Morgunblaðið - 24.12.2004, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. DESEMBER 2004 31
Sagðist ég vera heitbundin guð-
fræðikandidat heima á Íslandi og
slíkt heit mundi ég aldrei rjúfa.
„Ég get það ekki, því ég elska
þann mann. Í öðru lagi sjáið þér
sjálfur, háttvirti prins, að staða okk-
ar í lífinu er svo gagnólík að til
hjónabands getum við ekki stofnað.
Það vitum við bæði og þarf það ekki
frekari umræðu við. Í þriðja lagi
langar mig til að þakka yður, hátt-
virti Valdemar prins, fyrir fram-
komu yðar gagnvart mér, sem sýnir
hvorttveggja drenglyndi og háttvísi,
svo af ber. Þér munið verða mér
minnisstæður svo lengi sem ég lifi.“
Prinsinn tók til máls: „Ég er svo oft
búinn að segja foreldrum mínum frá
yður og þau langar til að kynnst yð-
ur, svo þér eruð boðin heim í te-
drykkju með okkur á morgun. Viljið
þér gera það fyrir mig að þiggja það
boð, þó svona hafi farið í dag milli
okkar?“
Elín svarar: „Að vanþakka slíkt
boð væri óafsakanleg ókurteisi. Bið
ég yður því háttvirti prins, að skila
kærri kveðju til háttvirtra foreldra
yðar með innilegu þakklæti fyrir
þann mikla heiður, sem þau sýna
mér óverðskuldaðri skólastúlku frá
Íslandi.“ „Þakka yður fyrir, þá sæki
ég yður á morgun,“ sagði prinsinn.
Móttökur í höllinni voru sérlega
hlýjar og frjálsmannlegar, svo ég
var hálfundrandi, umræður snerust
mest um Ísland og Danmörku, sem
eðlilegt var. Hvernig ég kynni við
mig í Danmörku. Hvernig væri að
búa á Íslandi o.s.frv. Ef satt skal
segja var ég hálfkvíðin að eiga að
heimsækja svo háttsett fólk. En þeg-
ar ég var búin að heilsa og við höfð-
um tekið upp samræður fann ég mig,
eins og milli vina.
Allur þessi heiður, sem mér hafði
verið sýndur þarna, varð til þess að
ég stytti dvöl mína í skólanum, ekki
sízt vegna unnusta míns, sem beið
mín með mikilli þolinmæði. Hann
vann sem ritari hjá biskupi og lands-
höfðingja á víxl. Unnustinn var séra
Jóhann Þorsteinsson í Stafholti í
Borgarfirði. Biskupsritari var hann
frá 1881–1886 en hættir þá sem rit-
ari æðstu manna á Íslandi. Þar er
hægt að geta sér til að fleiri en
amma á Háeyri hafi fengið bréf frá
Elínu unnustu hans. (Heim.: Ís-
lenzkir guðfræðingar, 1847–1947.)
Elín stóð við sitt heit, sem áður er
frá sagt. Í næsta bréfi segist Elín
hafa tryggt sér farmiða með einu
haustskipanna, þar sem gefinn er
upp komudagur til Reykjavíkur.
Mikil umsvif voru á Háeyri þegar
von var á skipinu sem Elín sagðist
koma með. Allir nánustu sem gátu
því viðkomið voru mættir í fjörunni
þar sem ferjumenn báru fólk úr bát-
unum í land og var Elín í fyrsta bátn-
um sem kom að landi.
En hvað gerist í raun og veru?
Elín þaut upp á fjörukambinn en
veifaði brosandi til síns fólks, gekk
rakleitt að manni sem stóð þar einn
síns liðs á bak við mannþyrpinguna,
faðmaði hann og kyssti, kom með
hann til frændfólks og vina. Kynnti
hann fyrir hópnum og þar með var
trúlofun þeirra gjörð opinber.
Hinn 27. júní 1886 var sr. Jóhanni
veitt Stafholt, vígður 12. sept. sama
ár og enn á því sama ári 1886, 21.
okt., halda þau brúðkaup sitt og
flytja alfarin að Stafholti. Þau eign-
uðust tvö börn, Þóru f. 20. október
1887 og Leif f. 6. marz 1889, sem
bæði létuzt á unga aldri. Eftir þetta
mikla áfall vandi Elín komur sínar
að Háeyri og var séra Jóhann oftast í
fylgd með henni.
Þá voru þau Sigríður Þorleifs-
dóttir og Guðmundur Ísleifsson far-
in að búa á Háeyri og jörðinni skipt
til helminga. Elín, kona Þorleifs,
andaðist 24. nóvember 1869 en Þor-
leifur 9. marz 1882 á 84. ári. Bæði
létuzt þau heima á Háeyri. Þá var
ekki kynslóðabilið komið í gang.
Fyrsta barn Sigríðar og Guðmundar
var stúlka, sem skírð var Elín Guð-
björg, sem var móðir þeirrar sem
þetta ritar. Amma sagði mér að
mamma hefði verið fallegt barn og
bráðþroska svo af bar. Hún hefði
strax orðið mjög hænd að nöfnu
sinni og frænku Elínu, svo að með
þeim urðu miklir kærleikar. Svo fór
að Elín bað ömmu að lofa sér að hafa
hana nöfnu sína nokkurn tíma í Staf-
holti, „af því að þú átt svo mörg börn,
Sigga mín“, sagði hún. Árin liðu og
Elín hélt uppteknum hætti með
komum sínum að Háeyri og bar allt-
af upp sama erindið, að mega nú
taka hana nöfnu sína heim með sér,
bara um tíma, en þá var mamma orð-
in 12–13 ára. Mamma var 11 árum
eldri en Þóra í Stafholti. Amma
sagðist oft hafa haft hugarangur
vegna systur sinnar út af þessu máli
og ekki hafa skilið það fullkomlega,
því hjónaband þeirra séra Jóhanns
var til mikillar fyrirmyndar að sögn
Elínar og við höfum verið heppin
með hjú, það er allt bezta fólk svo við
getum farið að heiman, þegar svo
ber undir, áhyggjulaus.“
Amma heldur sögu sinni áfram:
„Þá var það mamma þín, Silla mín,
sem tók af skarið og sagði við mig:
Mamma mín, mig langar mikið að
vera hjá henni nöfnu minni í Staf-
holti og séra Jóhanni, einhvern tíma,
en ég vil ljúka burtfararprófinu úr
skólanum og fermast hérna heima.
Þá langar mig að fara til þeirra ef þið
pabbi viljið leyfa mér það.“
Það var auðsótt mál. Þegar Elínu
bar næst að garði voru henni sögð
tíðindin og varð þá mikill fagn-
aðarfundur á Háeyri, eins og í raun-
inni þegar þau hjón komu í heim-
sókn. Þegar þau kvöddu sagði Elín
við mömmu þína um leið og hún tók
hana í faðm sinn: „Nú kem ég og
sæki þig, elsku nafna mín, á ferming-
ardaginn þinn og kem með góðan
hest handa þér.“ Hinn 24. september
1890 rann upp, bjartur og fagur, og
árla dags var riðið úr hlaði í Staf-
holti. Þar var frú Elín ásamt ráðs-
manni staðarins, þar sem séra Jó-
hann gat ekki fylgt konu sinni í
þessa för sökum anna, en ráðsmaður
þessi naut fyllsta trausts húsbænda
sinna.“
Nú segir ráðsmaður frá: „Allt
gekk vel hjá okkur frú Elínu, við átt-
um aðeins ófarnar nokkrar hest-
lengdir af Sandskeiði í Svínahraun,
þegar mér varð litið á frú Elínu og sé
að einhver skelfing er að koma yfir
hana, hendi mér af baki og hleyp að
hesti hennar og um leið hnígur hún
úr söðlinum í fang mitt – og er
örend. – Mínum tilfinningum get ég
ekki lýst. Ég lagði hana á mjúkan
mosabing í hrauninu, leit í allar áttir
eftir mannaferðum, því ég var ráð-
þrota.
Eftir drykklanga stund sá ég þrjá
menn koma niður Svínahraun, þeir
stönzuðu strax hjá mér til þess að
gæta að hvað gerst hefði. Öllum kom
saman um, að hún hefði látizt af
slagi, og buðust til að skiptast á að
bera hana upp á Kolviðarhól og
koma boðum strax að Háeyri. Einn
aðkomumanna bauðst til að sitja hjá
fylgdarmanni sem hann sagðist vera
þakklátur fyrir, þar sem hann væri
engan veginn búinn að átta sig á því
sem gerst hafði.“
Hér lýkur sögu ömmu Sigríðar um
Elínu, systur hennar.
Grafskrift
Ljóð: Steingrímur Thorsteinsson.
Elín Þorleifsdóttir
fædd 25. maí 1866
giptist 21. okt. 1886
prestinum Jóhanni Þorsteinssyni;
eignaðist með honum tvö börn,
sem bæði eru á lífi;
dáin 24. sept. 1890.
Svo ung og svo fögur, svo ástrík og blíð.
Með anda svo ríkan og gæfu-mörk fríð;
Svo elskandi og elskuð, – og andast svo
fljótt!
Hinn alskæri dagurinn hverfðist í nótt.
Í svartnætti sólskinið bjarta.
Ó, stundarheims æfinnar hverfandi hvel;
Úr heiðríkju skellur á dimmviðris jel;
Hið ástsæla kvennval hneig arminum fjær,
Og eiginver stendur hér líkfjölum nær
Með tregann í trúföstu hjarta.
Til hrygðar er gleðinni brugðið í borg
Á bakkanum elfar, sem þylur nú sorg;
Þar ei skynja móður hvarf ómálgar smá,
Sem að eins um stund hugðist víkja þeim
frá;
Hve sárt það á missirinn minnir.
Og brár vætir ekkill, ei bætir neitt meir
Það blíðljós, sem hverfur er góð kona deyr;
En, sjá, það varð stjarna, frá himninum há.
Í heilagri minning það stafar hann á
Og kveðju frá æðra heim innir.
Margar sögur eru sagðar um orð-
heppni Þorleifs ríka. Sum orð sem
hann lét falla voru talin ómakleg.
Hann á t.d. að hafa sagt um Guð-
mund, tengdason sinn Ísleifsson, „að
það munaði bara einum staf á Guði
og Guðmundi. Guð gerði allt af engu,
en Guðmundur allt að engu“. Þetta
var talið óhæfilegt. Guðmundur var
þjóðkunnur athafnamaður og fram-
úrskarandi heppinn formaður og
sjósóknari. Hann bjargaði mörgum
skipshöfnum úr sjávarháska. Gestur
skáld (Guðmundur Björnsson land-
læknir) nefndi hann Háeyrarsvaninn
í ljóði. Þá lét hann hlaða sjóvarnar-
garð meðfram ströndinni og lét
tómthúsmönnum í té skika undir
kartöflugarða í hlutfalli við framlag.
Guðmundur var afi Sigrúnar
Gísladóttur, en langafi Elínar Sæ-
björnsdóttur, en mágur Elínar Þor-
leifsdóttur. Kona hans var Sigríður
Þorleifsdóttir.
Guðmundur á Háeyri hefði sómt
sér vel sem svili Valdemars prins.
Hann átti drjúgan hluta Suðurlands-
undirlendis, eða svo fannst honum er
hann beindi sjónum sínum frá Katt-
hól að Hellisheiði og Ingólfsfjalli, og
magnaði Háeyrareign og hjáleigur í
huga sér.
Sagan segir að Jón í Mundakoti,
sem var hreppstjóri, og faðir Ragn-
ars í Smára, sem Gunnar Smári
heldur að sé Stokkseyringur, hafi
verið boðinn um borð í danskt kaup-
skip sem lá á legunni undan Sjó-
garðshliðinu. Guðmundi mislíkaði að
hafa ekki verið boðinn eins og hrepp-
stjórinn. Hann söðlaði því hest sinn
og reið að skipshlið, þar sem fákur
hans tróð marvaðann við skipsstig-
ann. Háseti á verði spurði erinda og
hver gesturinn væri. Háeyrarbóndi
benti skipverja til fjallanna og
mælti: „Ser de. Det er mig der ejer
det hele. Helt op til fjældene“ og
benti danska dátanum á sjóndeild-
arhringinn þar sem Hellisheiði og
Ingólfsfjall gnæfðu, að ógleymdum
Eyjafjallajökli og Heklu, en um jök-
ulinn hafði Bjarni Thorarensen
kveðið lofgjörð um Friðrik Dana-
konung og kvað jökulinn gjósa
Danakonungi til heiðurs. Þá tengdi
Ingólfsfjall eigi síður löndin. Um
fjallið birtist viðtal í Berlingske Tid-
ende. Þar var rætt við Ingólf prins,
son Knúts, sem hingað kom oft með
bróður sínum, Friðriki konungi, er
hann var krónprins. Ingólfur prins
var spurður um nafn sitt. Hann svar-
aði: „Ég heiti eftir fjalli á Íslandi“
Það vantar ekki kímnigáfu í Dani.
Við hin sem héldum að prinsinn héti
eftir landsnámsmanninum sjálfum.
Nú er Ingólfsfjalli stefnt í hættu.
Vegagerðin sækir möl í fjallið til
vegagerðar og eru horfur á því að
fjallið hverfi er aldir líða. Það má
ekki hverfa úr sjónhring Háeyrar.
Valdemar prins var vinur Íslend-
inga og bar góðan hug til þeirra.
og Valdemars prins
Höfundur er þulur.
Dagmar prinsessa var næstelsta
dóttir Kristjáns IX. Danakonungs.
Hún var gefin Rússakeisara, Alex-
ander, sem kallaður var Nixa. Hann
féll af hestbaki og varð sú bylta
honum að bana. Dagmar giftist þá
bróður hans Sasja. Hann varð Alex-
ander III. Rússakeisari. Dagmar
eignaðist fjóra syni og tvær dætur
með manni sínum. Tveir synir dóu
ungir úr skæðum sjúkdómi. Hinir
tveir voru myrtir af byltinga-
mönnum. Einnig tengdadóttir og
barnabörn. Sjálf flýði hún til Dan-
merkur þar sem frændi hennar,
Kristján X., tók henni kuldalega.
Valdemar prins sótti hljómleika
sem haldnir voru til heiðurs Svein-
birni Sveinbjörnssyni árið 1909.
Þar voru einnig konungshjónin,
systur Valdemars og Dagmar,
ekkjudrottning Rússakeisara.
Skógarhlí› 12 • 105 Reykjavík • Sími 520 4700 • Bréfasími 520 4701 • www.hagvangur.is
Gle›ilega hátí›!
Vi› óskum vi›skiptavinum okkar gle›ilegra jóla
og farsældar á komandi ári.
fiökkum samstarfi› á árinu sem er a› lí›a.