Morgunblaðið - 06.09.2004, Blaðsíða 18

UMRÆÐAN
18 MÁNUDAGUR 6. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSA dagana gleðjast margir
hérlendis yfir aukinni samkeppni um
húsnæðislán til einstaklinga því hús-
næðislánamarkaðurinn þokast nú
nær því sem gerist í nágrannalönd-
unum. Enn skortir þó
töluvert á að jafnræði sé
náð og þar munar mest
um tvennt: verðtrygg-
ingu lánsfjár og stimp-
ilgjaldið af skuldabréf-
um.
Hjá frændþjóðum
okkar er útgáfa skulda-
bréfa vegna íbúðar-
kaupa ekki skattlögð
aftur og aftur, eins og
gert er hérlendis með
álagningu stimpilgjalds-
ins í hvert sinn sem nýtt
skuldabréf er gefið út og
jafnframt talin firra að
láta lántakendur eina um þá of-
urbyrði að fjármagna innlenda verð-
bólgu alfarið fyrir lánveitandann,
eins og hér er ennþá landlægur ósið-
ur. Og það löngu eftir að forsendur
verðtryggingar eru með öllu gufaðar
upp, fyrir fimmtán árum eða svo,
þ.e. verðtrygging fjárskuldbindinga
á tímum óðaverðbólgu í minna en
hálffrjálsu hagkerfi.
Full verðtrygging á fjár-
skuldbindingum og stimpilgjald af
útgefnum skuldabréfum eru m.ö.o.
fornir fjötrar á lánamarkaði hér-
lendis, sem nútíminn hefur úrelt.
Rafræn skráning leysir af hólmi
stimplun og skjölun pappíra, en
fullri verðtryggingu í opnu hagkerfi
með frjálst flæði fjár-
magns og frjálsar
fjármálastofnanir,
sem ákvarða vexti í
frjálsri samkeppni,
má líkja við hjúkrun
fyrir heilbrigt fólk.
Til útskýringar á
stöðu íslensks al-
mennings að þessu
leyti miðað við frænd-
ur vora á Norð-
urlöndum er best að
taka dæmi. Algengir
vextir á húsnæð-
islánum, t.d. í Dan-
mörku, eru nú 2,3%
og álagning 0,5% (bankaálag), sam-
tals 2,8% raunvextir. Ef verið er að
endurfjármagna eldri húsnæðislán
greiðist ekkert stimpilgjald (framlag
ríkissjóðs til greiðari viðskipta) og
sumir þarlendir bankar taka ekkert
lántökugjald né önnur gjöld vegna
viðskiptanna. Auglýsa með stolti
núll kostnað! Þeim nægja m.ö.o.
2,8% vextir til lengri tíma (án verð-
tryggingar auðvitað) til að fá aukin
viðskipti til sín; og starfa áfram
stoltir og sáttir með góðan hagnað
og bros á vör í 2ja til 3ja prósenta
ársverðbólgu og oft miklu hærri.
Nú kann einhver að grípa til gam-
alkunnra röksemda um að íslenska
krónan sé hér Þrándur í Götu, smæð
íslenskra banka eða verri lánakjör
íslenskra banka í útlöndum. Í því
fjármálaumhverfi sem hér hefur
verið að skapast eru þetta ekki leng-
ur haldbærar skýringar á háum og
takmarkalaust breytilegum vöxtum,
verðtryggingu eða afdankaðri skatt-
heimtu. Staðreyndin er sú að þegar
okkar góðu bankar kaupa lánsfé á
heildsölumarkaði heimsins við hlið
sinna útlendu keppinauta eru ís-
lenskir bankar góðir viðskiptavinir
með traust lánshæfi og ná oft og tíð-
um betri kjörum en þeir fjölmörgu
smábankar um allan heim, sem einn-
ig starfa við skilyrði verðbólgu og
gengisflökt á eigin gjaldmiðli.
Einn af okkar bönkum er t.d. eins
og kunnugt er orðinn stórbanki á
Norðurlöndum, og útvegar fjár-
magn fyrir öll sín útibú á bestu fáan-
legum kjörum, annaðhvort með
hlutafé, lokuðu lánsútboði eða á
millibankamarkaði; flytur svo sjóði
eftir þörfum og lánar út í sænskum
krónum, dönskum eða íslenskum.
Kostnaður enginn aukreitis að senda
rafrænt sjóð til Íslands, ekki frekar
en að senda sjóð til Svíþjóðar eða
Danmerkur. Aðeins gjaldið, sem
banki greiðir fyrir fjármagnið og
gengi þann dag sem fjármagn er
flutt inn, þ.e. breytt t.d. úr evrum í
danskar krónur eða íslenskar, skipt-
ir hér máli.
Það er við þessar aðstæður sem
góð spurning vaknar af löngum
dvala: Ef almennur húseigandi í
Danmörku greiðir 2,8% fasta raun-
vexti af húsnæðisláni úr sjóði, sem
leigður er af lánveitanda við e.t.v.
enn lægra heildsöluverði, og sami
sjóður er síðan notaður til að fjár-
magna samskonar útlán í íslenskum
krónum, hvers vegna njótum vér þá
hér uppi á norðurhjara ekki sams-
konar kjara?
Af fréttum að dæma virðast aðilar
á fjármálamarkaði hérlendis ófúsari
nú en oft áður að stuðla að afnámi
verðtryggingar. Og ríkissjóður hef-
ur 3,5 milljarða upp úr stimpilgjald-
inu á ári hverju. Þau einu þjóðfélags-
legu öfl fyrir utan stjórnmála-
flokkana sem hafa nægilegan styrk
til að styðja almenning til sigurs í
baráttu fyrir afnámi þessara fornu
fjötra eru því verkalýðshreyfingin
og fjölmiðlarnir. Erlendar markaðs-
athuganir þessara aðila og opinber
birting helstu niðurstaðna eru gott
vopn í þeirri baráttu. Án efa besta
neytendavernd sem völ er á í nútíma
samfélagi og umtalsverð og kær-
komin kjarabót í þekkingarformi,
sem skapar hvort tveggja í senn:
raunverulegt verðskyn neytenda og
nauðsynlegt aðhald öllum þjónustu-
fyrirtækjum, þ.m.t. fjármálafyr-
irtækjum. Hvernig væri fyrir þessa
öflugu aðila að hefja leikinn á ít-
arlegri úttekt á lánakjörum og
kostnaði vegna húsnæðislána á
Norðurlöndunum?
Það væru mikilsverð tímamót ef
tækist að losna við séríslenska verð-
tryggingu og séríslenskt stimp-
ilgjald. Íslendingar myndu þá loks-
ins losa sig undan síðustu fjötrum
vafasamrar fortíðar á fjármálamark-
aði og um leið verða a.m.k. tveimur
hneykslunarefnum fátækari, frænd-
um okkar og vinum í Evrópu. Í sam-
skiptum milli vina er það ekki svo lít-
ils virði.
Evrópukjör á húsnæðislánum:
sanngjörn krafa á Íslandi?
Jónas Gunnar Einarsson
skrifar um húsnæðislán ’Það væru mikilsverðtímamót ef tækist að
losna við séríslenska
verðtryggingu og sér-
íslenskt stimpilgjald.‘
Jónas Gunnar
Einarsson
Höfundur er rithöfundur.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
WHO setur aukna þátttöku geð-
sjúkra í samfélaginu á oddinn og
að þjónustan þróist í samráði við
þá og með þátttöku þeirra. WHO
hefur verið að þróa mælingartæki
ICIDH-2 þar sem
gengið er út frá at-
höfnum og þátttöku
og áhersla lögð á um-
hverfisþætti og per-
sónulegar aðstæður.
Hefðbundin end-
urhæfing er einnig að
þróast frá því að
skoða eingöngu skerð-
ingu og áhrif hennar í
það að efla þátttöku,
sjálfsákvörðunarrétt
og jöfn réttindi ein-
staklinga. Íslenska
heilbrigðisáætlunin
2010 vill fjölga með-
ferðarúrræðum hér á landi. Vax-
andi örorka á Norðurlöndum hefur
kallað á sértækar aðgerðir með
aukinni áherslu á starfsendurhæf-
ingu og eftirfylgd. Fjármunir, sem
varið er til starfsendurhæfingar í
Svíþjóð, hafa skilað sér margfalt
til þjóðarbúsins og hagfræðilegir
útreikningar þar sýna að hver
króna sem varið er til starfsend-
urhæfingar skili 9 krónum til baka
til þjóðfélagsins. Í áfangaskýrslu
sem gerð var af starfshópi um
starfsendurhæfingu á Íslandi, útg.
5.2. 2004, er lagt til að starfsend-
urhæfingarúrræði hér á landi verði
stórefld. Í skýrslu WHO 2003 þar
sem færð eru rök fyrir mikilvægi
samfélagsþjónustu til að bæta
færni og lífsgæði fyrir geðsjúka
kemur fram að hagsmunahópar
geðsjúkra, aðstandendur og not-
endur setja iðju- og starfsþjálfun í
forgang. Nýútgefin skýrsla efna-
hags- og framfarastofnunar Evr-
ópu, OECD, byggist á rannsókn á
stefnu 20 aðildarríkja í málefnum
fatlaðra og skoðar samspil örorku-
lífeyris og atvinnuþátttöku. Annað
aðalmarkmið þessara ríkja er að
tryggja virka þátttöku fatlaðra í
þjóðfélaginu, sérstaklega þátttöku
í launaðri vinnu.
Að eiga val hefur áhrif á heilsu
og líðan. Því þurfa geðsjúkir að
geta haft val hvort sem þeir þurfa
á starfsþjálfun eða bráðainnlögn
að halda. Verði hægt að velja þjón-
ustu er komin samkeppni milli
þjónustuaðila. Eins og málin
standa hafa geðsjúkir takmarkað
val á því hvert þeir geta leitað.
Þar af leiðandi skiptir álit þeirra á
þjónustunni engu
máli; þeir hafa enga
aðra kosti í veikindum
sínum. Slík einokun
gerir það að verkum
að þjónustan hefur
engan hvata til að
breytast því hún á
ekki í samkeppni við
neinn. Enginn þrýst-
ingur er á að þjón-
ustan lagi sig að þörf-
um notandans.
Heimilisdeildir,
hreyfanleg teymi sem
sinna bráðaveikum,
heimiliseiningar, cris-
is/respite houses, sem einnig sinna
bráðaveikum og bráðadagdeildir
gætu t.d. verið mótvægi hefðbund-
innar sjúkrahúsþjónustu. Í ofan-
greindri skýrslu WHO 2003 er
bent á að hátt í þriðjungur þeirra
sem leggjast inn á bráðasjúkrahús
gætu nýtt sér bráðadagdeildir í
staðinn. Heimiliseiningar gætu
þjónað fjórðungi þeirra sem leggj-
ast inn á dag- og bráðadeildir.
Hreyfanleg teymi, sem aðallega
þekkjast í Bandaríkjunum og Bret-
landi, sýna að þau ná meiri árangri
og eru ódýrari í rekstri ef eft-
irfylgni er góð og þjónustan ein-
skorðast ekki við heilbrigðisþætti
heldur tekur jafnframt á félags- og
færniþáttum.
Iðjuþjálfun við Eiríksgötu LSH
hefur sinnt iðju- og starfsþjálfun
frá 1981. Eftirspurn eftir þessari
þjónustu fer sívaxandi og biðlistar
myndast. Á síðustu fimm árum
hefur fjöldi sjúklinga sem nýta
þessa starfsemi og umfang starf-
seminnar tvöfaldast en starfsfólki
deildarinnar fjölgar ekki að sama
skapi. LSH stefnir á að sinna fyrst
og fremst bráðaveikum og að önn-
ur starfsemi flytjist af spítalanum.
Miðað við stefnu LSH þarf hluti af
starfsemi iðjuþjálfunarinnar að
færast frá spítalanum. Iðjuþjálfun
á Íslandi hefur að mestu verið
tengd stofnunum, en í öðrum lönd-
um fer mest af þjónustu iðjuþjálfa
fram í samfélaginu enda byggist
hugmyndafræði greinarinnar á að
aðstoða fólk í nærumhverfi þeirra;
í vinnunni, skólanum og á heim-
ilunum.
Er ekki komið nóg af skýrslum
og rökum fyrir því að auka þurfi
iðju- og starfsþjálfun, að þjónustan
þurfi að færast í nærumhverfið og
að notendur þurfi að hafa eitthvað
um það að segja hvert þeir leita?
Hugarafl er hópur geðsjúkra á
batavegi og iðjuþjálfa sem komið
hafa fram með athyglisverðar hug-
myndir sem tengjast iðju- og
starfsþjálfun. Hugmyndirnar
byggjast m.a. á notendarann-
sóknum, geðræktarsjónarmiðum
og stefnu WHO og OECD. Mark-
mið og framtíðarsýn er sú að auka
virkni einstaklinga, m.a. þeirra
sem haldnir eru geðsjúkdómum,
svo nýta megi þann fjársjóð sem í
þeim býr og að fleiri taki virkan
þátt í samfélaginu og snúi frá
sjúklingshlutverkinu. Þótt fjár-
skortur hamli því að hugmyndin
verði að veruleika hefur stuðn-
ingur og hvatning haldið voninni
lifandi. Stuðningur hefur m.a.
komið frá heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytinu, félagsmála-
ráðneytinu, iðnaðarmálaráðuneyt-
inu og Nýsköpunarsjóði
námsmanna, Hugmyndasamkeppni
Landsbankans, auk stuðnings og
hvatningar sem birtist í áhuga
borgaranna á opnum kynning-
arfundi í vor og fleiri aðilum. Ef
stefnan á að vera sú að auka þátt-
töku fólks í hinu borgaralega sam-
félagi þarf þjónustan að breytast.
Nóg er komið af gögnum og rök-
um, tími er kominn á aðgerðir.
Efling iðju- og starfsendurhæf-
ingar er það sem koma skal
Elín Ebba Ásmundsdóttir
skrifar um geðheilbrigðismál ’Því þurfa geðsjúkir aðgeta haft val hvort sem
þeir þurfa á starfs-
þjálfun eða bráðainn-
lögn að halda.‘
Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi geð-
sviðs LHS og lektor við HA.
FRAMKVÆMDASTJÓRN
Kvenréttindafélags Íslands hefur
sent frá sér ályktun, þar sem þess
er krafist, að Hjördís Há-
konardóttir verði tekin fram yfir
aðra umsækjendur við skipun í
embætti hæstarétt-
ardómara nú. Ástæða
kröfunnar er ekki sú
að Hjördís sé góður
lögfræðingur og far-
sæll dómari heldur að
hún er kona en hinir
umsækjendurnir karl-
menn.
Þetta er hrein-
ræktuð krafa um mis-
rétti. Í 2. mgr. 65. gr.
stjórnarskrárinnar
segir svo: „Konur og
karlar skulu njóta
jafns réttar í hví-
vetna.“ Svo einfalt er
það. Hvernig geta
samtök sem kveðast
heyja baráttu fyrir
jafnrétti kynjanna
krafist svo blygð-
unarlaust misréttis
eftir kynferði?
Í ályktun félagsins
um þetta er látið uppi
það álit, að dóms-
málaráðherra hafi
brotið ákvæði jafn-
réttislaga við skipun í
stöðu hæstaréttardómara 2003.
Hvatt er til þess að sagan end-
urtaki sig ekki nú! Það er að mínu
áliti rangt, að ráðherrann hafi brot-
ið gegn þessum lögum í fyrra. Hvað
sem því líður, er það hreint og
beint furðulegt, að þessi samtök
skuli halda því fram, að skipun ein-
hvers karlanna sem nú sækja um,
muni fara gegn lögum. Telur sam-
bandið virkilega, að það sé skylt að
lögum að skipa Hjördísi í emb-
ættið? Er verið að halda því fram,
að önnur atriði en kynferði skipti
engu máli, þegar tekin er ákvörðun
um veitingu embættisins, í því til-
felli að allir umsækjendur teljist út
af fyrir sig hæfir til að gegna því? Í
fyrra taldi til dæmis Hæstiréttur
sjálfur, að æskilegast væri að nýr
dómari hefði reynslu af málflutn-
ingi og kunnáttu í réttarfari. Telur
Kvenréttindafélagið, að Hæstirétt-
ur hafi þá í umsögn sinni hvatt
dómsmálaráðherra til að brjóta
landslögin?
Ekki veit ég hvernig því fólki líð-
ur í sálinni, sem segist berjast fyrir
jafnrétti kynjanna, en berst í raun
fyrir misrétti þeirra. Er það ekki
bara sjálfsagt fyrirkomulag, að
dómarar í æðsta dómstól þjóð-
arinnar séu valdir eftir hæfi þeirra
og hæfni til að gegna þar störfum,
hvort sem þeir eru karlar eða kon-
ur? Af hverju lætur Kvenréttinda-
félagið ekki af þessari minnimátt-
arkennd fyrir hönd
kvenna og hvetur ein-
faldlega til þess að
verðleikar umsækjenda
um embætti séu látnir
ráða en ekki kynferði
þeirra?
Og meðal annarra
orða: Gerum sem
snöggvast ráð fyrir að
menn séu að jafnaði
t.d. 55 ára gamlir við
skipun í dómaraemb-
ætti í Hæstarétti. Ætli
hlutfallsleg skipting
karla og kvenna í dóm-
inum sé ekki svipuð
hlutfallsskiptingu
kynjanna í þeim hópi
lögfræðinga sem komn-
ir eru á þennan aldur?
Mér segir svo hugur að
það láti nærri. Ég er að
vísu algerlega andvígur
því að svona mæli-
kvarðar séu notaðir við
veitingu embætta. Fyr-
ir Kvenréttindafélagið
og forsendur þess væri
hann þó sá eini sem
gæti talist frambærilegur. Búum
okkur til það dæmi, að í landinu séu
100 lögfræðingar, sem komnir eru á
þennan aldur og teldust hæfir til að
setjast í Hæstarétt, þar sem dóm-
arar eru 9 talsins. Gerum svo ráð
fyrir að 4 þessara lögfræðinga væru
konur en 96 karlar. Nú myndi
Kvenréttindafélagið, í samræmi við
aðferðafræði sína, halda því fram að
allar konurnar ættu að fá sæti í
Hæstarétti ef þær sæktust eftir því,
bara af því að þær væru konur. Sú
krafa væri þá studd við sjónarmið
um jafnrétti kynjanna!
Sjónarmið af þeim toga sem birt-
ist í ályktun Kvenréttindafélagsins
fela í sér kröfu um mismunun og
ranglæti. Ég skora á dóms-
málaráðherra að láta þau ekki hafa
nokkur áhrif á ákvörðun sína. Hann
á því aðeins að skipa Hjördísi Há-
konardóttur í embættið nú, að hann
telji hana hæfari til að gegna því en
aðra umsækjendur.
Krafa um misrétti
Heimir Örn Herbertsson
skrifar um embætti hæsta-
réttardómara
Heimir Örn
Herbertsson
’Sjónarmið afþeim toga sem
birtist í ályktun
Kvenréttinda-
félagsins fela í
sér kröfu um
mismunun og
ranglæti.‘
Höfundur er héraðsdómslögmaður.