Morgunblaðið - 22.04.2005, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 22. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Björn Bjarmanfæddist á Akur-
eyri 23. september
1923. Hann lést á
Landspítalanum 19.
apríl síðastliðinn.
Hann var sonur
hjónanna Sveins
Árnasonar Bjarman,
f. á Reykjum í
Tungusveit 5.6. 1890,
d. 22.9. 1952, og Guð-
bjargar Björnsdóttur
Bjarman, f. á Mik-
labæ í Blönduhlíð
13.5. 1895, d. 29.9.
1991. Systkini Björns
eru Anna Pála, f. 20.10. 1925,
Ragnheiður, f. 26.5. 1927, Stein-
unn, f. 7.10. 1928, Sigurlaug, f.
27.12. 1929, Jón, f. 13.1. 1933,
Árni, f. 7.1. 1935, og Guðbjörg, f.
6.7. 1936.
Björn kvæntist 4.6. 1949 Unni
Gröndal, f. í Reykjavík 12.2. 1927.
Þau skildu 1958. Björn kvæntist
20.6. 1959 Sveinbjörgu Stefáns-
dóttur, f. í Neskaupstað 23.7.
1916. Börn Björns og Unnar eru:
1) Benedikt arkitekt, f. 25.10.
1950. 2) Guðbjörg kennari í
Reykjavík, f. 14.9. 1954, d. 14.12.
1991, var gift Teiti Gunnarssyni
efnaverkfræðingi, f. 30.3. 1954.
Börn þeirra eru Björn háskóla-
nemi, f. 21.5. 1981, Ásthildur
nemi, f. 4.2. 1985, og Baldur nemi,
f. 13.12. 1990. Stjúpdóttir Björns,
dóttir Sveinbjargar, er Sesselja G.
Ingjaldsdóttir hár-
greiðslumeistari, f.
22.9. 1950, gift
Sveinbirni Kristjáns-
syni öryggisverði, f.
19.3. 1951. Dætur
þeirra eru: a) Svein-
björg Birna lögfræð-
ingur, f. 29.1. 1973,
gift Hauki Eyjólfs-
syni, starfsmanni
Flugfélagsins Atl-
anta, f. 18.8. 1973.
Börn þeirra eru
Stefanía Þórhildur,
f. 12.9. 1998, Sesselja
Katrín, f. 11.7. 2001,
og Eyjólfur Örn, f. 18.5. 2004. b)
Guðbjörg Gerður viðskiptafræði-
nemi, f. 23.2. 1976, sambýlismað-
ur Birgir Árnason bifvélavirki, f.
13.5. 1973. Dóttir þeirra er Hlín
Birna, f. 30.12. 2003. c) Kristbjörg
hjúkrunarfræðinemi, f. 9.12.
1980.
Björn lauk lögfræðiprófi 1949
og prófi í uppeldis- og kennslu-
fræði 1971. Hann vann við lög-
fræðistörf 1949–58. Hann var
framhaldsskólakennari frá 1956
og stundaði jafnframt ritstörf og
blaðamennsku. Björn sinnti einn-
ig félags- og trúnaðarstörfum fyr-
ir rithöfunda, framhaldsskóla-
kennara og hjartasjúklinga og
vann að hagsmunamálum þeirra.
Útför Björns verður gerð frá
Grensáskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Björn faðir minn var elstur átta
systkina. Alinn upp við mikla vernd
foreldra, enda var þá barnadauði,
sökum aðskiljanlegra pesta og kvilla,
landlægur. Foreldrarnir; Guðbjörg
og Sveinn Bjarman, ólu börnin upp á
Akureyri. Þarna héldu þau heimili
þar sem bókmenntir og tónlist
gegndu ríkulegu hlutverki. Til þeirra
sóttu iðulega máttarstólpar í menn-
ingarlífi þjóðarinnar sem þá var að
mótast.
Að loknu stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri var
haldið á vit nýrra ævintýra. Hann
hóf nám við Háskóla Íslands í við-
skiptum og lögfræði. Á þessum árum
var mikil gerjun í þjóðlífinu, menn
voru róttækir og opnir fyrir ýmsum
tiltækjum. Slegist var um hersetu og
fleiri grundvallarmál voru í deiglu
umræðunnar. Ýmist rættust vonir
manna eða hrutu af björgum.
Lögfræði, sem hann lauk frá há-
skólanum, heillaði hann ekki sér-
staklega sem starfsvettvangur, né
heldur það nám er hann lauk í við-
skiptafræði. Þetta reyndist honum
samt gott veganesti til starfa. En síð-
ar lauk hann námi til fullgildingar
kennara eins og þá var krafist.
Á starfsævi sinni kom Björn víða
við, meginstarf hans varð kennsla,
hann skrifaði nokkrar skáldsögur
sem og smásögur. Hann fékkst einn-
ig nokkuð við blaðamennsku og dag-
skrárgerð í útvarpi og eitt sjón-
varpsleikrit var gert eftir handriti
hans.
Hann starfaði talsvert á sviði fé-
lagsmála á tímabili og smávægileg
afskipti hafði hann af stjórnmálum,
aðallega á sviði bæjarmála. Meðfram
þessu hafði hann jafnan nokkur
íhlaup að lögfræðistörfum.
Líklegt má telja að Birni hafi þótt
kennsla ungmenna mikilvægast
hlutverk sitt í lífinu. Hann kenndi
miklum fjölda einstaklinga sem
komu oft upp í huga hans, ekki síst ef
þeir síðar meir höfðu sig að ein-
hverju í frammi í þjóðlífinu.
Eitt sinn setti Björn fram hug-
mynd um eigið framboð til Alþingis
þar sem hann lagði fram tilboðslista
sem hvaða stjórnmálaflokki sem var
gafst færi á að bjóða í. Þetta gerði
hann í útvarpserindi sem var í grí-
naktugum stíl. Almennt tel ég að
Birni hafi þótt stjórnmálabarátta á
Íslandi fremur ómerkilegt fyrirbæri
og einkum til þess fallin að vera mat-
arholur fyrir stjórnmálamennina
sjálfa. Líkast til tíðkast þetta ennþá.
Nokkuð var samgangur okkar
feðga strjáll meðan ég var ungur,
enda skildu þau Unnur móðir mín.
Oft bjuggum við því hvor í sínum
landshlutanum og samgöngur voru
þyngri upp úr miðbiki síðustu aldar
en nú gegnir. Ég dvaldi þó vetur og
hálfum betur í Hafnarfirði hjá þeim
Sveinbjörgu konu hans og stundaði
nám í Flensborgarskóla í Hafnar-
firði.
Alltof ungur varð Björn hjartaveill
og var hann meðal hinna fyrstu til að
leggjast undir kransæðaristu og svo-
kallað „bæpass“ í Englandi. Hann
náði sæmilegum bata af meini þessu
og varð í framhaldi af því mjög
áhugasamur um málefni þeirra sem í
kjölfarið þurftu að leita þessarrar
holristu. Í spaugi nefndi hann þessi
ár þegnskylduna í „hjartavinafélag-
inu“.
Síðustu árin gátu verið erfið við-
fangs, heilsu hafði hrakað og hún gaf
ekki mikið rými. Þó háttaði svo til að
gleðistundir átti hann. Þetta var
einkum þegar einhver af hans nán-
asta fólki hafði sigrast á verkefnum
sem mikilvæg voru.
Megi faðir minn hvíla í friði og sátt
við guð sinn.
Benedikt.
Það er staðreynd, en ekki Akur-
eyrarrómantík, að snögg suðvesta-
nátt getur orðið viðsjál fyrir norðan
á vorin þegar strengurinn stendur
ofan Glerárdal og framan úr Firði.
Hitt er jafnvíst að í haustblíðunni
skáka fáir staðir bænum við Pollinn
ef staðviðri ríkir og laufvindar blása
úr sömu eða svipaðri átt. Það var á
slíku septemberkvöldi á Syðri
Brekkunni fyrir mörgum áratugum
sem Björn Bjarman, sem ég hafði
kynnst nokkrum mánuðum fyrr,
kynnti mig fyrir systur sinni. Það
varð henni og mér býsna örlagaríkt,
þó að ástir tækjust ekki með okkur
fyrr en þremur árum seinna og
kvöldið það grunaði mig ekki að
hann ætti eftir að verða mágur minn.
Nú hefur hann kvatt fyrstur og elst-
ur systkina sinna. Það var lausn úr
fjötrum eins og komið var, en á
kveðjustund hvarflar hugurinn til
hans og vekur gamlar minningar.
Þegar ég kynntist Birni fyrstum
Bjarmansfólks á menntaskólaárum
mínum fyrir norðan lék um hann dá-
lítill framandleikablær í augum okk-
ar stráka sem hann blandaði gjarnan
geði við. Hann var þá nýkominn aft-
ur á heimsalóðir eftir áralanga vist
fyrir sunnan. Þaðan lá leiðin austur á
Firði, þar sem saman bar fundum
hans og Sveinbjargar, seinni konu
hans. Svo aftur norður og loks til
Hafnarfjarðar og Reykjavíkur, en á
öllum þessum stöðum var kennsla
aðalstarf hans frá því áður en ég
kynntist honum. Hann gerði ekkert
til þess að draga úr þessum dularblæ
sem laðaði okkur að honum því að
hann hafði frá mörgu að segja, virtist
þekkja hálft landið og miðin, margt
hafa lifað og kunni vel að segja frá.
Björn var hávaxinn og beinvaxinn,
fríður maður og glæsilegur á velli
svo að fólk hlaut að taka eftir honum,
en það sem einkenndi hann öðru
fremur, þegar hann var upp á sitt
besta, fyrir utan nokkurn heims-
mannssvip og höfðingsfas, voru
brúnu augun og dökka yfirbragðið,
áberandi ættarfylgja margra skyld-
menna hans. Hann bar nafn afa síns,
séra Björns á Miklabæ, sem ættaður
var af Ströndum og kvæntur vest-
firskri heiðurskonu, en í föðurætt
hans runnu saman þekktir þingeysk-
ir og skagfirskir stofnar með býsna
sterk ættareinkenni og hneigðir sem
fróðlegt getur verið að velta fyrir
sér. Björn var runninn af þessu
ættablandi, en foreldrar hans komn-
ir til Akureyrar af æskuslóðum sín-
um í Skagafirði.
Í foreldrahúsum kynntist Björn
glaðværð og gestrisni og ólst upp í
hópi margra systkina. Hann var
prýðilegum gáfum gæddur og gekk
menntaveginn allt til embættisprófs.
Foreldrar hans voru hins vegar bæði
listhneigðir og bókelskir og höfðu
ævilangt þörf fyrir staðbetra vega-
nesti en það sem mölur og ryð fá
grandað. Tónlist og bókmenntir
skipuðu öndvegið hjá þeim, enda
músík- og ritlistarhæfileikar erfða-
góss hjá mörgu af fólki Björns fyrr
og síðar. Það sannaðist líka á honum
sjálfum, því að hann hafði mikið yndi
af músík, söng í kórum á yngri árum
og skilur eftir sig bækur og ritverk
sem bera rithöfundinum vitni. Skáld-
sagan Tröllin og smásagnasafnið Í
heiðinni eru t.d. býsna sérstakur
vitnisburður í íslenskum bókmennt-
um um samskipti hersins og Íslend-
inga og áhrif hersetunnar í miðju
kalda stríðinu, byggður að nokkru
leyti á reynslu þess sem kynntist líf-
inu í heiðinni, en var fæddur inn í þá
fullveldistíð sem gert hafði hlutleysi í
hernaðarátökum að hugsjón og hef-
ur síðan séð endaskipti höfð á mörgu
sem fyrr var trúað með réttu eða
röngu.
Björn Bjarman lifði margvísleg
átök og storma sinnar tíðar. Á yngri
árum hneigðist hann til róttækra
viðhorfa í félags- og stjórnmálum, en
sú afstaða hygg ég að hafi alltaf átt
rætur í samúð og róttækni hjartans,
en ekki pólitískum trúar- og kenni-
setningum, enda var skapgerð hans
allt of sveigjanleg til þess að gera
hann að bókstafsþræl. Og síðari ára-
tugina var pólitík a.m.k. ekki helsta
áhugamál hans. Meðan heilsan leyfði
hafði hann hins vegar áhuga á að
fylgjast með æðaslætti samtímans
og var forvitinn um fólkið og lífið,
jafnt innan sem utan síns eigin
garðs.
Það kom fram í mörgu. Ritstörf
hans og blaðamennska í ígripum
voru til marks um það, og hann vildi
fylgjast með hverju fram vatt hjá
unga fólkinu sem næst honum stóð í
námi, leik og starfi. Í áratuga
kennslustarfi hans endurspeglaðist
þetta líka, enda kunni hann kennsl-
unni vel og nemendurnir slíkt hið
sama eftir því sem ég veit best. Mér
er kunnugt um að sumum þeirra
dugði ekki aðeins einnar kvöldstund-
ar kennsla í meginatriðum bókhalds
til þess að starfa við það síðan, held-
ur gerði hann þeim það að skemmti-
legum leik. Sérkennsla þeirra sem
einhverra hluta vegna þurftu á
stuðningi að halda lét Birni líka vel,
enda hafði hann ekki minni áhuga á
þeim nemendum sínum en öðrum og
margir þeirra urðu vinir hans og
góðkunningjar. Í tengslum við lög-
fræðistörf þótti Birni skemmtilegast
að kynnast fólki. Og lögfræði, sem
hann sinnti nokkuð um ævina án
þess að hún yrði aðalstarf hans til
lengdar, fannst honum að væri til
vegna fólks, en ekki öfugt, og hefði
þá mest gildi þegar hún yki rétt þess
og reisn. Það var áreiðanlega engin
tilviljun að hann kynnti sér á tímabili
höfundarrétt betur en margir aðrir á
þeim tíma og gegndi ýmsum trún-
aðarstörfum í því sambandi. Félags-
mála- og trúnaðarstörf hans voru
fleiri, fyrir rithöfunda, kennara og
fleiri opinbera starfsmenn – og ekki
síst hjartasjúklinga.
Á unglingsárum tók Björn nokk-
urn þátt í íþróttum, sem minnir á að
hann var að mörgu leyti fæddur
keppnismaður, tilbúinn að taka
áhættu og hafði gaman af því. Það
kom líka fram í frásögnum hans af
gömlum prófum. Öfugt við marga
aðra hafði hann gaman af spennunni
sem fylgdi því að taka próf. Spila-
maður var hann líka og átti sína
gömlu spilafélaga úr skóla.
Þegar Björn var upp á sitt besta,
heilsan í bærilegu lagi og vel lá á
honum gat hann verið með skemmti-
legri samkvæmismönnum, hafði
löngun til lífsnautnar og gaman af að
gleðjast eftir því sem föng voru á,
sagði skemmtilega frá og var ör og
kátur. Þá mynd eiga þeir af honum
sem þekktu hann náið.
En þó að honum væri flest vel gef-
ið og hann nyti margs eins og nú hef-
ur verið lýst sóttu skuggarnir oft
fast að honum. Ungur varð hann fyr-
ir höfuðhöggi sem varð honum ör-
lagaríkt og hann hefur líklega aldrei
náð sér af til fulls. Sveiflurnar í geði
hans voru stundum býsna stórar.
Hjartað byrjaði á besta aldri að gera
honum lífið leitt og þegar lengra leið
bættist fleira við. Mörg síðustu árin
var hann líkamlega þjáður og fór
ekki hjá að það hefði sín áhrif á skap
hans og skipti við aðra. Mér fannst
stundum eins og lífslöngunin sjálf
hefði beðið hnekki og þótti dapurlegt
til þess að vita. Mesta persónulega
áfallið sem hann varð fyrir er þó enn
ótalið; hörmulegt og óvænt andlát
Guðbjargar dóttur hans á jólaföst-
unni 1991 frá manni, ungum börnum
og öðrum úr hennar nánustu fjöl-
skyldu. Ég minnist þess hins vegar
og dáðist að því hve vel hann bar sig
út á við þegar það dundi yfir.
Bjarmansfólk er margt og frænd-
garður þess stór, enda hefur það
löngum verið því mikill styrkur sem
tengdafólk þess hefur einnig notið.
Þótt Björn og fyrri kona hans, Unn-
ur Gröndal, væru nýlega skilin að
skiptum þegar ég hitti hann fyrst,
kynntist ég henni seinna vegna fyrr-
greindra fjölskyldutengsla og hef átt
með henni ánægjulegar stundir. En
nær alla tíð frá því að fundum mínum
og Björns bar saman hefur Sveina
staðið við hlið hans eins og klettur af
meðfæddum dugnaði og myndar-
skap. Má nærri geta hver áraun
veikindi hans hafa verið fyrir hana
síðari árin. Fyrir það hvert heimili
hún bjó honum, hver hún hefur verið
honum og hvernig hún hefur rækt
kærleiksþjónustu sína hljóta allir
sem til þekkja að votta henni þökk og
aðdáun um leið og þeir senda henni
samúðarkveðjur. Barnabörnin,
Benedikt sonur hans, Sesselja stjúp-
dóttir hans og afkomendur hennar,
systkini og venslafólk Björns og aðr-
ir hans nánustu eiga þar skylt mál.
Þessu fólki öllu sendi ég samúðar-
kveðjur mínar við fráfall hans.
Í upphafi þessara orða rifjaði ég
upp liðið atvik sem í minninu er
bundið veðri og vindum. Nú eru
sumarmál. Þegar Björn Bjarman
kvaddi var runninn upp hlýjasti vor-
morgunn þessa árs í Reykjavík.
Næsti dagur var kaldari og þung-
búnari og skýin á hraðferð fyrir
vindum geimsins. Var það ekki tákn-
rænt fyrir ævi mágs míns og skin og
skúrir lífsins? Þegar ættjörðin tekur
hann í fang sér og andinn er laus úr
viðjum er gott að minnast þess að
komið er sumar og við getum í ljósi
minninganna rifjað upp gömul orð:
„Kom heitur til míns hjarta, blærinn
blíði.“
Hjörtur Pálsson.
Hin máttuga vellíðunarkennd mælandans
umfaðmar okkur strax með fyrstu tónum
raddar hans; líkt og þegar við göngum inn
í stórskóg, drögum djúpt andann og finn-
um samstundis til vellíðunar.
(Nietzsche. Þýð. Róbert H. Haraldsson.)
Mikið á þetta vel við um afa minn.
Samræðum okkar í stofunni í Fells-
múlanum mun ég aldrei gleyma. Þó
að síðustu ár hafi verið erfið þá mun
ég alltaf muna eftir afa mínum sem
sönnu séntilmenni, sannarlega einn
besti viðmælandi sem ég hef kynnst
– þótt víðar væri leitað.
Ég vil einnig nota tækifærið og
þakka henni Sveinbjörgu fyrir ótrú-
legt baráttuþrek á þessum erfiðu ár-
um, hún á heiður skilinn.
Björn Teitsson.
Björn Bjarman líktist hinum ensk-
ættaða leikara Cary Grant. Cary
Grant var alltaf jafn glæsilegur,
hvort sem hann klifraði um risam-
yndir forseta Bandaríkjanna eða
hljóp undan flugvél á rykmettuðum
akri, í frægri bíómynd. Ekki hagg-
aðist hár á höfði hans né fóru brot úr
buxum. Þannig var Björn Bjarman
ætíð glæsilegur og heimsmannsleg-
ur.
Það var reyndar eins og að koma
til útlanda að hitta Björn. Hann
kunni skil á ótrúlegustu málum og
greindi frá þeim í fáguðum samtals-
stíl sem agaður var af lögfræðilegri
stúdíu. En listræna æð var þar líka
að finna rétt eins og hjá Tómasi.
Björn bar það með sér að koma frá
menningarfjölskyldu að norðan.
Hann var vel lesinn að hætti norð-
anmanna en samt eins og hann væri
úr öðru umhverfi. Þessum ögn fram-
andi heimi sem lýst var hér áðan og
Cary Grant mótaði í hugum bíógesta
heimsins. Gæti hugsast að togstreita
milli: listamannsins, lögfræðingsins,
norðanmannsins og hins óræða
heimsmanns hafi reynt á sálarlíf jafn
viðkvæms manns og Björn var?
Samband Björns og Steingríms
heitins Sigurðssonar, listmálara, var
fagurt. Steingrímur skaust á fjöll og
fór niður í djúpa dali. Hann hafði
gjarnan samband við Björn þegar
skuggar fjallanna urðu fulldökkir.
Og Björn brást ekki þessum vini sín-
um. Þetta trygglyndi reyndi sá er
hér ritar og fær aldrei fullþakkað.
En Björn stóð ekki einn og
óstuddur. Sveinbjörg Stefánsdóttir,
föðursystir undirritaðs, stóð við hlið
hans í erfiðum veikindum. Hennar
umhyggja var einstök. Hún var lífs-
akkerið jafnt í ólgusjó og rjómalogni.
Blessuð sé minning góðs og
trausts vinar.
Ólafur M. Jóhannesson.
Björn Bjarman giftist móðursyst-
ur minni, Sveinbjörgu Stefánsdóttur
frá Svalbarða í Neskaupstað, 1959.
Hann lést á Landspítalanum 19.
apríl síðastliðinn eftir erfið veikindi.
Björn var lögfræðingur að mennt
en starfaði lengst af ævinni við
BJÖRN
BJARMAN
Morgunblaðið birtir minningargreinar alla útgáfudagana.
Skil Minningargreinar skal senda í gegnum vefsíðu Morgunblaðsins: mbl.is
(smellt á reitinn Morgunblaðið í fliparöndinni – þá birtist valkosturinn „Senda
inn minningar/afmæli“ ásamt frekari upplýsingum).
Skilafrestur Ef birta á minningargrein á útfarardegi verður hún að berast fyrir
hádegi tveimur virkum dögum fyrr (á föstudegi ef útför er á mánudegi eða
þriðjudegi). Ef útför hefur farið fram eða grein berst ekki innan hins tiltekna
skilafrests er ekki unnt að lofa ákveðnum birtingardegi. Þar sem pláss er tak-
markað getur birting dregist, enda þótt grein berist áður en skilafrestur renn-
ur út.
Formáli Minningargreinum fylgir formáli, sem nánustu aðstandendur senda
inn. Þar koma fram upplýsingar um hvar og hvenær sá, sem fjallað er um,
fæddist, hvar og hvenær hann lést, um foreldra hans, systkini, maka og börn
og loks hvaðan útförin fer fram og klukkan hvað athöfnin hefst. Ætlast er til að
þetta komi aðeins fram í formálanum, sem er feitletraður, en ekki í minning-
argreinunum.
Myndir Ef mynd hefur birst í tilkynningu er hún sjálfkrafa notuð með minning-
argrein nema beðið sé um annað. Ef nota á nýja mynd er ráðlegt að senda hana
á myndamóttöku: pix@mbl.is og láta umsjónarmenn minningargreina vita.
Minningargreinar