Morgunblaðið - 24.12.2004, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 24. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Það eru að koma jól og fram-undan eru notaleg jólaboð-in stór og smá. En stund-um gengur ekki allt eins og
í sögu því stundum er mikið liggur
við fer eitthvað úrskeiðis við mat-
seldina. Hvað er þá til ráða? Að sögn
Hjördísar Eddu Broddadóttur,
framkvæmdastjóra Leiðbein-
ingastöðvar heimilanna, er besta
vinnulagið að búa sér í haginn í stað
þess að ætla að gera allt á síðustu
stundu því þá eru miklu meiri líkur á
að eitthvað fari úrskeiðis.
„Ég mæli með því að gestgjafarnir
vinni sér í haginn og undirbúi sitt lít-
ið af hverju daginn áður í stað þess
að missa af sjálfu jólaboðinu sökum
anna í eldhúsinu. Stressið verður þá
minna og allt miklu skemmtilegra.
Margt má líka gera með lengri fyr-
irvara og geyma í frysti, sem kann að
draga enn meir úr álagseinkennum
gestgjafanna.“ Hjördís Edda kann
að gefa veisluglöðum holl ráð og snúa
sér út úr þeirri klípu, sem kann að
skapast þegar gestirnir standa á
tröppunum og allt er að mistakast í
eldhúsinu.
Jafningurinn: Margir lenda í
vandræðum með sósugerð, sér-
staklega þegar verið er að baka upp
sósu eða hvítan jafning með hangi-
kjötinu. Einföld uppskrift af jafningi
er á þessa leið:
1 dl vatn
2 msk hveiti
2 dl mjólk
½ tsk salt
sykur
Hristið kalt vatn og hveiti í
kekkjalausan jafning, helst í hristi-
glasi. Hitið mjólkina. Hellið hveiti-
jafningnum út í mjólkina þegar hún
sýður og hrærið stöðugt í henni á
meðan og þangað til suðan kemur
aftur upp. Sjóðið sósuna í fimm mín-
útur við vægan hita og hrærið í öðru
hvoru. Bætið 2–3 msk. af kaldri
mjólk út í sósuna til að draga úr suð-
unni. Saltið sósuna og setjið einnig
svolítið af sykri. Smakkið til.
Sósan: Ef útbúa þarf sósu fyrir fjöl-
mennt jólaboð, sparar það mikla
vinnu að gera hana daginn áður og
geyma síðan í kæli. Sósuna þarf svo
að hita upp við hægan hita og bæta
mjólk eða vökva út í ef þarf. Ef
áfengi á að vera í sósunni, er það allt-
af sett út í samdægurs. Ef sósan
mærnar, er of mikil fita í henni. Látið
sósuna þá kólna, fleytið fitunni af og
þeytið dálitlu af vatni saman við. Þá
jafnar sósan sig aftur. Ef sósan er of
þunn og hana þarf að þykkja, er gott
að nota maísmjöl eða kartöflumjöl.
Því er hrært út í vatn. Einn lítri af
sósu þarf 5–6 tsk. af þykkingarefni
sem hrært er út í 5–6 msk. af vatni.
Sósan er hituð upp að suðu og blönd-
unni hellt út í og pískað vel á meðan.
Hlaupi sósa í kekki er best að taka
fram sigtið og sía hana.
Brennur við: Ef súpa eða sósa
brennur við í pottinum, má alls ekki
hræra í pottinum niður við botninn.
Hella skal innihaldinu í hreinan pott
og hitað upp að nýju við hægan hita.
Of salt: Ef súpan, sósan eða pott-
rétturinn er of salt á bragðið má setja
hráa kartöflu út í til að sjóða með.
Hún dregur í sig saltið.
Sjóða eða steikja: Matreiðsluað-
ferðin á hamborgarhryggnum og
londonlambinu kann að vefjast fyrir
mörgum. Mjög gott er að byrja á því
að sjóða kjötið og setja það síðan í
ofn. Kjötið er soðið í 30–45 mínútur
miðað við 1–1¼ kg. Vatn er látið hylja
kjötið og það soðið við vægan hita.
Froðan er veidd af þegar þarf. Kjötið
látið standa svolítið í soðinu áður en
það er sett í ofninn. Sykurgljáinn
útbúin, sett á kjötið og inn í ofn.
Sykurgljáinn
Gott er að blanda saman
2 dl púðursykri
1 dl tómatsósu
1 dl sætu sinnepi
3 dl rauðvíni
Soðið saman í potti í 3–5 mín.
Blandan borin jafnt og þétt yfir kjöt-
ið, sem síðan er sett inn í vel heitan
ofninn og steikt þar til sykurgljáinn
er orðin brúnn og gljáandi. Kjötið
skal ekki hafa of lengi í ofninum því
það er ekki bragðgott ef yfirborðið
brennur. Soðið má síðan nota í sós-
una.
Brúnaðar kartöflur
1 kg smáar og þéttar kartöflur
2½ msk smjörlíki
4 msk sykur
2 msk vatn
Smjörlíkið brætt á heitri pönnu og
sykrinum hrært saman við. Þegar
sykurleðjan sýður og það byrjar að
koma hvít froða, eru kartöflurnar
settar á pönnuna, en vatninu hellt yf-
ir kartöflurnar rétt áður. Pannan er
hrist og varlega hrært í kartöflunum
þar til þær eru gulbrúnar, gljáandi
og vel heitar í gegn.
Jólafrómasinn: Mörgum finnst erf-
itt að nota matarlím og stundum mis-
tekst jólafrómasinn. Glærir smáir
kögglar í búðingnum myndast þegar
hitastigið hefur ekki verið rétt og
handtökin ekki nógu snör. Þegar
matarlím er notað í búðinga er byrj-
að á því að leggja það í bleyti í kalt
vatn og það tekið upp úr án þess að
kreista mikið. Matarlímið er brætt
yfir gufu og síðan kælt. Gott er að
miða við líkamshita og prófa á hand-
arbakinu. Matarlímið má hvorki fara
of heitt né of kalt út í. Því er síðan
hellt í mjórri bunu út í þeyttar eggja-
rauður og sykur og mikilvægt er að
hræra jafnt. Þegar þetta fer að
þykkna, er þessu blandað varlega
saman við þeyttar eggjahvítur. Í stað
matarlíms má nota matarlímsduft,
sem er mun auðveldara í meðförum.
Aftan á bréfunum eru góðar leiðbein-
ingar, en ein matarlímsplata jafnast
á við 1 tsk. af matarlímsdufti.
Rjóminn: Rjóminn á tertuna eða eft-
irréttinn þeytist best þegar bæði
rjóminn og skálin eru vel köld og ef
settir eru 2–3 dropar af sítrónusafa
saman við, þá þeytist hann enn bet-
ur.
Baksturinn: Ólífræn lyftiefni geta
komið hvert í annars stað. Ef ekki er
til matarsódi/natron, má nota lyfti-
duft í staðinn. 1 tsk. af matarsóda/
natroni jafngildir 2 tsk. af lyftidufti.
Ekki er gott að geyma deig með
lyftidufti í mjög lengi.
 MATUR | Þegar góða veislu gjöra skal er gott að búa í haginn
Stresslaus jólaboð
mun skemmtilegri
Hvað er til ráða þegar
veislan er handan við
hornið, en allt virðist
ganga á afturfótunum í
eldhúsinu? Hjördís
Edda Broddadóttir,
framkvæmdastjóri
Leiðbeiningastöðvar
heimilanna, er með
nokkur tromp á hendi.
Morgunblaðið/Kristinn
Kjötið: Ekki skal hafa hamborgarhrygginn of lengi í ofninum.
Morgunblaðið/Kristinn
Kartöflurnar: Eiga að vera brúnar,
gljáandi og heitar í gegn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Rjóminn: Þeytist betur ef hann er
vel kaldur og í kaldri skál.
Leiðbeiningastöð heimilanna veit-
ir ráðgjöf í síma 908-2882.
join@mbl.is
KARTÖFLUR eiga vel við marga
hefðbundna jólarétti okkar Íslend-
inga, enda ófáir sem borða brún-
aðar kartöflur með hamborgar-
hryggnum eða soðnar kartöflur í
jafningi með hangikjötinu. Kart-
öflur má þó matreiða á fjölmarga
aðra vísu líkt og þessar uppskriftir
frá kartöflubændum í Þykkva-
bænum eru dæmi um.
Waldorf-kartöflusalat
Hvers vegna ekki að sameina tvo
góða rétti í einn? Þetta salat
hentar mjög vel með kalkún, villi-
bráð og mörgu öðru.
1 kg forsoðnar Þykkvabæjar-
kartöflur
2-3 epli
250 g vínber, helst steinlaus
1-2 vorlaukar (má sleppa)
100 ml majónes
200 ml (1 dós) sýrður rjómi, 18%
1 tsk rauðvíns- eða hvítvínsedik
1 tsk hlynsíróp
nýmalaður pipar
salt
12-15 valhnetukjarnar, grófmuldir
Kartöflurnar settar í skál, sjóð-
andi vatni hellt yfir og látnar
standa smástund. Þá er þeim hellt
í sigti og látið renna vel af þeim.
Þegar þær eru hálfkaldar eru þær
skornar í 2-4 hluta hver, eftir
stærð. Eplin afhýdd, kjarn-
hreinsuð og skorin í bita. Vínberin
skorin í helminga og vorlaukurinn
saxaður, sé hann notaður. Majón-
es, sýrður rjómi, edik og hlynsíróp
hrært saman í skál og kryddað
með pipar og salti. Síðan er kart-
öflum, eplum, vínberjum, vorlauk
og valhnetum blandað saman við.
Kælt.
Einfalt kartöflugratín
Með forsoðnum kartöflum má gera
kartöflugratín á einfaldan hátt og
bera það fram með alls kyns
steiktum mat.
1 kg forsoðnar Þykkvabæjar-
kartöflur
1 msk smjör
nokkrar timjangreinar eða 1/2 tsk
þurrkað timjan
1-2 hvítlauksgeirar, saxaðir smátt
(má sleppa)
nýmalaður pipar
salt
250 ml matreiðslurjómi
1 stórt egg
Ofninn hitaður í 210°C. Kartöfl-
urnar skornar í 2-4 hluta hver, eft-
ir stærð. Eldfast mót smurt með
smjörinu og kartöflunum dreift í
það. Kryddaðar vel með timjani,
hvítlauk, pipar og salti. Mat-
reiðslurjómi og egg hrært saman
og hellt jafnt yfir. Sett í ofninn og
bakað í 25-30 mínútur, eða þar til
gratínið er stífnað og yfirborðið
hefur tekið góðan lit.
 MATUR
Kartöflur í
hátíðarbúningi
Tilbrigði: Waldorf-kartöflusalat. Einfalt: Kartöflugratín.
Helga Soffía Gunnarsdóttir
„Snjórinn, jólaljósin, laufabrauð og
jólabland má ekki vanta. Það gerir
allt svo hátíðlegt.“
Hvað er ómissandi
á jólum?
Snjórinn