Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 80

80 Jólablað Morgunblaðsins 2005
KÖKUR Margrétar var vinsæl bók
hjá íslenskum húsmæðrum á árum
áður. Varla var til það heimili sem
ekki lumaði á einhverri uppskrift
frá Margréti Jónsdóttur sem ritaði
bókina en ekki er öll sagan sögð
með því, hún bakaði líka kökur og
seldi – ekki síst var baksturinn
hennar vinsæll fyrir
jólin.
Margrét E. Jóns-
dóttir, fyrrum frétta-
maður hjá Rík-
isútvarpinu, er
dótturdóttir Mar-
grétar Jónsdóttur sem
gaf út fyrrnefnda bók
og var ömmu sinni
mjög handgengin, þær
bjuggu saman um
langt árabil. En hvern-
ig var jólahaldið á
heimili þar sem stund-
aður var heimabakst-
ur?
„Jólin okkar voru
yndisleg en það var
vissulega erfiður tími í desember
hjá ömmu. Þegar ég man eftir hélt
hún alltaf jólin heima hjá foreldrum
mínum og ég man eftir henni sof-
andi á aðfangadagskvöld með bóka-
hrúguna við hliðina á sér, hún las
gjarnan dulrænar bækur,“ segir
Margrét.
„Amma mín Margét Ragnheiður
Jónsdóttir fæddist á Dratt-
halastöðum í Hjaltastaðaþinghá
1892 – og fæddist í fjárhúsi,“ segir
Margrét E. Jónsdóttir er hún rifjar
upp feril ömmu sinnar.
„Langafi minn Jón Stefánsson
var að gera upp bæinn og það tókst
ekki fyrir 11. október þegar Mar-
grét, yngsta barn hans og konu
hans Steinunnar Jónsdóttur fædd-
ist. Þau hjónin ætluðu ásamt börn-
um og systkinum Steinunnar að
flytja til Vesturheims örfáum árum
síðar og voru komin niður á Fá-
skrúðsfjörð en þá fékk Jón lungna-
bólgu og dó.
Átti einungis einn kjól
Steinunn varð ekkja 37 ára gömul
með fjögur börn og treysti sér ekki
með systkinum sínum til Ameríku
með barnahópinn. Systkini hennar
fóru til Kanada um
aldamótin 1900 og
amma mundi vel eftir
brottför þeirra, þá 7
ára gömul, meðal ætt-
ingjanna var amma
hennar og langa-
langamma mín,“ segir
Margrét.
„Erfiðleikar lang-
ömmu voru miklir og
hún var í kaupa-
mennsku víða á Aust-
fjörðum og gat oftast
haft Margréti ömmu
hjá sér en sjaldan hin
börnin, sem komið var
fyrir hér og þar og
fóru svo fljótt að vinna
fyrir sér. Oft var kalt á uppvaxt-
arárum ömmu og hún var ein af
þeim sem ekki áttu nema einn kjól
og varð að vera í rúminu meðan
hann var þveginn og þurrkaður.
Stundum var amma áUnaósi hjá
vinafólki móður sinnar. Það voru
góð tímabil í uppvexti hennar. Hjón-
in Guðlaug og Jón Scheving á
Unaósi voru fósturforeldar Gunn-
laugs Scheving listmálara, amma og
hann áttu sem sagt sömu fósturfor-
eldra og voru náskyld.
Nokkur ár var amma með móður
sinni á Nesi í Loðmundarfirði.
Langamma var ráðskona hjá tveim-
ur frændum manns síns, Jónasi og
Stefáni, sem bjuggu þar. Þetta voru
bestu bernskuár ömmu í Loðmun-
arfirði. Henni fannst að vísu frænd-
urnir búskussar en þeir áttu þó allt-
af fyrningar af heyi.
Sjálf var hún bráðger og mynd-
arleg, – fluglæs 7 ára gömul og fór
þá að læra kverið. Henni gekk mjög
vel þá tvo vetur sem hún var í
barnaskóla.
Var snemma liðtæk til verka
Hún varð snemma liðtæk til
verka, hún var t.d. mjög eldsækin,
einhvern tíma gekk langömmu illa
að láta loga hjá sér og hætti við og
fór út í fjós, þegar hún kom aftur
skíðlogaði hjá krakkanum. Tólf ára
tók amma t.d. slátur ein í fyrsta
skipti, langamma hafði brugðið sér
til Seyðisfjarðar, þá kom þetta nú
volgt úr skepnunni en ekki í umbúð-
um eins og í Hagkaupum núna. Hún
ræktaði rófur og langaði til að hafa
hænur og setja niður kartöflur. Jón-
as frændi var afturhaldssamur og
sagði að hænur eyðilegðu túnið og
kartöfluútsæðið fékk hún aldrei.
Hún lærði á Nesi öll sveitastörf
og átti tvo góða vini, loðna og fer-
fætta, annar hundurinn hét Dóni og
var íslenskur, mjög góður fjár-
hundur. Hinn var gríðarlega stór
franskættaður, sá hét Plútus. Hún
sagði mér ótrúlegar sögur af þess-
um hundum, Dóni var heimaríkur
og hleypti nágrannahundum ekki að
bænum, hann var slagsmálahundur
en þegar hann var að láta í minni
pokann þá kom Plútus og dró vin
sinn út úr hundaþvögunni.
Amma var oft hrædd við þokuna
og hafði ævinlega hundana með sér
að sækja kýrnar, lækur var á leið-
inni sem hún varð að stikla, hún
sagði að Plútus hefði alltaf farið á
undan og síðan snúið sér við til þess
að sjá hvort hún kæmist nú ekki
ábyggilega yfir.
Ég held hún ætli að eiga barn!
Þær þræluðu þarna á Nesi
mæðgurnar fyrir lítið kaup því búið
var fátækt en á sumrin þurfti að fá
fólk að í heyskapinn. Eitt sinn kom
kaupakona og fór hún að mjólka
með ömmu úti í fjósi. Þótt amma
væri ekki gömul fannst henni endi-
lega að stúlkan væri komin ansi
langt á leið og hvíslar þessu að lang-
ömmu: „Ég held að hún ætli að fara
að eiga barn!“ Langamma bað hana
blessaða að vera ekki með bull og
þvaður. Nokkrir dagar liðu og þá
var allt í einu kaupakonan horfin.
Leitað var að henni og fannst hún
að lokum í rúmi Jónasar bónda. Það
þótti mjög hlægilegt því hann var
aldrei við kvenmann kenndur
hvorki fyrr né síðar. Langamma
sagði við stúlkuna „Þú ætlar þó ekki
að fara að eiga barn?“ Stúlkan þver-
neitaði. „Ég ætla nú bara að gá,“
sagði langamma. Þá leyndi sér nú
ekki hvað var að gerast. Jón ömmu-
bróðir minn var staddur á bænum
og var sendur í snarhasti eftir ljós-
móður. Þegar þau komu eftir
nokkra klukkutíma hafði amma far-
ið á næsta bæ að sækja einhverjar
tuskur utan á barnið. Eftir fæð-
inguna var stúlkan stutt á Nesi. Það
var svo fengin önnur kaupakona.
Eitt sinn var hún með ömmu niðri á
engjum. Sem þær voru að kraka
blautt heyið sér amma að stúlkan er
óskaplega lasin og svo fer að leka
blóð niður í skóna hennar. Hún bað
stúlkuna að fara heim. Hún komst
heim og í ljós kom að hún var
ófrísk, hún hélt fóstrinu en var lasin
allt sumarið og hlíft við öllum verk-
um.
Ótal sögur af þessu tagi sagði
amma mér þegar ég var hjá henni,
þá var ekkert sjónvarp og margt
spjallað á kvöldin,“ segir Margrét.
Nafna hennar og amma fermdist í
Loðmundarfirði, þar var þá talsverð
byggð en nú er þar allt í eyði.
Önglaði saman
fyrir skólagöngu
„Þegar amma var komin til Seyð-
isfjarðar með mömmu sinni vildi
hún komast í unglingaskóla, en það
kostaði að stunda nám í honum.
Amma hafði verið efst í barnaskóla
og í bænum var gamall piparsveinn
sem átti peninga og vissi að stúlkan
Kökur Margrétar
Margrét Jónsdóttir og unnusti hennar og barnsfaðir, Jóhannes Mikkelsen.
Margrét Jónsdóttir ung og glæsileg með verslunarpróf.
Margrét Jónsdóttir á efri árum á æskuslóðum, hún fæddist á Dratthalastöðum í Hjaltastaðaþinghá.
Margrét Jónsdóttir var strax í æsku
dugleg námsmanneskja.
Kökur Margrétar var lengi vinsæl bók hjá
íslenskum húsmæðrum og mikið notuð fyrir jólin.
Margrét E. Jónsdóttir, fyrrverandi fréttamaður, er
barnabarn Margrétar Jónsdóttur sem rak
heimabakstur í 46 ár. Guðrún Guðlaugsdóttir
ræddi við Margréti um heimabakstur ömmu
hennar og margt annað úr lífsferli hennar.
Margrét Jónsdóttir um tvítugt.
Margrét E. Jónsdóttir