af því skrifleg lýsing eins og það kom Langnesingum fyrir sjónir. Þegar blöðin höfðu sagt frá fyrirbærinu kvaddi sýslumaðurinn á Húsavík Laxamýrarbræður, Björn og Vigfús, til skýrslutöku, en þeir höfðu um sömu mundir rekist á tvö furðudýr nærri Laxárósum, skoðað þau gaumgæfilega og gátu því lýst þeim allnákvæmlega. Aldrei höfðu þeir áður séð þvílíkar skepnur. Og engin deili vissu þeir á þeim. »Og þótt ekki sé að efa að bræðurnir á Laxa- mýri segi samviskusamlega frá öllu eins og það kom þeim fyrir sjónir og að skýrslan sé vandlega unnin, þá hefur ekki til þessa dags fengist nokkur skynsamleg skýring á tilvist umræddra dýra,« segir Jón R. Hjálmarsson. Ef gera skal upp á milli sagnanna má þátturinn Kattadoran á Eyrar- bakka vera þeirra íhugunarverðust. Þar segir frá systrum tveim sem staddar voru úti við í þorpinu í blíð- skaparveðri seint í ágúst 1918. Sjá þær þá fara hjá svo langa og mikla halarófu grárra katta að þeim þótti með ódæmum. Þegar þær höfðu greint föður sínum frá furðusýn þess- ari réð hann hana svo: »Mér segir svo hugur um að þetta muni boða plágu eða drepsótt og jafnvel eitthvað meira.« Óþarft er að minna á hvað á eftir fór! Sá er meginkostur þessarar bókar hversu skilmerkileg og handhæg hún er, hve fátt er þarna vansagt eða of- sagt og hversu vel höfundi tekst að tengja saman staðfræði og sögu. Leiðarlýsingarnar eru heppilega miðaðar við hinn dæmigerða íslenska ferðamann. Þá er efninu þannig fyrir komið að hægt er að fara ofan í bók- ina hvar sem er og lesa það sem við á eða áhuga vekur á stund og stað. Þessi leiðsögn Jóns R. Hjálmarsson- ar minnir ennfremur á að ekki er allt sem sýnist, að fleira loðir við lífs- reynslu okkar og meðvitund en það sem mælt verður og vegið – eða í töl- um talið. Er allt sem sýnist? BÆKUR Íslensk fræði eftir Jón R. Hjálmarsson. 214 bls. Al- menna bókafélagið. Reykjavík, 2004. Skessur, skrímsli og furðudýr við þjóðveginn Erlendur Jónsson Jón R. Hjálmarsson Litli bangsi er eftir Illuga Jökulsson með mynd- skreytingu Inga Jens- sonar. Litli bangsi verður fyrir því óláni að týna besta vini sínum, honum Stóra bangsa, þegar þeir fara saman niður að vatni að veiða. Litli bangsi er fjörug saga með sígildum boð- skap fyrir börn á aldrinum 3–8 ára. JPV útgáfa gefur út. Pabbi minn er eftir Anthony Browne í þýð- ingu Guðna Kolbeinssonar. Í þessari hlýju og fyndnu lofgjörð um feð- ur lýsir Ant- hony Brown kostum og hetjuskap pabbanna. Þrátt fyrir dálitlar ýkur höfundar vita allir að dásamlegur pabbi getur gert hvað sem er. JPV forlag gefur bókina út. Amma og þjóf- urinn í safninu er eftir Björk Bjarkadóttur. Sagan segir frá ömmu hans Óla, en hún er súperamma sem flýgur um á nóttunni og gómar bófa og ræningja. Einstaka sinnum fær Óli að fara með henni á glæpavaktina og þá er glatt á hjalla hjá þeim vinunum. Eina nóttina lendir málverkið af Skolfinni skeggmikla í ræn- ingjahöndum og Óli og amma fara á stjá til að bjarga málunum. Útgefandi er Mál og menning Verð: 1.990 kr. Skúli skelfir er eftir Francescu Sim- on, en Guðni Kolbeinsson þýddi. Nýju bækurnar heita Skúli skelfir og draugagangurinn og Skúli skelfir verður ríkur í hvelli. Skúli skelfir er grallari af guðs náð og svo mikill óþekktarangi að hann er eiginlega hálfgerð plága. Foreldrar hans reyna vissulega að siða hann til – en án nokkurs árang- urs. JPV-Útgáfa gefur út. Nýjar bækur Daganna kvæða- kver er eftir Leif Jóelsson. Leifur, sem er gestur Vinjar, at- hvarfs RKÍ í Reykjavík fyrir fólk með geðrask- anir, hefur áður gefið út þrjár ljóða- bækur, Einstigi í mannhafinu (1979), Sólarátt (1980) og Tilvera (1982). Höfundur gefur út, en Rauði kross Íslands og prentsmiðjan GuðjónÓ styrkja útgáfuna. Lesarkir lands- ins er eftir Sig- urlaug Elíasson. Sigurlaugur Elíasson yrkir í hófstilltum ofsa. Í bókum sínum hefur hann þró- að ljóðmál sem með tilstilli jarð- bundinna lýs- inga er nákomið og þekkilegt en hefur um leið fólgið í sér breidd og dýpt. Í Lesörkum landsins er mynd- málið í aðalhlutverki, sumarljóð og glaðlegar svipmyndir áberandi; sólskin og gróður, náttúra, veiði- skapur og kímni. Útgefandi er Mál og menning. GEIRLAUGUR Magnússon er löngu kunnur fyrir ljóð sín. Fyrsta ljóðabók hans kom út fyrir þrjátíu ár- um og nýjasta bókin, Dýra líf, er sú sautjánda í röðinni. Geirlaugur hefur tileinkað sér lágstilltan ljóðstíl en jafnframt ísmeygilega áleitinn. Kald- hæðni er aðall hans sem skálds og þar eirir hann engu, allra síst sjálfum sér. Hann er má segja meistari sjálfs- íróníunnar að hætti Þórbergs. Heim- spekilegur tónn er líka áberandi í ljóðum Geirlaugs og má segja að fátt mannlegt sé honum óviðkomandi og er þessi þáttur mjög áberandi í þess- ari bók og reyndar höfundarverkinu öllu. Nokkuð dimmt er yfir mörgum ljóðanna og kannast lesendur skálds- ins vel við svartsýnina og hrollinn sem sækir að því á köflum en Dýra líf er samt enginn bölmóður og oft skemmtir Geirlaugur lesendum sín- um með kaldhæðni og nokkrum gálgahúmor eins og nefnt var hér að framan. Bjartsýnin vefst að minnsta kosti ekki fyrir skáldinu í eft- irminnilegu ljóði sem nefnist „jarð- arberjaminkurinn“ en sú undarlega tegund mun að mati djörfustu fræði- manna vera „sapiens sap- iens með réttu eða röngu“ og er sólgin í jarðarber í heimagörðum. Hér er skáldið að fjalla um grimmd mannkynsins og líkir því við minkinn sem stjórnast af taumlausri græðgi. Tegundin er því send í sveit á aldrinum sjö til tíu ára meðan ber eru að þroskast og komast í sultukrukkur! Í þessu ljóði fer saman grótesk ádeila og ísmeygilegt skopskyn Geirlaugs. Undirritaður greinir einnig fínni og lágværari tón en oft áður í ljóðum Geirlaugs. Snilldartakta sýnir hann í ljóðum á borð við „nóttin ágæt ein“ þar sem vísað er bæði í ljóð Einars í Eydölum og Jónasar Hallgríms- sonar. Í ljóðinu leikur skáldið sér að andstæðum, annars vegar mildi jóla- næturinnar og hins vegar grafalvar- legur dauðinn. Í lokaerindinu fléttast þessar andstæður listilega saman: „nóttin alveg ágæt ein/alein kvika í hljóðri gröf“. Skemmtilegt er líka ljóðið „Heimilisfriður“. Þar talar vit- ur faðir til draumanna sinna, segir þeim ævintýri um ógæfusöm, yfirgef- in börn í skógi áður en hann svæfir þá. Kaldhæðnin er hér skammt undan því draumarnir mega ekki fara á stjá því þeir gætu gripið fram í fyrir andvökunni! Titillinn Dýra líf er tvíræður ef ekki margræður. Merkir í fyrsta lagi auðvitað að lífið sé dýrmætt og í öðru lagi vísar hann til hinna ýmsu dýra- tegunda sem skáld- inu verður tíðort um í bókinni. Eitt af þess- um skemmtilegu dýraljóðum heitir „við jafningjar“ þar sem ýmsir kostir Geirlaugs sem skálds njóta sín vel. Í þessu ljóði hrannast upp fjarstæðu- kenndar myndir og mælskan og orð- heppnin haldast í hendur. Útkoman er öfgakennt furðuljóð sem jafnframt er stórskemmtilegt. Ljóðið í heild sinni er svohljóðandi: það er hundur í rigningunni grár köttur í gluggasyllunni sofandi krókódíll í baðinu þú ert sagður snákur í aldingarði óðfleyg fluga undir höfuðskelinni apakötturinn á torgum en hver villist ekki á merktri leið hrasar aldrei á steinlausum stíg stansar hvergi nema við ljónabúrið dæmisagan féll á stærðfræðinni úlfurinn og lambið saman í gengi uglan veit ekki sitt rjúkandi ráð í úrhellissólskini glottir við kötturinn þó engin sé syllan Dýra líf er efnismikil ljóðabók, inniheldur 59 ljóð. Það er athygl- isvert að um tveir þriðju hlutar ljóðanna eru 14 línur en það er sem kunnugt er sami fjöldi og í sonnettu og getur varla verið einber tilviljun. Geirlaugur leikur sér dálítið með þessar 14 línur og notar ýmis afbrigði svo sem 4, 4, 4, 2 línur í hverju erindi eða 3, 3, 3, 3, 2 línur. Þetta form er knappt og hentar skáldinu á einhvern hátt vel. Að öllu samanlögðu er Dýra líf býsna sterk og áleitin ljóðabók. Textinn er þéttur og margræður og ljóðin feikilega fjölbreytt. Galdurinn liggur í tækni Geirlaugs, hann er slyngur að bregða upp myndum sem eru ýmist nærtækar og raunsæjar eða öfga- og fjarstæðukenndar. Rödd skáldsins er lágvær en einkennilega sterk. Sum ljóðanna eru hlý og per- sónuleg, sum kaldhæðin en jafnframt græskulaus og á einhvern hátt heið- arleg. Það er mikil reisn yfir þessari bók og lesandinn leggur hana ánægð- ur frá sér að lestri loknum. Af jarðarberjaminki BÆKUR Ljóð Geirlaugur Magnússon Útg. Lafleur Reykjavík 2004. Dýra líf Guðbjörn Sigurmundsson Geirlaugur Magnússon Einn en ekki tveir er eftir Ásdísi Óla- dóttur. Bókin fæst í Máli og menningu við Lauga- veg, Ey- mundsson í Austurstræti og í bóka- verslun Iðu við Lækjargötu. Einn en ekki tveir er gefin út í 200 tölusett- um eintökum. Höfundur gefur út og hannaði einnig kápu bókarinnar. Nýjar bækur Sólskinsfólkið er eftir Steinar Braga. Í bókinni segir frá sér- kennilegum há- skólakennara sem leigir sér íbúð í fjölbýlis- húsi í Reykja- vík eftir ára- langa dvöl erlendis. Svo virðist sem forveri hans í íbúðinni hafi komist upp á kant við aðra íbúa hússins og smám saman fær háskólakenn- arinn á tilfinninguna að þeir séu að gera samsæri gegn sér. Eftir því sem dagarnir líða tengist líf hans örlögum ungrar listakonu sem starfar í búningaleigu í miðbænum og er að festast í svikaþráðum samtímans, rétt eins og hann. Útgefandi er Bjartur. Verð kr. 4.250. Áritunarmað- urinn ereftir bresku skáld- konuna Zadie Smith í íslenskri þýðingu Helgu Soffíu Ein- arsdóttur. Sagan fjallar um Alex-Li Tan- dem, en hann er sérkennilegur ungur maður; gyðingur af kín- versku bergi brotinn sem býr í London. Hann er ástríðufullur áhugamaður um eiginhandarárit- anir sem hann leitar uppi, kaupir og selur. Leitin að eiginhand- aráritun Kittyar Alexander, kvik- myndastjörnu sem má muna sinn fífil fegurri, er sérstakt áhugamál hjá Alex. Sú leit leiðir hann á vit ýmissa ævintýra en verður þó fyrst og fremst rannsókn á eðli frægð- arinnar. Útgefandi er Bjartur. Verð kr. 3.980.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað: 06. nóvember (06.11.2004)
https://timarit.is/issue/257940

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

06. nóvember (06.11.2004)

Aðgerðir: