Morgunblaðið - 16.11.2005, Qupperneq 26

26 MIÐVIKUDAGUR 16. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
GEÐVEIKI er ranghugmyndir,
og ranghugmyndir eru ósjálfráðar
hugsanir, hvort sem það eru venju-
lega mjúklegar og hljóðlausar hugs-
anir, ósjálfráð rödd manns sjálfs í
huganum, rödd annarra (sem fólk
með geðklofa heyrir) eða ímynd-
anir. Við meðtökum ósjálfráðar
hugsanir inn til okkar þegar við
höldum og gerum eitt-
hvað sem er rangt. Af-
brýðisemi er geðveiki.
Áhyggjur eru geð-
veiki. Að tala illa um
aðra og lesa slúð-
urblöð er geðveiki. Að
halda að geðsjúkir séu
ógnvekjandi og ofbeld-
ishneigðari en venju-
legt fólk er geðveiki.
Eini munurinn á
venjulegu fólki og geð-
sjúkum er sá að geð-
sjúkir fá ósjálfráðar
hugsanir í margfalt
meira magni, og hugsanirnar eru
miklu lúmskari, öfgakenndari og
beinskeyttari til manns sjálfs. T.d.
ef venjulegur maður fær ósjálfráða
hugsun til sín um það að aðrir séu
að tala illa um hann, þá fær hinn
geðsjúki ósjálfráða hugsun um að
það ríki samsæri í garð hans. Þegar
venjulegur maður fær ósjálfráða
hugsun (í búningi manns eigin
raddar) um það hvað eigi að segja
við aðra (t.d. slúður, baktal), þá fær
hinn geðsjúki þannig hugsun þar
sem valmöguleikinn er skrítinn,
óviðeigandi og oft heimskulegur til
að segja við aðra, sem þess vegna
vekur slæm viðbrögð hjá viðtakend-
unum.
Ef maður meðtekur eina hugsun,
þá kemur strax önnur sem ályktun
við fyrri hugsuninni, og þannig
gengur það koll af kolli þangað til
það hleðst meira upp á rang-
hugmyndina, svo að ef maður lætur
eftir því í hugarfari og verki er
maður byrjaður að hegða sér geð-
veikislega.
Ég get sagt það út frá minni eig-
in reynslu og veikindum (geðklofa)
að það er sem það sé önnur mann-
eskja innan í höfði mínu, eins konar
sálfræðingur, sem er alltaf að reyna
að herja á huga minn með því að
nota alls kyns hugrænar aðferðir til
að villa um fyrir mér og fá mig til
að halda eitthvað sem er rangt. Þó
að ég standist eitt tímabil þar sem
notað er ákveðið tilbúið vandamál
gegn mér (t.d. ályktanir í garð
þeirra sem hafa gert eitthvað á hlut
manns) þá koma veikindin aftur
seinna í annarri mynd, líkt og her
sem situr fyrir borg og er alltaf að
smíða ný og ný vopn
til að komast inn í
hana.
Ég fæ þannig köst
þar sem allt er að
hrynja í kringum mig
og innan frá, þegar
það streyma til mín
ósjálfráðar hugsanir
(sjá hér að ofan hvern-
ig ég lýsi þeim) á fullu
á hverri einustu sek-
úndu í marga klukku-
tíma, þar sem radd-
irnar eru ekki
handahófskenndar líkt
og þetta sé eitthvað í líkams-
starfseminni, heldur er algerlega
eins og það séu verur sem geta
hugsað sjálfstætt og notast við öll
brögð til að reyna að hamra á viti
mínu og þekkingu. Þetta er bara
eins og maður eigi óvini sem segja
alls kyns ljóta hluti við mann og
reyna að finna einhverjar leiðir til
að klekkja á manni í orðum. Radd-
irnar tala til manns á móti þegar
maður svarar þeim, og koma með
ályktanir um það sem maður hefur
svarað þeim með, allt til að gera lít-
ið úr manni. Þessar verur herma
líka eftir röddu manns sem við-
brögð í garð sjálfs sín, svo að það er
sem allir valmöguleikarnir í hug-
anum séu rangir og alger vitleysa,
sem gert er til að freista mín til að
sýna viðbrögð við þessu, og við-
brögðin hafa sínar hliðarverkanir
þegar maður á í baráttu við þetta,
svo að maður byrjar þá að hverfa
inn í hugann og einangrast.
Í algleymingi kastanna er sem
maður færist alltaf yfir á nýjan
óreiðustað í hugarfarinu koll af
kolli, svo að þetta er alger vitfirring
að lifa mitt á meðal allra þessara
hugsana. Það getur verið þreytandi
að þurfa að hlusta á þessar raddir
og sjá ímyndanir allan daginn út og
inn, líkt og hvert sem maður líti sé
einhver hönd sem reyni að veifa
fyrir mann. Maður fær ímyndanir
þar sem maður sér andlit horfa á
mann, sér ljótar atburðarásir, og
sem önnur manneskja hlaupi um við
hliðina á manni og reyni að áreita
mann. Í millibilsvökum sé ég fólk
horfa til mín, sé ljótar atburðarásir,
heyri alvöru hávært hljóð allt í einu
glamra svo að ég kippist við, og í
draumum mínum (þegar það er eins
og maður vakni uppi í rúmi sínu og
sé meðvitaður eins og í raunveru-
leikanum) hef ég orðið fyrir ásókn-
um illra vera.
Sem betur fer hef ég agað sjálfan
mig og lært af reynslunni til að
vera í stakk búinn að láta þetta ekki
á mig fá með æðruleysi, þar sem ég
get greint rétt frá röngu og séð það
skynsamlega sem liggur í stöðunni,
svo að þetta snýst allt saman um
þolinmæði og skapstillingu í að
þrauka í veikindunum. Einu vænt-
ingarnar sem ég geri til lífsins er að
lifa eðlilegu lífi, og er þakklátur fyr-
ir hina góðu sem óslæmu daga þeg-
ar ég verð lítið var við veikindin,
svo að hið besta er oftast það sem
venjulegt fólk lítur á sem sjálfsagð-
an hlut, sem er eðlilegt og heilbrigt
líf. Maður þarf ekki að líta upp til
himinsins og geimsins til að reyna
að finna geimverur, því þær voru
allan tímann á bak við raddirnar
innan í manns eigin höfði.
Hvað er geðveiki?
Lárus Þórhallsson
lýsir geðveiki ’… munurinn á venju-legu fólki og geðsjúkum
er sá að geðsjúkir fá
ósjálfráðar hugsanir í
margfalt meira magni,
og hugsanirnar eru
miklu lúmskari, öfga-
kenndari og beinskeytt-
ari til manns sjálfs.‘
Lárus Þórhallsson
Höfundurinn býr við
geðklofa og er stofnandi
hjálparsamtakanna Paladínar.
EIN er sú starfstétt sem enn
telst tiltölulega ung varðandi starfs-
heiti, en hefur þó myndað sitt eigið
félag og heldur fundi
reglulega. Þetta félag
heitir Félag íslenskra
félagsliða, skamm-
stafað FÍF, og hefur
lögheimili og varn-
arþing í Reykjavík.
Félagið er nú þegar
orðið rúmlega tveggja
ára, síðan í apríl 2003.
Rétt til aðildar að
félaginu eiga fé-
lagsliðar sem lokið
hafa námi af fé-
lagsliðabraut sam-
kvæmt reglum og aðal-
námsskrá
menntamálaráðuneytisins.
Tekið skal fram að hver sá sem
gengur í félagið er ekki þar með að
segja skilið við sitt stéttarfélag,
heldur er þetta öllu fremur hags-
muna- og fagfélag, gert til þess að
sameina þann hóp sem tekið hefur
ofangreint nám og lokið því. Vissu-
lega hefur það áhrif að standa sam-
an þegar rætt er um launaréttindi
og hvar við staðsetjum okkur í því
samhengi.
Við höfum aflað mikilvægrar fag-
legrar þekkingar sem skiptir máli í
nútímasamfélagi.
Félagsliðar hafa samið siðareglur
og vinna að því að kynna sig sem
hóp metnaðarfullra einstaklinga
sem vilja að eftir starfskröftum
þeirra og þekkingu sé leitað til
starfa á hinum ýmsu stofnunum og
þjónustugeirum, sem þarfnast
starfsmanna með hagnýtt nám og
áhuga á að þjóna sem best þörfum
þeirra sem aðstoðar þarfnast.
Það er von okkar
sem að þessu félagi
stöndum að hinar
ýmsu stofnanir og fé-
lagasamtök sem standa
að aðhlynningu og
þjónustu við aldraða,
fatlaða eða sjúka, sjái
sér hag í því að óska
eftir starfskröftum
okkar, þegar auglýst
er eftir fólki í viðkom-
andi störf.
Margir virðast varla
vita af tilvist okkar
ennþá, svo nú er tæki-
færi til að skrá hjá sér og fletta upp
heimasíðu okkar sem er skráð hjá
SFR sem sjálfstætt félag.
Um 120 félagsliðar eru skráðir á
Reykjavíkursvæðinu í dag og til-
heyra hinum ýmsu stéttarfélögum
sem hafa margvíslega umönnun á
sinni könnu. Úti á landi, t.d. á Egils-
stöðum, eru yfir tveir tugir í fé-
lagsliðanámi og á Ísafirði eru tæpir
tveir tugir í sams konar námi.
Margir eru á þeirri skoðun að
stuðningsfulltrúi og félagsliði sé það
sama. Vissulega eru störf þeirra á
sama og svipuðum vettvangi, en
menntun félagsliða sem útskrifast
hefur af félagsliðabraut ber í sér yf-
ir 80 eininga nám og er þar m.a. að
finna siðfræði, sálfræði, næring-
arfræði, líffræði, fötlunarfræði,
öldrunarfræði og margt fleira. SFR
hefur reynst okkur vel í að vinna
okkur í gegnum fyrstu skrefin sem
fagfélag og kunnum við þeim bestu
þakkir fyrir. Öllum félagsliðum er
velkomið að ganga í félagið eins og
sagt var hér í upphafi, án þess að yf-
irgefa sitt stéttarfélag.
Fræðslufundur á vegum Félags
íslenskra félagsliða verður haldinn í
fundarsal SFR Grettisgötu 89 mið-
vikudaginn 16. nóvember í kvöld kl.
19.30. Þar munu eftirtaldir gestir
flytja fyrirlestra: Margrét Mar-
geirsdóttir formaður Félags eldri
borgara í Reykjavík, starfsmaður
frá félaginu Sjónarhól, sem jafn-
framt er móðir ungrar stúlku sem
býr á sambýli og svo starfsmaður og
meðlimur frá klúbbnum Geysi.
Við bjóðum félagsliða og fé-
lagsliðanema hjartanlega velkomna
og vonum að sjá sem flesta. Veit-
ingar verða á boðstólum.
Félag félagsliða
Þórdís Malmquist fjallar
um starfsemi Félags
íslenskra félagsliða ’Margir virðast varlavita af tilvist okkar
ennþá, svo nú er tæki-
færi til að skrá hjá sér
og fletta upp heimasíðu
okkar sem er skráð hjá
SFR sem sjálfstætt
félag.‘
Þórdís Malmquist
Höfundur er formaður Félags
íslenskra félagsliða, FÍF.
ÞETTA er í stuttu máli sú
spurning sem Morgunblaðið sendi
Frjálshyggjufélaginu í Staksteinum
gærdagsins. Í frjálsu
markaðsskipulagi er
einstaklingum leyft
að taka sig saman og
hefja rekstur. Þetta
hefur Morgunblaðið
alltaf stutt, og studdi
í áðurnefndum Stak-
steinum. Margir hóp-
ar keppa sín á milli
um hylli neytenda.
Stærðarhlutföll
breytast að öllu jöfnu
frá einum tíma til
annars og oft fara
stór fyrirtæki halloka
í samkeppni við ný,
ferskari og betur fjár-
mögnuð fyrirtæki. Vel
rekin fyrirtæki eru
verðlaunuð með við-
skiptum neytenda á
meðan þau óhag-
kvæmu hætta rekstri
eða snúa sér að öðru.
Morgunblaðið benti
hins vegar á að á
frjálsum markaði gæti
einkafyrirtæki haft
einokunarstöðu.
Einokun í skjóli
ríkisins
Því miður er þar
um misskilning blaðs-
ins að ræða því að ef
frelsi er á markaði og ríkisvaldið
hjálpar ekki til við að verja einok-
unarstöðu tiltekins fyrirtækis er
neytendum ekki hætta búin af
rekstrinum. Fyrirtæki sem starfar
á opnum og frjálsum markaði getur
alltaf búist við því að innlendur eða
erlendur aðili hefji samkeppn-
isrekstur. Hefur það m.a. sýnt sig í
tilfelli Sementsverksmiðjunnar sem
lengi vel var eini framleiðandi og
söluaðili sements hérlendis. Danskt
fyrirtæki hóf óvænt harða sam-
keppni og flutt inn mikið sement. Í
stað þess að áralöng einokun verk-
smiðjunnar hefði þar verið brotin á
bak aftur hófu ráðherrar rík-
isstjórnarinnar að berjast harka-
lega gegn innflutningi danska fyr-
irtækisins og reyndu þar áfram að
verja einokunarstöðu verksmiðj-
unnar. Sama gildir um hin stóru ol-
íufyrirtæki. Höft og regluverk var
slíkt á þeim rekstri að staða þeirra
fáu á markaðnum var vel tryggð og
nýjum aðilum gert nánast ókleift að
hefja rekstur í sam-
keppni. Reykjavík-
urborg sá svo til þess
að Irwing olíufélagið
bandaríska fengi hér
engar lóðir og hrökkl-
aðist það á endanum úr
landi eftir ótrúleg sam-
skipti við yfirvöld, sem
óþarfi er að rekja hér
frekar. Er þetta sú ein-
okun sem Morgun-
blaðið ætlar að skrifa á
hinn frjálsa markað?
Sherman löggjöfin
Blaðið nefndi sér-
staklega Sherman lög-
gjöfina sem sett var í
Bandaríkjunum árið
1890. Miðaðist sú lög-
gjöf einna mest við að
brjóta á bak aftur
bandaríska olíurisann
Standard Oil. Veit
blaðið ekki að árið
1870 var Standard Oil
lítið félag með 4%
markaðshlutdeild sem
á aðeins 20 árum vann
sig upp í 85%? Morg-
unblaðið ætti kannski
að skoða nánar hvað
Standard Oil gerði fyr-
ir neytendur. Árið 1869
kostaði gallon af olíu
30 cent en 1897 var verð komið nið-
ur í 5,9 cent. Félagið barðist ekki
til þessa góða árangurs í skugga
ríkisins heldur keppti við tugi ann-
arra olíufélaga í 20 ár og bar á end-
anum réttilega sigur úr býtum. Er
Morgunblaðið annars á móti því að
verðlaunaður sé stórkostlegur ár-
angur einstaklinganna í samkeppni
hver við annan?
Löggjöf gegn neytendum
Blaðið kann að láta það hljóma
sem svo að Standard Oil hafi verið
eina olíufélagið á þeim tíma sem
Sherman lögin voru sett. Hið sanna
er hins vegar að hvorki færri né
fleiri en 147 olíufélög voru þá í
samkeppni við Standard Oil. Þrátt
fyrir það var félagið brotið upp og
bannað að stunda rekstur í þeirri
mynd sem áður hafði þekkst. Frá
þeim tíma er lögin tóku gildi og
gripið var til aðgerða hafa neyt-
endur notið minni stærðarhag-
kvæmni en þeir gerðu áður. Verð á
olíu hefur hækkað stig af stigi.
Þökk sé lagasetningu stjórnmála-
manna.
Frelsið vænlegast
Það er nefnilega þannig að þar
sem neytendur geta frjálsir valið
hvar þeir verja krónum sínum og
dugmiklir einstaklingar geta farið
af stað, safnað fjármagni, og hafið
rekstur þarf ekki að óttast um
skipan markaðarins til lengri tíma.
En þar sem íþyngjandi lög eru til
staðar og regluverk mikið er von
hinna dugmiklu minni og þor þeirra
minna til aðgerða.
Blaðinu væri nær að bera lof á
þá sem sigla út í ólgusjó við-
skiptanna og standa sig þar vel –
jafnvel á alþjóðavísu – í stað þess
að grafa undan frjálsu skipulagi og
oftar en ekki hvetja ráðamenn til
að leggja stein í götu frjálsra við-
skipta með hringamyndunarlögum
og öðru slíku. Það er því ennþá í
frelsinu, sem einstaklingunum
vegnar best. Þannig hefur það ver-
ið í fortíð og verður einnig í fram-
tíð.
Er einokun
möguleg á
frjálsum markaði?
Friðbjörn Orri Ketilsson
fjallar um markaðsskipulag
Friðbjörn Orri
Ketilsson
’… ef frelsi er ámarkaði og rík-
isvaldið hjálpar
ekki til við að
verja einok-
unarstöðu til-
tekins fyr-
irtækis er
neytendum ekki
hætta búin af
rekstrinum. ‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Frjálshyggjufélagsins.
RAFLAGNA
ÞJÓNUSTA
RAFSÓL
Skipholti 33 • 105 Reykjavík
Sími:
553 5600
E
i
n
n
t
v
e
i
r
o
g
þ
r
í
r
2
6
6
.0
0
2
lögg i l tu r ra fverk tak i