Eintak - 17.03.1994, Blaðsíða 35

„Baltasar viröist hafa komist að þeirri niöurstööu að list hans
getur náð hærra og dýpra ef hann fæst við óljós viðfangsefni
sem hrópa ekki framan í áhorfandann allan sannleikann í
Myndlist
GUÐBÉRGUR BERGSSON
List í úlögum
Kristjana & Baltasar Samper
Hafnarborg____________
LíkJega hef3i spænski heimspek-
ingurinn Unamuno getað fallist á
að veigamikill þáttur í listþörfinni
er að leitast við að koma á sáttum
innan ósættinnar. Sjálfur hafði
hann sett fram kenningu sem Is-
lendingar gætu eflaust fallist á og
fundið sig í, því hún er sú að mað-
urinn finni frið í baráttunni.
Listin er, á sama hátt og agaðir
lifnaðarhættir og menningin, leit
að sáttum þess sem virðist vera
ósættanlegt. Þetta viðhorf kemur
glöggt í ljós á sýningu hjónanna
Kristjönu og Baltasars Samper í
Hafnarborg í Hafnarfirði.
Þótt Kristjana og Baltasar séu
ólík í efnisvali eiga þau margt sam-
eiginlegt í umgengni við efnið,
notkun lita og áferðin er á yfirborð-
inu. Kristjana nálgast Baltasar í lita-
vali, sem er stundum talið vera suð-
ræns eðlis, ef gulbrúnn og svartur
litir eru þá nokkuð suðrænni en sá
gulbrúni og svarti hér. Sýningin
virðist á hinn bóginn bera þess
merki að Baltasar hafi náð betri
sáttum við sjálfan sig. Hann finnur
meira en áður frið í baráttunni,
fletirnir verða stærri, óttinn við tó-
mið minni, hraðinn verður þannig
markvissari. List hans hefur aldrei
verið nálægt hefðunum í spænskri
myndlist, heldur miklu fremur
uppreisnarhefðinni.
Það sem íslenskur áhorfandi
mundi kalla kraft eða blóðhita eru
viðhorf eða vinnuaðferð mótuð af
kenningunni um friðinn sem fæst
við baráttuna. Litameðferðin sann-
ar það og smitar með eðlilegum
hætti út frá sér eða rennur saman
við átökin í list Kristjönu, sem er
innhverfari og kyrrari. Hjá henni
eru þau eðlislæg og sótt í þjóðar-
andann fremur en til kenninga,
enda erum við íslendingar þannig.
Baltasar virðist hafa komist að
þeirri niðurstöðu að list hans getur
náð hærra og dýpra ef hann fæst
við óljós viðfangsefni sem hrópa
ekki framan í áhorfandann allan
sannleikann í málinu. Hann leyfir
honum að túlka. Landslagið er í
álögum. Listamaðurinn sér ekki
ástæðu til að koma eins og prins
með pensil sinn í líki töfrasprota og
færa prinsessu landslagsins úr álög-
um. Hann hlýtur að hafa sætt sig
við álög þjóðarblöndunnar í sér
sjálfum eftir langa dvöl á íslandi.
Þannig sameinast Kristjana og
Baltasar í þvi að gefa verkunum
táknrænt gildi: hún í galdri og
draumum, hann í Eddukvæðum og
landslagi.
Kristjana kennir myndir sínar
við galdur og galdramenn úr leir,
en hvað merkinguna áhrærir eru
þeir ekki síður í ætt við stefnu hug-
blæs og táknsæis sem ruddi sér til
rúms í höggmyndum ítalska lista-
mannsins Modesto Rosso í lok
síðustu aldar og í byrjun þessarar.
Hann máði út líkamsformin en
gæddi í staðinn höggmyndir af
manninum anda og hugblæ.
Myndir Kristjönu hafa yfir sér viss-
an andatrúarblæ eða dulhyggju, ef
hægt væri að taka til orða á jafn yf-
irborðskenndan hátt.
Af ofansögðu leyfi ég mér að
halda því fram að sýningin í Hafn-
arborg sé full af þeim hæfilega fín-
gerða fítónsanda sem ætti að falla
„Með Schindler’s List hefur Spielberg sannað það einu sinni
enn að hann er fyrst og fremst góður sögumaður sem kann
skil á öllum frásagnaraðferðum kvikmyndarinnar.11
íslendingum vel í geð. ©
Siónvarp
jfjGURJÓN KJARTANSSON
Thorlacius & Richter
Nýjasta tækni og vísindi
_ Ríkissjónvarpinu___________
Nýjasta tækni og vísindi er án efa
elsta þáttaröð í íslensku sjónvarpi.
Ég held, án þess að þora að fullyrða
um það, að þættirnir hafi byrjað
um leið og Ríkissjónvarpið hóf
göngu sína, árið 1966. Alla vega
man ég ekki eftir mér öðru vísi en
horfandi á Nýjustu tækni og vís-
indi, um það bil hálfsmánaðarlega.
Skemmtilegastir fundust mér þætt-
irnir þegar Örnólfur Thorlaclus
stjórnaði þeim, þá kannski sérstak-
lega vegna þess hversu furðulega
hann talaði. Þá er ég ekki að segja
að arftaki hans, Sigurður H.
Richter sé eitthvað verri, hann er
bara ekki eins skrýtinn. Þættirnir
hafa örlítið breyst í tímans rás, og
það sem mér finnst helst að þeim
nú er hversu mikið sýnt er af ís-
lenskum myndum um fiskeldi og
loðdýrarækt. Stundum kemur það
fyrir að sýnd er ein löng fiskeldis-
mynd allan þáttinn. Þeir hafa líka
tekið upp á því á að sýna hundleið-
inlegar jarðfræðimyndir eftir Ara
Trausta Guðmundsson. Þetta er
náttúrlega óhæft. Þættirnir ættu að
halda áfram í gamla góða farinu,
það er að segja, vera fjölbreyttir,
skemmtilegir og umfram allt fullir
af nýjustu tækni og vísindum alls
staðar að úr heiminum (líka Is-
landi, en þá bara ef um er að ræða
nýjustu tækni!). Ég hef það á til-
finningunni að herra Richter hafi
kannski sofið örlítið á verðinum og
sé orðinn latur við að afla efnis í
þáttinn. Það sést á honum að hann
tekur þessu létt og brosir í tíma og
ótíma, jafnvel á meðan hann er að
kynna háalvarlega tækni! Slíkt get-
ur ekki gengið. Það ætti nú ekki að
þurfa mikið til að koma þáttunum í
fyrra horf. Kraffwerk-stefið er jú
ennþá á sama stað og verður von-
andi áfram, aðeins þarf að útvega
fleiri góðar myndir og segja bless
við laxeldið og jarðfræðina. Síðan
væri ekki vitlaus hugmynd að end-
ursýna gamla þætti úr þessari frá-
bæru þáttaröð þá miðvikudaga sem
þættirnir eru ekki á dagskrá. Það
væri afar forvitnilegt og skemmti-
legt að sjá hvað þótti nýjasta tækni
og vísindi, til dæmis árið 1970! 0
JÚLÍUS KEMP
Óskalistinn
Listi Schindlers Háskólabíói
★ ★ ★ ★
Nú er komið að því. Loksins fær
Steven Spielberg Óskarsverð-
launin. Nýjasta mynd Spielbergs,
Schindler’s List, er slándi verk sem
erfitt er að lýsa í fáum orðum.
Myndin er bæði ljót og falleg. Hún
er ósköp fallega mynduð á svart/-
hvíta filmu. Söguþráðurinn er of
viðamikill til að hægt sé að hafa
hann eftir hér enda hefur það ekki
verið vani minn að skemma bíó-
ferðir fólks með því að endursegja
söguna. Með Schindler’s List hefur
Spielberg sannað það einu sinni
enn að hann er fýrst og fremst góð-
ur sögumaður sem kann skil á öll-
um frásagnaraðferðum kvikmynd-
arinnar.
Það sem er kannski mest sláandi
atriði myndarinnar er þegar nasist-
ar eru að pikka út og skjóta gyðinga
af handahófi. Er sjónarhorn áhorf-
andans hlutlægt nasistamegin sem
hefur þau áhrif að morðin skipta
litlu máli. Þetta er ekki ósvipað því
að horfa á fjöldamorð í fréttatíma
sjónvarpsins. öllum er skítsama.
Hvers vegna er verið að gera
þessa kvikmynd núna? Er ekki búið
að gera nóg af kvikmyndum um
helförina og hafa þær ekki flestar
verið gerðar af bandamönnum?
Atburðir þeir sem Schindler’s List
fjalla um gerðust fyrir um 50 árum
og ef menn hafa áhuga á að sjá ver-
öldina í víðara samhengi þá geta
þeir velt fýrir sér að á okar tímum
fara einmitt fram ekki ósvipaðar
þjóðarhreinsanir í ríkjum fyrrum
Júgóslavíu!!
Schindler’s List er kraftmikil
mynd sem allir hugsandi menn
ættu að sjá.
(Ath. að A salur Háskólabíós
rúmar tæplega 1000 manns sem er
sama tala og Schindler tókst að
kaupa). ©
Dansplata
ársins?
Welcome to the future 2
Björk, The shamen, Eskimos & Eg-
YPT OFL OFL...
★★★
One Little Indian er kannski
þekktast sem útgáfufyrirtæki
Bjarkar og sykurmolanna en þar er
ekki öll sagan sögð. ÓLI (upp á ís-
lensku) hefur margt annað á prjón-
unum. Fyrirtækið hefur haslað sér
völl sem einn helsti útgefandi dans-
tónlistar á Bretlandi. Welcome to
thefuture serían er sýnishorn af því
besta. Og gott má það vera. Hvert
dúndurduflið á fætur öðru rífur
bossana úr sætum og tryllir og dill-
ir. Það er auðvelt að léttast um 10
kíló í takt við þessa plötu og ekki
spillir fyrir að Björk á frábært mix
af Human Behaviour þó maður sé
vanari að heyra hana í öðru sam-
hengi. Maður þekkir ekki mörg
nöfn á plötunni en þessi tónlist
þarfnast engra nafna né útskýringa.
Það eina sem skiptir máli er að
hækka í botn og sprengja hátalar-
ana. Það er líka besta afsökunin fýr-
ir því að fá sér aðra stærri. ©
Bækur
HILMAR ÖRN HILMARSSON
K. J&Uœ wttKfcc ' Æm
Frábœrt tímarit
TImarit
Máls & menningar
1/1994
★★★★
Tímarit Máls og Menningar hef-
ur nú í 55 ár verið einn af horn-
steinum íslenskrar bókmenntaum-
ræðu. Þótt tímaritið hafi um árabil
verið kennt við vinstrihyggju og þar
af leiðandi verið litið hornauga af
ýmsum góðborgurum sem sáu það
sem gróðrastíu fyrir hættulegar
byltingarhugmyndir hefur það
samt borið gæfu til að vera yfirleitt
áhugavert og upplýsandi og er það
nú sem aldrei íýrr. Tímarit MM
hefur síðasta áratuginn verið und-
anfari breytinga frekar en endur-
speglun þeirra og hefur verið ansi
glúrið í að sjá fýrir dansspor tíðar-
andans og nú er stigið enn eitt
óvænt skref þegar nýjasta heftið
opnar með þremur ljóðum eftir
góðskáldið Matthias Johannes-
sen. Þar með held ég að tímarit
MM hafa losað sig við síðustu
timburmennina frá árum hug-
myndafræðanna og ég er farinn að
sjá það og Lesbók Morgunblaðsins
fyrir mér þar sem þau ganga hönd í
hönd inn í sólarlagið, — eða sólar-
upprásina öllu heldur.
Þema heftisins er: Hver er
hræddur við þennan James Joyce?
Sigurður A. Magnússon ritar um
aðdraganda æviverks Joyce og
gerir það svo skemmtilega að mað-
ur hefði viljað hafa þetta mikið
lengra. Sverrir Hólmarsson rýnir í
sjöunda kafla Ódysseifs sem er
kenndur við Eólos, þann sama og
sagt er frá í tíunda þætti Ódysseifs-
kviðu Hómers. Eólos var ráðsmað-
ur vindanna og Sverrir rekur tengsl
hinnar fornu kviðu og mýtunnar
við þennan kafla þar sem höfuðþe-
mun eru vonbrigði og ósigrar og
skoðar þetta bæði út frá frumtext-
anum og þýðingunni þar sem vind-
ar, gegnumtrekkur, golur og upp-
blásin skrúðmælgi eru allsráðandi.
Soffía Auður Birgisdóttir fjallar
um ást og ástleysi í Ódysseifi og
tengir þetta síðan saman við trú og
trúleysi og athyglisverðar fræði-
kenningar Júlíu Kristeva um sam-
anburð trúar og ástar í vestrænu
samfélagi. Hið „fallíska augnaráð“
sem Helga Kress gerði svo góð
skil Tímariti MM1/1988 kemur hér
enn og aftur við sögu og þetta hug-
tak er farið að minna mig meira á
úlfinn í Tex Averyteiknimyndun-
um en gömlu „skópófílíuna“ hans
Sigmundar sem bókmennta- og
fjölmiðlafræðingar hafa svo mikið
(jallað um. En umfram allt er þetta
skemmtileg grein með femínísku
sjónarhorni sem er gaman að gægj-
ast í gegnum.
Af öðru efni blaðsins má nefna
gott viðtal við Álfrúnu Gunn-
laugsdóttur, Kristján B. Jónas-
son skrifast á við Guðberg Bergs-
son vegna greinar hans í síðasta
Tímariti MM (slíkar umræður eru
oft með því skemmtilegasta í tíma-
ritinu þegar vel ritfærir menn tak-
ast á um eitthvað, — ég er oft svo
innilega sammála öllu og öllum) og
ávarp Torfa H. Tulinius um bók
sem ekki er til sem var flutt á Bók-
menntavöku Rithöfundasam-
bandsins í nóvember síðastliðnum.
Auk þess eru hér smásögur eftir
Guðmund Andra Thorsson,
Guðberg Bergsson, Pál Pálsson
og Ólaf Sveinsson og ljóð eftir
Geirlaug Magnússon, Magneu
J. Matthíasdóttur, Jónas þor-
bjarnarson, Eyjólf Óskar, Anton
Helga Jónsson og Lorca, í þýð-
ingu Þorgeirs Þorgeirssonar.
Síðan eru það auðvitað ritdómarn-
ir, þeir best unnu hér á landi og að
lokum hugleiðing ritstjórans Frið-
riks Rafnssonar um hyldýpið sem
hefur myndast milli skáldanna og
gagnrýnendanna. Allt í allt, busi-
ness as usual: sem sagt frábært
tímarit sem enginn ætti að láta
framhjá sér fara. ©
„Tímarit MM hefur
síðasta áratuginn
verið undanfari
breytinga frekar en
endurspeglun
þeirra og hefur
verið ansi glúrið í
að sjá fyrir dans-
spor tíðarandans.“
„Það er auðvelt að
léttast um 10 kíló í
takt við þessa
plötu og ekki spillir
fyrir að Björk á frá-
bært mix af Human
Behaviour þó mað-
ur sé vanari að
heyra hana í öðru
samhengi.“
„Ég hef það á til-
finningunni að
herra Richter hafi
kannski sofið örlít-
ið á verðinum og
sé orðinn latur við
að afla efnis í þátt-
inn.“
FIMMTUDAGUR 17. MARS 1994
35