Morgunblaðið - 09.10.2004, Page 26

26 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í FEBRÚAR fór ég á geðdeild.
Ástæðan var sú að ég hlustaði ekki.
Ég hafði ekki farið á geðdeild í sjö
ár og fyrsta verk geðsjúklings er að
finna upp sjöárakerfi frekar en
ástæðan geti verið svona einföld.
Ég hafði verið beðin um að skila
verkefni á tilsettum tíma sem fyrir
mitt leyti var of snemmt. Á það var
ekki hlustað og ég
hlustaði ekki en setti
undir mig hausinn.
Enda hetjulegt að
taka meira að sér en
maður ræður við. Ég
gæti kennt öðrum um
sem er álíka þægilegt
og festast í kviksyndi.
Þegar öðrum er kennt
um fá þeir alla athygl-
ina. Það er orka í at-
hygli. Svo maður getur
hreinlega orðið mátt-
laus við að kenna öðr-
um um. Betra að fá
sjálfur þessa athygli.
Í AA tekur maður sjálfur ábyrgð
á sjúkdómnum. Ég nota það á geð-
hvarfasýkina. Enska orðið respons-
ibility þýðir ábyrgð en líka: að
bregðast við. Með því að hlusta, sjá,
framkvæma, er möguleiki á bata og
innsýn í sjúkdóminn.
Það var svolítið áfall að vera kom-
in inná geðdeild eftir þennan tíma.
Ég hafði tekið lyf í fimm ár og verið
heilbrigð. En eftir að hafa klárað
verkefnið fann ég að ég þyrfti hjálp.
En ég hlustaði ekki en fannst Land-
spítalinn óvinnandi dreki og sá fyrir
mér endalaus viðtöl við lækna eftir
endalausan biðtíma, loks yrði mér
hent út, ég væri ekki nógu geðveik.
Vinkona mín bauðst til að fylgja
mér. Daginn eftir var ég komin inn.
Án þess að vera orðin geðveik.
Það var einsog ég hefði unnið
Nóbelsverðlaunin, allir voru svo
ánægðir, fjölskylda og vinir: Gott
hjá þér að fara inn ÁÐUR EN þú
veiktist. Ég sjálf varð að ræða þetta
sérstaklega við guð, að vera ánægð.
En hefði ekki gert mistök sem gætu
haft hrikalegar afleiðingar. Hugtök
einsog fórn, refsing, mistök, full-
komnun einkenna minn sjúkdóm.
Þetta hugtakakerfi er rammgerð-
asta fangelsi sem er kannski reist
utanum eina tilfinningu, sorgina yf-
ir því að hafa misst pabba sinn.
Maníukast hefði getað kostað mig
lífið. Þessvegna held ég uppá lyfin
mín einsog litlu börnin laugardags-
nammið sitt. Ég var fárveik árin
1996-99 einsog þegar ég kastaði
mér í Brynjudalsá í Hvalfirði því að
annars kæmi eitthvað
hræðilegt fyrir. Mér
yrði refsað ef ég fórn-
aði mér ekki. Hvert
smáatriði í umhverfinu
styður þessa ákvörðun
hugans einsog hann sé
að beygja undir sig
heimsveldi. Hvers-
dagsleikinn hverfur,
fugl sem flýgur um
loftið er ekki lengur
fugl sem flýgur um
loftið.
Ég vildi óska það
yrði stofnuð forvarnar-
deild, ég fór heim eftir
viku, annars gæti ég verið ókomin.
Lífið hefur breyst, ég held það sé
útaf guði, strákunum mínum og
þeirra kvikindislega húmor, lyfj-
unum og vikulegum sjálfshjálp-
arfundum.
Það var frekar gaman á geðdeild-
inni, ég fór alltaf í Chelsea-treyjuna
mína þegar ég þurfti að taka
ákvörðun, það er ekkert geðveikt;
fótboltamenn hugsa aldrei um hvort
þeir eigi að senda boltann. Geð-
læknirinn var líka skemmtilegur, ef
ég velktist í vafa, sagði hann: Viltu
ekki bara fara í Chelsea-treyjuna.
Og sagði hann mér að passa uppá
vængina mína. Á barmi geðveiki er
hugurinn uppþornaður þrátt fyrir
allar rangmyndir. Eitthvað skáld-
legt og fallegt einsog þetta með
vængina er vökvun fyrir hugann.
Annars var ég þreytt en ég á erf-
itt með að þola þreytu. Það er lík-
amleg tenging. Í geðveikinni neitar
hugurinn líkamanum, hlustar ekki á
hann; líkaminn er gáfaðri en hring-
leikahúsið í höfðinu. Hetjan viður-
kennir ekki þreytu, fer ekki í frí en
æðir áfram í leit að afrekum sem
geta snúist uppí andhverfu sína,
klúður. Á geðdeildinni var ekkert
að gera nema mála engla. Það var
stórfínt. Mér fannst einusinni það
ætti að vera stanslaust prógram á
geðdeildum, ég hef skipt um skoð-
un, í kyrrð og ró og lágmarks pró-
grammi fer hugurinn að lækna
sjálfan sig.
Eitt kvöldið sátum við nokkur útí
smók og þá kom í ljós að við vorum
öll hetjur. Við höfðum öll veikst af
því að yfirkeyra okkur á vinnu.
Krefst samfélagið þess að við séum
hetjur? Og afhverju samþykkjum
við það? Það þýðir ekki að kenna
öðrum um, við verðum að hugsa
okkar gang og deila því með öðrum.
Það er hægt að festast í hlutverkinu
og jafn auðvelt að festast í hlutverki
Trúðsins. Svo getur verið að ég vilji
velja hetjuna ef það passar. Það
skiptir mestu að hafa meðvitund um
sjálfan sig til að velja hvernig mað-
ur vill hafa hlutina. Bestu hjálp-
artæki meðvitundarinnar eru
skilningarvitin.
Fjölskyldan skipar í hlutverk,
hetjuna, trúðinn, týnda barnið,
svarta sauðinn, hjálparhelluna. Í
heilbrigðri fjölskyldu þykir eðlilegt
að skipta um hlutverk en í óheil-
brigðri fjölskyldu (td. alkóhólista-
fjölskyldu) má það ekki. Ég ólst upp
í þannig fjölskyldu og stofnaði sjálf
eina á sínum tíma. Þótt sá tími sé
liðinn og ég sé ekki sama hetjan
getur hún skotið upp kollinum und-
ir álagi. Í óheilbrigðri fjölskyldu
verður allt vitlaust ætli einhver að
brjótast úr hlutverkinu og ekki
linnt látum fyrren hann er kominn í
sitt hlutverk, svipað og í hernum.
Geðsjúkdómur er stríð, stríð í
höfðinu og kannski byrja öll stríð í
höfðinu á einhverjum.
En ég ætla vera kærulaus, fara
að sofa, lítill trúður sem málaði
engla á geðdeild, hlusta á vindinn
eða gera ekki neitt.
Geðveik hetja
Elísabet Kristín Jökulsdóttir
fjallar um geðsjúkdóma
’Geðsjúkdómur erstríð, stríð í höfðinu og
kannski byrja öll stríð í
höfðinu á einhverjum. ‘
Elísabet Kristín
Jökulsdóttir
Höfundur er rithöfundur.
Á FORSÍÐU DV í gær var slegið
upp fyrirsögn um eiginmann minn
og meðeiganda, Ásmund Gunn-
laugsson, fyrirsögn
sem var heldur betur
úr takt við efni „frétt-
arinnar“ í blaðinu.
Þessi „frétt“, sem er
að vísu orðin 3ja mán-
aða gömul, fjallar um
samskipti Ásmundar
við Sýslumannsemb-
ættið í Kópavogi og
að hann hafi reiðst á
embættisskrifstof-
unni, sem hann er
ábyggilega ekki einn
um.
Fyrirsögnin á for-
síðu þar sem segir að
Ásmundur hafi
„tryllst“ er hins vegar
fjarri sannleikanum.
Margt hef ég við
vinnubrögð Sýslu-
mannsins í Kópavogi
að athuga, sem ég
ætla ekki að telja upp
hér, og ekkert nema
gott um það að segja
að þeir hjá DV vilji
gera samskipti borg-
aranna við hið op-
inbera að fréttaefni.
Þegar DV-menn
reyna aftur á móti að vega að æru
borgaranna – þeirra sem eru að
láta gott af sér leiða – með villandi
forsíðufréttum er mér nóg boðið.
Ég fór ásamt manni mínum til
fundar við blaðamann og ritstjóra
DV í gærmorgun til að krefjast
skýringa á þessum vinnubrögðum
og vorum við bæði ótryllt. Illugi
forðaði sér þegar við hjónin bárum
upp mál okkar en engillinn Mikael
sat hins vegar sem fastast við skrif-
borð sitt, sem á hvíldi skammbyssa,
og lék fimlega á tölvumúsina.
Þegar hann svo loksins leit upp
og ræddi málin sagði hann okkur
skemmtilega sögu af því þegar
hann einmitt trylltist hjá sýslu-
manni.
Ég spurði Mikael hver væri höf-
undur forsíðufyrirsagnarinnar og
hann svaraði mér að
hann væri ábyrgur
sem ritstjóri en að það
skipti engu máli hver
hefði samið hana.
Einmitt, það skiptir
engu máli! Mikael er
mikill maður og góður í
að firra sig ábyrgð, og
vildi bæta þetta upp
með helgarviðtali
næstu helgi þar sem
farsæll ferill Ásmund-
ar væri tíundaður. Á
þeim tímapunkti gekk
ég út af fundinum.
Ég óska ritstjórum
DV, Illuga Jökulssyni
og Mikael Torfasyni,
til hamingju með að
hafa náð botninum í
siðleysi og með þá
tækni sem þeir hafa
þróað til að selja blað-
ið.
Ekkert virðist þeim
heilagt þegar kemur að
því að semja forsíðu-
fyrirsagnir – blaðið
þarf bara að seljast.
Þeir þurfa að leita
lengra eftir forsíðuefni
á helgarblaðið næsta, fyrirtæki
mitt tekur ekki þátt í markaðs-
setningu sölutrúða.
Verðandi viðmælendum DV, sem
er annt um æru sína, bendi ég á að
fá að vita hvort og hvenær þeir
birtast á forsíðu og ef svo er, að fá
að sitja með ritstjórum DV þegar
forsíðufréttin er samin og hún
teiknuð upp.
Mér segir svo hugur að það
myndi marka andlát DV.
Til hamingju DV –
botninum náð
Lísa B. Hjaltested
skrifar um fjölmiðla
Lísa B.
Hjaltested
’Ekkert virðistþeim heilagt
þegar kemur
að því að semja
forsíðufyr-
irsagnir
– blaðið
þarf bara að
seljast. ‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Yoga Studio.
ÞAÐ fór svo að Samninganefnd
kennarafélags Íslands og samn-
inganefnd sveitarfélaga náðu ekki
samkomulagi fyrir boðun verkfalls
grunnskólakennara hinn 17. septem-
ber. sl.
Margt hefur verið
rætt og ritað um deil-
una síðan þá enda
snertir hún um 45 þús.
börn á Íslandi í dag.
Það kann að vera að
einhverjir líti þessa
deilu ekki alvarlegum
augum þótt foreldrar
barna á grunn-
skólaaldri geri það.
Sú óvissa sem nú rík-
ir nær langt út fyrir
veggi heimila og skóla
og fjölmargir foreldrar
barna eiga erfitt með að sækja vinnu
eða sinna sínu starfi eins og best
verður á kosið. Áhrif verkfalls eru
víðtæk fyrir fjölskyldur og fyrirtæki í
landinu.
Velferð barna er hagsmunamál
allrar þjóðarinnar og ávöxtun til
framtíðar er fólgin í þeim mannauði
sem býr í börnunum okkar. Stór þátt-
ur í því að ala upp barn er að tryggja
að það eigi kost á góðri menntun.
Menntun og gott menntakerfi er for-
senda þess að íslenskt samfélag og
hagkerfi vaxi um ókomna tíð. Kenn-
arar gegna í þessu sambandi afar
mikilvægu hlutverki og eru lykill að
árangri einstaklinga jafnt sem sam-
félagsins í heild Það er því bagalegt
að kennsla 45 þús. efnilegra nemenda
liggi niðri nú um stundir og ekki í
fyrsta sinn.
Ég greiði skatta til samfélagsins í
hverjum mánuði þar sem hluti skatt-
tekna er áætlaður í rekstur grunn-
skóla. Í raun er ég því að kaupa þjón-
ustu af ríki og
sveitarfélögum og ég
ætlast til að þessir að-
illar standi við þá samn-
inga sem þeir hafa gert
við skattgreiðendur
landsins um rekstur
grunnskólans. Það er
þeirra að semja við sitt
starfsfólk og umsjón
þjónustu en eins og áð-
ur hafa borgararnir
engan rétt á afslætti ef
þjónustan er ekki veitt.
Það er þó rétt að nefna
það að í þessu tilfelli er
ekki eingöngu um debet og kredit að
ræða því grunnskólabörn landsins
hafa meiri vigt en það.
Þeir sem til þekkja vita að óvíða
eru betri kennarar en hér á landi þó
að þeir hafi mátt hlýða á gagnrýni ótt
og títt sl. ár. Það er eitt megininntak
stefnu ríkisstjórnarflokkanna „að efla
menntun í landinu með það að mark-
miði að Íslendingar skipi sér enn sem
fyrr á bekk meðal fremstu þjóða
heims“. Þar með talin er menntun
barna á grunnskólaaldri og til þess að
viðhalda og auka þekkingu þjóðar er
hver dagur í námi barna okkar sem
fellur niður dýru verði keyptur
Það er þó ekki einvörðungu af
ofangreindum ástæðum að ég styð
heilshugar kjarabaráttu kennara.
Sjálfur hef ég haft góða leiðbeinendur
og lærimeistara frá unga aldri á öll-
um skólastigum, fólk sem sinnti erf-
iðu starfi sínu af áhuga, metnaði og
faglegheitum. Í dag eru sömu
áherslur við lýði í grunnskólum
landsins og faglegheitin enn meiri ef
eitthvað er. Börn okkar njóta því
góðs hvern einasta kennsludag ársins
af kennslu- og uppeldishæfileikum
grunnskólakennara um allt land og
fyrir það er ég þakklátur auk þess
sem ég greiði fyrir það.
Það er ljóst að kennarar standa
sína plikt og rúmlega það en ekki rík-
isvaldið og sveitarfélögin. Ég krefst
þess að samið verði við kennara og
þeim greidd mannsæmandi laun. Ef
ríki og sveitarfélög treysta sér ekki í
rekstur grunnskólanáms barna okkar
þá er lágmark að þeir aðilar viður-
kenni máttleysi sitt strax, gefi afslátt
á skattgreiðslum, svo ég geti sjálfur
tekið alfarið við námi barna minna.
Ég nenni ekki að horfa á forsvars-
menn ríkis og sveitarfélaga gráta
þurrum tárum yfir menntun grunn-
skólabarna okkar öllu lengur. Enginn
hefur efni á slíkum tárum.
Ríki og sveitarfélög
gráta þurrum tárum
Valgeir Sigurðsson skrifar
um kennaradeiluna ’Það er ljóst að kennararstanda sína plikt og rúm-
lega það en ekki ríkis-
valdið og sveitarfélögin.‘
Höfundur er faðir
grunnskólabarns í Garðabæ.
Valgeir Sigurðsson
MARGT hefur
gerst í málefnum
geðfatlaðra á þessu
ári sem gefur tilefni
til aukinnar bjart-
sýni.
Það er ekki annað
að sjá en að unnið sé
af krafti að mál-
efnum þeirra sem
verst eru staddir hjá
heilbrigðisráðuneyti
og hjá félagsmála-
ráðuneyti og skýr
stefna í málefnum
geðfatlaðra kom fram
í stefnuræðu for-
sætisráðherra á al-
þingi.
Fólk með geð-
sjúkdóma hefur verið
duglegt að kynna
sína framtíðarsýn og
það minnkar fordóma
að sjá að fólk með
geðsjúkdóma er ekki
frábrugðið venjulegu
fólki.
Fólk með geð-
sjúkdóma og geðfatl-
anir vill hafa sömu
mannréttindi og sam-
félagslegu skyldur og aðrir þjóð-
félagsþegnar.
Fólk með geðsjúkdóma og geð-
fatlanir vill líka njóta sömu lífs-
gæða og möguleika á búsetu í
samfélaginu og aðrir þjóðfélags-
þegnar.
Það er mikilvægt að greina hvar
helst er þörf á úrbót-
um í málefnum geð-
fatlaðra og fólks með
geðsjúkdóma. Meðferð
á sjúkrahúsi er þver-
fagleg og unnið hefur
verið að því að styrkja
meðferð þeirra sem
verst eru settir. Hins-
vegar lýkur meðferð
oft á þröskuldi sjúkra-
hússins og þá kemur
oft í hlut aðstandenda
að styðja við ein-
staklinginn. Það er því
afar mikilvægt að við
beinum sjónum okkar
að því hvernig þessum
einstaklingum reiðir af
í samfélaginu, hvernig
búsetumálum og
stuðningi við ein-
staklinginn er háttað
og hverjir möguleikar
hans eru á félagslegri
þátttöku. Það er einn-
ig mikilvægt að auka
möguleika ungs fólks
með geðfötlun sem
býr í foreldrahúsum á
eigin búsetu. Það er
mikilvægt að við sam-
einum krafta okkar og
nýtum meðbyrinn. Fleytum þjón-
ustu við geðfatlaða í samfélaginu
fram um nokkra áratugi.
Geðfatlaðir
í samfélaginu
Ingibjörg Hrönn Ingimars-
dóttir fjallar um stöðu
geðfatlaðra
Ingibjörg Hrönn
Ingimarsdóttir
’Fólk með geðsjúkdóma og
geðfatlanir vill
hafa sömu
mannréttindi
og samfélags-
legu skyldur
og aðrir þjóð-
félagsþegnar. ‘
Höfundur er geðhjúkrunarfræðingur.