Morgunblaðið - 25.11.2005, Síða 94

94 Jólablað Morgunblaðsins 2005
Í BANDARÍKJUNUM er þakk-
argjörðarhátíðin til marks um það að
jólin séu handan við hornið en hjá
frændum okkar Svíum er annar dag-
ur, nokkrum vikum síðar, til marks
um hið sama.
Þann 13. desember, þegar Stúfur
kemur til byggða á Íslandi, halda Sví-
ar hátíðlegan dag heilagrar Lúsíu,
ítalsks dýrlings sem lést sem písl-
arvottur í Sýrakúsu á Sikiley árið 304
e. Kr.
Á degi heilagrar Lúsíu, sem ekki
mun vera haldinn hátíðlegur víða ut-
an Svíþjóðar, má sjá konur á vinnu-
stöðum, stúlkur í skólum og á op-
inberum stöðum ganga um í hvítum
serkjum. Sú fremsta, Lúsía, gengur
með ljósakrans á höfði og rauðan
borða um sig miðja en þær sem fyrir
aftan eru skreyta hár sitt gjarnan
með englahári. Um er að ræða svo-
kallað „Luciatåg“ sem á íslensku
mætti þýða Lúsíuganga en þar ganga
jafnframt hvítklæddir karlmenn eða
drengir sem ganga undir nafninu
„stjärngossar“ sem á íslensku mætti
þýða stjörnustrákar.
Upphaf jólaföstu
Sagan segir að upphaflega hafi Sví-
ar tekið að halda upp á þennan dag á
miðöldum en þá mun ástæðan hafa
verið sú að þetta var síðasti dagur
fyrir jólaföstu. Á lúsíunóttu, þ.e. að-
faranótt 13. desember, var jólagrísn-
um slátrað og gleðskapurinn stóð
jafnan næturlangt. Þessi hefð lifði
langt fram á 18. öld en jafnframt varð
þessi nótt fyrir valinu þar sem hún
mun vera lengsta nótt ársins sam-
kvæmt júlíönsku tímatali.
Á 18. öld varð síðan til sá siður að
elsta dóttirin á hverju heimili vakti
foreldra sína að morgni 13. desember
og færði þeim saffranbrauð og kaffi í
rúmið, klædd í hvítan serk, með rauð-
an borða um sig miðja og kertakrans
um höfuðið. Hvíti liturinn táknar
hreinleika píslarvættarins og hinn
rauði blóð hennar.
Lúsíuhátíð eins og hún þekkist í
dag var fyrst haldin árið 1927 þegar
Stockholms Dagblad skipulagði
fyrstu opinberu lúsíugönguna. Uppá-
tækið vakti mikla athygli og dreifðist
um allt land, ekki síst fyrir atbeina
smárra svæðisbundinna dagblaða og
tímarita. Nú á dögum er haldið upp á
lúsíuna nánast alls staðar þar sem
fólk kemur saman og standa flest ef
ekki öll bæjarfélög í Svíþjóð fyrir
slíkum hátíðarhöldum þar sem bæj-
arbúar geta komið saman og glaðst í
skammdeginu, borðað lúsíubollur (s.
lussekatter), piparkökur og drekka
heita jólaglögg.
Eins og áður sagði er jafnframt
haldið upp á þessa hátíð á vinnustöð-
um og í skólum. Sá sem þetta ritar
minnist þess að þegar hann var ung-
lingur, búsettur í Svíþjóð, komu íbúar
í hverfinu saman að kvöldi dags og
héldu upp á Lúsíu.
Sankta Lucia
Árlega er síðan Lúsía Svíþjóðar
krýnd á Skansen í Stokkhólmi og
miklir tónleikar eru haldnir í Globen
íþróttahöllinni en þar koma saman
þúsundir manns og gleðjast saman.
Eins og allar sannar hátíðir á dag-
ur heilagrar Lúsíu sér sinn eigin söng
en hann heitir einfaldlega Sankta
Lucia. Lagið þekkjum við Íslend-
ingar undir nafninu Heilaga Hulda,
en sænski textinn hefur breyst í tví-
gang frá því að fyrst var farið að
syngja hann um aldamótin 1900.
Sá texti sem lengst hefur verið við
lýði hefur verið notaður frá árinu
1928 og er hann eftirfarandi:
Natten går tunga fjät
runt gård och stuga.
Kring jord som soĺn förlät
skuggorna ruva.
Då i vårt mörka hus
stiger med tända ljus,
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Natten är stor och stum
nu hör det svingar
i alla tysta rum
sus som av vingar.
Se, på vår tröskel står
vitklädd, med ljus i hår.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Mörkret skall flykta snart
ur jordens dalar.
Så hon ett underbart
ord till oss talar.
Dagen skall åter ny
stiga ur rosig sky.
Sankta Lucia, Sankta Lucia.
Í rúmlega áratug hefur Íslensk-
sænska félagið staðið fyrir Lúsíu-
hátíð hér á landi og koma þar saman
Íslendingar sem búið hafa í Svíþjóð
og Svíar sem búa á Íslandi. Að þessu
sinni verður hátíðin haldin í Graf-
arvogskirkju þann 13. desember
klukkan 20. Samkvæmt upplýsingum
þess er þetta ritar eru allir velkomn-
ir.
Dýrlingur sjónskertra
EKKI er alveg ljóst hvenær dýrlingurinn heilög Lúsía fæddist en talið er
að það hafi verið á árunum 283-286 e.Kr. í bænum Sýrakúsu á Sikiley.
Ekki eru allar sögur um hana eins en ein sú algengasta segir að stúlkan
hafi verið af góðum og auðugum ættum en eftir að hún missti föður sinn
ung tók móðir hennar – Eutychia – við uppeldinu.
Ung strengdi Lúsía skírlífisheit og var það ætlun hennar að allar henn-
ar eigur rynnu til fátækra að henni látinni. Hún sagði þó engum frá
þessu, ekki einu sinni móður sinni sem lofaði hönd hennar til ungs
manns af fínum ættum. Lúsía tók því ekki vel og bað Guð þess að hann
bjargaði henni frá hjónabandinu.
Eitt sinn varð Eutychia alvarlega veik og fóru þær mæðgur til bæjarins
Catania, um 80 kílómetra frá Sýrakúsu, til þess að heimsækja gröf heil-
agrar Agöthu. Þar fékk móðir Lúsíu bót meina sinna og skömmu síðar
vitjaði heilög Agatha Lúsíu og sagði að trú stúlkunnar hefði læknað móð-
urina. Í þakklætisskyni samþykkti Eutychia að dóttirin þyrfti ekki að
gifta sig og að heimanmundurinn yrði gefinn fátækum.
Þetta sárnaði manni þeim er átti að verða eiginmaður Lúsíu og ákvað
hann að tilkynna yfirvöldum á Sikiley um trú stúlkunnar en á þessum
tíma ríkti keisarinn Diocletianus í Rómarveldi, keisari sem ofsótti
kristna af mikilli heift. Lúsía var handtekin og sætti hún pyntingum án
þess þó að gefa sig og að lokum ákvað dómari að hún skyldi send á
vændishús. Þar myndi hún missa meydóm sinn og heilagur andi myndi yf-
irgefa hana.
Sagan segir að ætlunin hafi verið að flytja stúlkuna á uxakerru en þús-
und fílefldir menn og enn fleiri uxar gátu ekki dregið hana þangað. Þá var
gripið til þess ráðs að brenna hana á báli en aftur bjargaði Guð henni. Að
lokum var hún stungin í hálsinn með sverði og varð það henni að bana.
Sagt er að þetta hafi gerst árið 304 en þá hefur Lúsía verið um tvítugt.
Lúsía er meðal annars dýrlingur sjónskertra enda sýna málverk hana
oft með tvö augu á silfurfati. Ekki er ljóst hvers vegna svo er en ein sag-
an segir að „heiðinn“ unglingur hafi orðið ástfanginn af henni vegna
þess hve falleg augu hennar voru. Hún brást við með því að rífa úr sér
augun og senda honum þau á fati, nokkuð sem varð til þess að hann lét
umsvifalaust skíra sig. Forsjónin sá stúlkunni fyrir nýjum, enn fallegri
augum en ekki er vitað hver afdrif unga mannsins urðu.
Upphaf hátíðar ljóssins
Morgunblaðið/Jim Smart
Lúsíudagurinn markar upphaf jólahaldsins í Svíþjóð. Myndin er tekin á
Lúsíuhátíð í Ráðhúsi Reykjavíkur árið 2002.
Hinn 13. desember ár
hvert kemur greinilega í
ljós að jólin eru að nálg-
ast í Svíþjóð en þá er
dagur heilagrar Lúsíu
haldinn hátíðlegur.
Guðmundur Sverrir Þór
komst að því að Lúsía
á sér langa sögu.
Fáðu fréttirnar
sendar í símann þinn
Póstsendum
Laugavegi 4, sími 551 4473,
www.lifstykkjabudin.is
Glæsileg náttkjólasett
Skeifan 8 - s. 568 2200 Smáralind - s. 534 2200 - www.babysam.is