Morgunblaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 93

undirfataverslun,
Síðumúla 3, sími 553 7355.
Opið virka daga kl. 11-18, laugard. kl. 11-15
Jólagjafir
Litir: Blár,
bleikur.
Verð 5.200.
Litir: Blár.
Verð 3.800.
Litir: Blár,
bleikur.
Verð 6.600.
Litir: Rauður,
hvítur, ljósblár.
Verð 7.400.
Litir: Rauður,
kóngablár.
Verð 5.900.
náttfatnaður
Jólablað Morgunblaðsins 2005 93
HVAÐ er á seyði hjá fjölskyldu-
ráði?
„Fyrir undirbúning þessara jóla
vill fjölskylduráð varpa þeirri
spurningu til almennings hver sé
sterkasta jólaminningin. Svörin við
þessari spurningu eru kannski ekki
eins ólík og margir gætu haldið, því
það er nú einu sinni svo að flestar
jólaminningar snúast um samveru
fjölskyldunnar.“
Hver er saga fjölskylduráðs?
„Fjölskylduráð var skipað í byrj-
un árs 1998, í samræmi við þings-
ályktun um mótun opinberrar fjöl-
skyldustefnu og aðgerðir til að
styrkja stöðu fjölskyldunnar, það á
meðal annars að eiga frumkvæði að
opinberri umræðu um málefni fjöl-
skyldunnar.“
Og fyrir þessi jól ætlið þið sem-
sagt að hvetja til umræðu um jóla-
hald íslenskra fjölskyldna?
„Já, fimmtudaginn 24. nóvember
síðastliðinn stóð fjölskylduráð fyrir
tveimur málþingum, einu á Ak-
ureyri og öðru í Reykjavík, undir
yfirskriftinni „Að neyta eða njóta
jólanna“. Með málþingunum vildum
við vekja fjölskyldur til umhugs-
unar um jólahald. Í okkar huga
snýst það nefnilega oftar en ekki
um að fjölskyldur „neyti“ jólanna
með áherslu á efnisleg gæði fremur
en að þær „njóti“ jólanna með
áherslu á samvistir fjölskyldunnar.“
Var einhver sérstök ástæða fyrir
því að þessi dagur var valinn?
„Já, 24. nóvember var sér-
staklega valinn því þá var einn
mánuður til aðfangadags jóla. Á
þessum eina mánuði höfum við Ís-
lendingar stundum farið hamförum
við undirbúning jólanna. Við eyðum
meiru í jólagjafir en efni standa til,
við bökum fleiri smákökur en hægt
er að koma niður, við borðum meira
á öllum jólahlaðborðunum en við
ætlum okkur, við teljum okkur jafn-
vel trú um að ekki sé hægt að halda
jólin hátíðleg nema skipta út eld-
húsinnréttingunni og eyðum ótal
klukkustundum í að gera heimilið
það hreint að jafnvel geymslan er
tekin í gegn á síðustu dögunum fyr-
ir jól! Þetta er kannski gott og
blessað en það má líka spyrja hvort
ekki sé ástæða til að staldra við og
skoða hvað skiptir okkur raunveru-
lega máli á jólum. Er það nýja eld-
húsinnréttingin? Varla.“
Bernskujólin rifjuð upp
Hvað viljið þið að fólk leggi frek-
ar áherslu á?
„Á jólum leita á huga okkar
minningar um jól fyrri tíma. Þá
rifjar fólk upp bernskujólin og
sterkustu jólaminningar flestra
snúast um samveru með þeim sem
skipta hvern og einn mestu máli.“
Og þið ætlið að safna jólaminn-
ingum fólks?
„Já við viljum stuðla að því að
um þessi jól verði til góðar jóla-
minningar hjá sem flestum fjöl-
skyldum. Því höfum við opnað sér-
staka jólasíðu á upplýsingavefsíðu
félagsmálaráðuneytisins fyrir fjöl-
skyldur í landinu (www.fjol-
skylda.is) þar sem ætlunin er að
safna saman jólaminningum frá
fólki. Það er trú okkar að með því
að safna saman jólaminningum og
gera fólki kleift að skoða hvað öðr-
um er minnisstæðast hvetji það
aðrar fjölskyldur til að breyta hátt-
um sínum á aðventunni og jólunum
þannig að þær leggi áherslu á það
sem flestir telja dýrmætast – að
eiga tíma með fólkinu sínu.“
Semsagt fallegur fjölskyldu-
jólaboðskapur?
„Já, veltu fyrir þér þinni sterk-
ustu jólaminningu og sendu hana til
fjölskylduráðs. Nafn þitt þarf ekki
að koma fram frekar en þú vilt.
Kannski verður þín sterkasta
jólaminning tengd breyttri hegðun,
þegar maður hættir að neyta
jólanna og fer að njóta þeirra.“
Hver er þín sterkasta jólaminn-
ing?
„Það var þegar við systurnar fór-
um allar fjórar saman með pabba á
Þorláksmessu og náðum í jólaölið,
en það var að finna í ölgerð sem
var á Rauðarárstíg. Mér er minn-
isstæð lyktin þar inni og blái brús-
inn sem pabbi hafði meðferðis til að
láta tappa á hann jólaölinu og í
sömu ferð var keyptur kassi af
rauðum eplum og þetta ilmaði allt
svo dásamlega. Í mínum huga
gengu jólin í garð þegar við komum
heim með þessar ilmandi birgðir.
Þetta er ekki hægt lengur, nú fer
maður í kjörbúð og kaupir innsigl-
aða brúsa og epli í poka.“
Hefur þú sjálf búið til einhverja
jólahefð?
„Ekkert sem tengist þessari
minningu en ég vil gjarnan leyfa
mínum börnum að upplifa jólin á
svipaðan hátt. Þannig að jólin séu
römmuð inn með sérstökum hætti
og því sýð ég alltaf hangikjötið fyr-
ir jóladag á aðfangadag til að lyktin
komi í húsið.“
Morgunblaðið/Ásdís
Fjölskylduráð félagsmálaráðuneytisins hélt tvö
málþing um jólahald Íslendinga. Björg Kjart-
ansdóttir, ritstjóri fjölskylduvefjarins og starfsmaður
fjölskylduráðs, lýsir eftir jólaminningum fólks.
Hvernig verða góðar
jólaminningar til?
YFIRLEITT borða Norðmenn
svínarifjasteik með pylsum, rauð-
káli og kartöflum á sjálfan að-
fangadag. En sumir velja þó pinna-
kjöt eða jafnvel þorsk í stað
svínakjötsins.
Matsiðir á jólunum eru oft tengd-
ir trúarhugmyndum og sums staðar
í Vestur-Noregi, þar sem leikprédik-
antar og frjálsir söfnuðir hafa átt
mikið fylgi, eru meinlæti
höfð í hávegum.
Kannski hefur dæmi
Jesúsar, er hann mett-
aði fimm þúsundir með
tveimur fiskum og fimm
brauðum, haft sín áhrif.
Kannski er orsökin bara
fátækt.
Alla vega er því svo
farið að margar fjöl-
skyldur borða fátæklega
fiskmáltíð á aðfangadag
og berast ekki á að
neinu leyti.
Pinnakjöt Frá Vestur-
Noregi kemur mat-
arsiður sem smám sam-
an hefur breiðst út um
allan Noreg, lambarif
gufusoðin á birkigrein-
um eða pinnum eins og
þeir eru kallaðir þar til
lands.
Pinnakjöt á sam-
kvæmt hefð að borða á
aðfangadag og enga aðra daga, en
þó er algengt að leifarnar frá að-
fangadegi séu borðaðar um áramót.
Kjötið á að vera af að minnsta
kosti ársgamalli gimbur, sem verið
hefur á fjalli um heilt sumar.
Rifbeinin eru söltuð og stundum
var blandað í saltpétri til að gera
kjötið rautt, en rétt hlutföll eru 10
grömm saltpéturs á hvert kíló
salts. Þessi söltun tekur tvo daga,
en þá á kjötið að vera tilbúið til
verkunar.Kjötið þarf að hengja á
myrkum og þurrum stað í 5–7 daga
eða jafnvel ennþá
lengur. Sumir kald-
reyktu kjötið, en mat-
hákar nútímans telja
reykt pinnakjöt bera
af.
Best er að nota
stóran pott og vatnið
á að vera í minnsta
lagi. Í vatnið eru lagð-
ar birkigreinar og
verður að fjarlægja
börkinn fyrst, en kjöt-
ið á ekki að setja of-
an í vatnið.
Rifjunum er svo rað-
að ofna á birkigrein-
arnar og gufusoðin í
um það bil tvo tíma.
Er kjötið fer að losna
frá beinunum er krás-
in tilbúin. Venjulega
er pinnakjötið borið
fram með steiktum
möndlukartöflum,
rófustöppu og sumir
búa líka til sósu úr
kjötsoðinu. Ekki er það þó nauð-
synlegt því kjötið er venjulega feitt-
.Venjulegt er að bera fram bjór og
ákavíti með pinnakjötinu.
Lútfiskur Lútfiskur er kalkaður
þorskur, sem síðar er útvatnaður
og soðinn eða steiktur. Þessi jóla-
matur er þekktur um allan Noreg
og einnig um suma hluta Svíþjóðar,
eins og Götaland og Bohuslän.
Fiskurinn er lagður í kalk og síð-
an útvatnaður þar til öllu kalkinu
hefur verið skolað rækilega burt.
Galdurinn er að sjóða eða steikja
lútfiskinn þannig að hann verði
ekki að mauki, en hann á að vera
eins og hlaup þegar hann er borinn
fram.
Það er ekkert bragð af lútfiski og
flestum útlendingum – og mörgum
Norðmönnum – finnst honum eig-
inlega ofaukið á diskinum. Hins
vegar eru sérstök lútfiskfélög til
um allan Noreg og gert er mikið úr
neyslu þessa réttar, en þetta minn-
ir talsvert á þorramat okkar Íslend-
inga, þar sem hefðin og sagan eru
ofjarlar bragðlaukanna.
Lútfiskur er borinn fram með
beikoni, baunastöppu og soðnum
kartöflum og hann á að vera vel
kryddaður. Að sjálfsögðu heyrir
bæði jólaöl og ákavíti til með rétt-
inum.
Sprengdur þorskur, eins og Norð-
menn kalla það, er hins vegar
venjulegur soðinn þorskur með
kartöflum og rófustöppu, eða
baunastöppu. Stundum var líka
bætt við beikoni og jafnvel humri,
krabba og rækjum ef föng voru til.
Með slíkum jólamat var venju-
lega drukkið vatn, en þó kom fyrir
á betri bæjum að ákavíti og jólaöl
væru á borðum líka.
Norskur jólamatur
Lútaður fiskur með
beikoni og baunum.
Lambarifbein á birki.