Morgunblaðið - 03.12.2005, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 2005 43
ga at-
r að listin
kjavík;
eikhúsið
sinni
vissu
helsti
innu-
r. Frjálsu
eða sjálf-
in, eins
jarnan
á og sína
itaskuld
ins fá-
ð merkri
má nefna
tti að
er með
sbygg-
ar kafli
u leik-
yrstu ára-
u þær að
mannatali
aft í smíð-
að ljúka
Síðast en
lit á
söguna
Slíkar
itað áður
ær fyrir
rðið tíma-
á netið.
m www.
mælalaust
lenska
ki ís-
úslista-
skrá,
erið tekin
upp á
ví verður
u nauð-
fyrir alla
klist-
ekki máli
miklar
frumrannsóknir eða einfalda fróð-
leiksleit, svo sem þegar við viljum
rifja upp hvenær tiltekið leikrit var
fyrst leikið. Án slíkra hjálpartækja
verður leiksagan í raun og veru
gersamlega óaðgengileg. Leik-
viðburðurinn, sýningin, er bundin
stað og stund; er horfin um leið og
hún er á enda og á eftir það engan
sess í raunheimi – ólíkt t.d. skáld-
verkunum, sem við getum alltaf
sótt upp í bókahillu, eða mynd-
verkunum sem við göngum að á
söfnunum, eða tónverkunum sem
við hlýðum á í upptökum. Ef við
getum ekki staðsett þennan liðna
viðburð af fullri nákvæmni í tíma
og rúmi, erum við í afar örðugri
aðstöðu til að fullyrða nokkuð frek-
ar um hann. En ekki nóg með það:
hver sýning er – oftast nær – mjög
flókið fyrirbæri sem margir ólíkir
aðilar koma að og þeirri vitneskju
þarf einnig að halda sem best til
haga.
Hér er ekki ástæða til að fara
nánar út í skrásetningarsögu ís-
lenskrar leiklistar. Það verður þó
að segjast að í rauninni hefur þar
furðu lítið gerst frá því Lárus Sig-
urbjörnsson vann sitt mikla og
merka skráningarstarf um miðja
síðustu öld, bæði með skrásetningu
sinni á verkefnum Leikfélags
Reykjavíkur og leikaratali sínu
sem aldrei komst á prent. Und-
irstaða hins nýja Gagnabanka
Leikminjasafnsins er skrá yfir
verkefni leikhúsanna. Þar hefur
verið leitast við að ná saman sem
fyllstum upplýsingum; ekki aðeins
um listræna aðstandendur hverrar
sýningar (höfunda, þýðendur, leik-
stjóra, leikmynda- og bún-
ingateiknara, leikara, tónskáld,
hljómsveitarstjóra o.s.frv.), heldur
einnig um frumsýningardaga,
fjölda sýninga, aðsókn o.þ.h. Þessar
upplýsingar eru skráðar inn og á
þeirri skrá byggjast síðan aðrir
leitarmöguleikar. Þannig er aðeins
hægt að kalla fram verkaskrár
þeirra listamanna, sem unnið hafa
við þau leikhús, sem slegin hafa
verið inn, eða komið þar við sögu
með öðrum hætti, s.s. höfunda og
þýðenda. Verk, sem listamennirnir
hafa unnið utan umræddra leik-
húsa, eru þarna ekki, s.s. hlutverk
leikara í miðlum á borð við útvarp,
sjónvarp og kvikmyndir. Þá er
hægt að fletta því upp hvar og hve-
nær tiltekin leikrit hafa verið flutt
og hverjir hafa komið fram í ein-
stökum hlutverkum (dæmi: hvar og
hvenær hefur Hamlet Shake-
speares verið leikinn á íslensku
sviði og hverjir hafa leikið aðal-
hlutverkið – eða öll önnur hlut-
verk). Einnig er mögulegt að af-
marka ákveðin tímabil, og kalla
fram allar upplýsingar, sem eru í
skránni frá þeim. Vilji menn sjá
hvað hefur verið sýnt tiltekið leikár
eða jafnvel á tilteknu árabili, er það
því hægt með einum innslætti.
Skráin er hönnuð af Eyjólfi Krist-
jánssyni vefsmið, en uppbygging
hennar hefur að öðru leyti verið á
vegum Leikminjasafnsins.
Skylt er að taka fram að skráin
er enn alls ekki fullunnin. Þar eru
t.d. einungis fyrstu tuttugu og
fimm ár Þjóðleikhússins sem hefur
í för með sér að verkaskrár lista-
manna þess ná enn þá einungis til
ársins 1975. Aftur á móti er Leik-
félag Reykjavíkur inni frá upphafi
til ársins 2003 og Leikfélag Ak-
ureyrar sömuleiðis, en Sigurður
Karlsson leikari hafði slegið þær
skrár allar inn, áður en vinna við
gagnabankann hófst, og var svo
vinsamlegur að leyfa Leik-
minjasafninu afnot af sinni vinnu.
Þá fékk safnið góð drög að skrá yf-
ir starf ýmissa leikhópa frá Páli
Baldvin Baldvinssyni, sem hefur
um alllangt skeið unnið að stærra
rannsóknarverkefni um sögu
þeirra. Í leikhúsaskránni, sem
kemur upp á flettiskilti þegar farið
er inn í þann lið, eru nú um þrjátíu
leikhús, sum að vísu ekki full-
komin. Engu að síður var ákveðið
að draga ekki frekar að birta
skrána, m.a. vegna þess að það
getur kostað talsverða rannsókn-
arvinnu að fullvinna einstaka verk-
efnaskrár. Skrásetningarmál leik-
hópanna hafa af eðlilegum
ástæðum verið í molum, en nú eru
alltént komnar í fyrsta skipti fram
heildstæðar skrár yfir starfsemi
sögulega mikilvægra leikhúsa á
borð við Grímu, Alþýðuleikhúsið og
fjölmörg önnur. Vitað er um ýmsa,
sem eiga í fórum sínum upplýs-
ingar um starf tiltekinna leikhópa,
og eru þeir hér með hvattir til að
koma þeim til safnsins, svo að þær
rati sem fyrst á sinn stað í skránni.
Enginn veit betur en undirrit-
aður að margt stendur hér til bóta
og nánast óþarft að taka fram að
allar ábendingar frá notendum
skrárinnar eru mjög vel þegnar.
Markmiðið er að hún verði ekki að-
eins sögulega tæmandi, heldur
verði hún, þegar fram líða stundir,
uppfærð jafnt og þétt, svo að sam-
tíðarleikhúsið fari þar inn eins
fljótt og auðið er, helst að loknu
hverju leikári. Einungis með því
móti verða notendur vandir á
reglubundna notkun skrárinnar; ef
þeir finna oftar eyður en svör, þeg-
ar þeir leita til hennar, er vitaskuld
hætt við að þeir hasist upp á því að
nýta hana. En efling skrárinnar er
að sjálfsögðu undir því komin að
starfsgrundvöllur Leikminjasafns-
ins verði treystur mun betur. Safn-
ið hefur sannarlega í fleiri horn að
líta, þó að þetta sé stórt og mik-
ilvægt, og forstöðumanninum sér-
lega hugleikið.
Staða Leikminjasafnsins
Þegar litið er um öxl á tæplega
fimm ára sögu Leikminjasafnsins
og þar á undan Samtaka um leik-
minjasafn verður ekki annað sagt
en árangurinn sé ævintýralegur.
Þetta er löngu orðið stærsta og
fjölbreyttasta safn sem til er um ís-
lenska leiklist; bæði fyrir söfn-
unarvinnu okkar sem að því stönd-
um, en líka með nokkrum
verðmætum einkasöfnum sem því
hafa áskotnast, s.s. söfnum Har-
alds Björnssonar, Sveins Ein-
arssonar, Gunnars Bjarnasonar og
Auróru Halldórsdóttur. Safnkost-
urinn er að talsverðu leyti papp-
írsgögn af margvíslegu tagi, en þó
eru þar líka mjög skemmtilegir
leikmunir og gripir úr fórum lát-
inna stórleikara (sjá www. leik-
minjasafn.is, Um safnið – Aðföng).
Ég stenst ekki mátið að nefna að
nú nýlega fékk safnið sérlega verð-
mæta gjöf, sem eru þrjú ljósaborð
úr Þjóðleikhúsinu ásamt ljósköst-
urum og tæknibúnaði; af þessu er
sérstakur slægur í elsta ljósaborð-
inu sem þjónaði stóra sviðinu í
rúman aldarfjórðung og er hugs-
anlega hið eina sinnar tegundar
sem enn er varðveitt í heiminum.
Það er svolítið skemmtileg tilviljun
að safnið skuli eignast þessa gripi
á sama tíma og það er að halda upp
á aldarafmæli Lárusar Ingólfs-
sonar, fyrsta leikmynda- og bún-
ingateiknara Þjóðleikhússins, því
að það voru einmitt hans verk sem
tækin brugðu birtu sinni yfir.
Í nútímaþjóðfélagi varðar söfn
miklu að vera sem sýnilegust.
Leikminjasafnið hefur ekki enn
fast sýningarrými, það skortir
geymslurými, fleira starfslið og allt
stendur það því fyrir þrifum.
Helstu dýrgripir safnsins þyrftu
vitaskuld að vera daglega til sýnis
öllum almenningi, en eru nú læstir
niðri í geymslum. Fyrrnefnt ljósa-
borð er gott dæmi, sömuleiðis hin
glæsilegu húsgögn úr eigu
Reumerts-hjónanna sem safnið
eignaðist í fyrra ásamt miklu safni
merkra gripa frá þeim. Allt á þetta
að vera uppi við, ef við eigum að
geta gert leiklistarsöguna lifandi í
vitund komandi kynslóða. Hér á
landi er nú um stundir mikil gerj-
un og gróska í safnageiranum, og
þar á leiklistarsagan að skipa sinn
sess með fullum sóma.
aga á netinu
’Á vefnum er að finnamikinn nýjan fróðleik,
bæði um starfsemi
safnsins, sögu þess og
safnkost, en einnig um
íslenska leiklistar-
sögu.‘
Höfundur er forstöðumaður
Leikminjasafns Íslands.
nn frá ná-
u haldið
Suður-
gerst.
em lýsir
etta gæti
ðurinn
ningarnir
ipti
ður-
friðar-
í fyrsta
tir að ég
fæddist,“ segir hinn tvítugi Símon
þar sem ég geng kófsveitt um í hit-
anum og reyni að minna mig á að
það er desember. Hann segir eins
og svo margir að hann geti ein-
ungis vonað að áfram verði friður.
Símon talar iðulega um sig sem
„menntaðan“. Hann kann ágætis
ensku og er búinn með sex bekki í
grunnskóla. Það er mikið hér um
slóðir. Úti á landi í Suður-Súdan,
þar sem skólar eru afar fáir og lítil
sem engin uppbygging hefur átt
sér stað í áraraðir, er Símon
menntaður.
Í Suður-Súdan vonar heimafólk
að friður þýði uppbyggingu og
bætt lífskjör. Þar snúa flóttamenn
aftur til síns heima en þar hefur
fólk sömuleiðis áhyggjur af lítilli
uppskeru vegna rigninga sem lauk
of snemma. Í desember í Suður-
Súdan eru margir svangir og ég
hef ekki enn rekist á nein nammi-
dagatöl.
Viti menn, ég held ég bíði með
jólahlaðborðið þangað til ég kem
heim.
frið. Sigríður Víðis Jónsdóttir skrifar frá S-Súdan
Ljósmynd/ Sigríður Víðis Jónsdóttir
dan stillir sér upp fyrir framan ljósmyndara. Í Súdan eru spennandi tímar framundan
undirritaðir voru í janúar milli ríkisstjórnarinnar í norðri og uppreisnarmanna í suðri.
sigridurv@mbl.is
Meginástæðan fyrir fjár-hagsvanda Byggða-stofnunar er ekki sú aðof mikil áhætta hafi ver-
ið tekin í útlánum heldur er skýr-
ingin miklu fremur sú að breytingar
í viðskiptaumhverfinu hafa gert það
að verkum að viðskiptamenn stofn-
unarinnar eru áhættusamari skuld-
arar sem veldur því að endanlega
töpuð útlán hafa hækkað og eru of
há.
Þetta kemur fram í skýrslu
Ernst&Young sem unnin er fyrir
stjórn Byggðastofnunar vegna
skýrslu Stjórnhátta ehf. um megin-
valkosti Byggðastofnunar. Er eink-
um tvennt skoðað í þessu sambandi.
Annars vegar ráðstöfun sérstakra
framlaga ríkissjóðs og áhrif þeirra á
eigið fé stofnunarinnar og hins veg-
ar útlán og afskriftarreikningur út-
lána og áhrif hans á fjárhagsstöðu
Byggðastofnunar.
Fram kemur í skýrslunni að fjár-
festing í félögum á almennum mark-
aði séu almennt töluvert áhættu-
minni en þær fjárfestingar sem
Byggðastofnun leggi í. „Það væri
því raunsærra að líta á fjárfestingar
Byggðastofnunar í hlutafé sem
styrkveitingu, heldur en fjárfest-
ingu til að hagnast á. Þau verkefni
sem Byggðastofnun fjárfestir í og
skila arði, gefa stofnuninni að sjálf-
sögðu byr. En þau verkefni sem
ganga illa og verður að afskrifa
skýra á engan hátt fjárhagsvanda
stofnunarinnar, eins og fram kemur
í skýrslu Stjórnhátta ehf., enda er
hér um sérstök framlög af hálfu rík-
isins að ræða. Sérstök framlög rík-
issjóðs til hlutafjárkaupa hafa þann-
ig í raun engin áhrif á eigið fé, frekar
en styrkveitingar, ef stofnunin
neyðist til að afskrifa hlutaféð,“ seg-
ir meðal annars.
Þá er farið yfir ýmsar tölur um af-
komu stofnunarinnar á tímabilinu
1995-2004 í skýrslu Ernst&Young
og sagt að stofnunin hafi að með-
altali tapað um 3,6% af útlánum á
tímabilinu eða að meðaltali rúmlega
361 milljón kr. á ári, en í skýrslu
Stjórnhátta er sagt að tapið sé að
meðaltali um 23% af útlánum á tíma-
bilinu. Þá sé ekki rétt að hlutfall tap-
aðra útlána hafi verið yfir 50% í
fyrra heldur hafi það verið um 6%.
Einnig séu framlög á afskriftar-
reikning að meðaltali um 3,8% af
heildarútlánum síðustu fjögur árin,
en í skýrslu Stjórnhátta ehf. er sagt
að framlög á afskriftarreikning hafi
verið um 30% að jafnaði undanfarin
fjögur ár.
Áhættan rétt metin
Þá segir um skýrslu Stjórnhátta:
„Samkvæmt skýrsluhöfundi er
meginástæða fjárhagsvanda stofn-
unarinnar að of mikil áhætta hafi
verið tekin í útlánum og áhættan
vanmetin þegar lánin voru veitt (sjá
bls. 40 og 41 í skýrslunni). Þetta er
alrangt og stenst engan veginn þar
sem framlög í afskriftareikning og
endanlega afskrifuð útlán eru nán-
ast sama talan tímabilið 1995 – 2004.
Þessi staðreynd gefur til kynna að
áhættan hafi verið rétt metin og að
hlutaðeigandi aðilar hafi verið með-
vitaðir um hana á öllum tímum.
Meginskýringin á fjárhagsvanda
stofnunarinnar er miklu fremur sú
að vegna þessara breytinga sem
orðið hafa í rekstrarumhverfinu eru
viðskiptamenn stofnunarinnar
áhættusamari skuldarar, sem gerir
það að verkum að endanlega töpuð
útlán hafa hækkað og eru of há.“
Of mikil áhætta er ekki meginástæðan fyrir fjárhags-
vanda Byggðastofnunar samkvæmt nýrri skýrslu
Umhverfið hefur
gert viðskiptamenn-
ina áhættusamari
Morgunblaðið/Ágúst
Markmið Byggðastofnunar er að
styrkja atvinnulíf á landsbyggðinni.