Morgunblaðið - 03.12.2005, Page 52

52 LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
GEÐORÐIN tíu eru eftirfarandi:
1. Hugsaðu jákvætt, það er léttara
2. Hlúðu að því sem þér þykir vænt
um 3. Haltu áfram að læra svo lengi
sem þú lifir 4. Lærðu af mistökum
þínum 5. Hreyfðu þig daglega, það
léttir lundina 6. Flæktu ekki líf þitt
að óþörfu 7. Reyndu að skilja og
hvetja aðra í kringum þig 8. Gefstu
ekki upp, velgengni í
lífinu er langhlaup 9.
Finndu og ræktaðu
hæfileika þína 10.
Settu þér markmið og
láttu drauma þína ræt-
ast
Geðheilbrigði er lyk-
ill velfarnaðar hjá ein-
staklingum og að hag-
vexti þjóða. Geðheilsa
speglar það samfélag
sem við búum í. Ungur
frumkvöðull og eld-
hugi, Héðinn Unn-
steinsson, sá þessa sýn
skýrt í eigin geðveiki
og setti sér markmið. Hann vildi
ekki aðeins auka eigið geðheilbrigði
heldur allra Íslendinga. Það dugði
því ekkert minna en brjálsemi til að
ná settu marki. Héðni tókst að ná
saman einstaklingum hvaðanæva úr
samfélaginu í lið með sér. Hann var
heppinn með tímasetningu því mik-
ilvægi geðheilbrigðis á hagvöxt og
hagsæld þjóða var orðin þekkt stað-
reynd. Það sem byrjaði sem sýn
varð að veruleika með forvarnaverk-
efninu Geðrækt sem Lýðheilsustöð-
in hýsir nú og er stýrt af Guðrúnu
Guðmundsdóttur. Undirrituð átti
samleið með þessum unga hugsjóna-
og athafnamanni á meðgöngutíma
verkefnisins, tók þátt í fæðingu þess
og lagði grunninn að fyrstu upp-
vaxtarmánuðunum. Nú skyldi mark-
aðssetja geðið sem eftirsóknarvert
og jákvætt og komast upp úr hjól-
förum dulúðar, svartsýni og sjúk-
dómstengingar sem alltaf hafði loð-
að við. Fyrirmyndum sem hvöttu til
dáða átti að tefla fram. Sjálfsvirð-
ing, trú á eigin áhrifamátt og já-
kvæð hugsun átti að vera í for-
grunni.
Umhverfis- og persónuþáttum
sem vitað er að hafa áhrif á geð-
heilsu manna, og hægt er að hafa
stjórn á, átti að setja í forgang. Al-
menningur átti að fá verkfæri í
hendur til að efla bæði eigið geðheil-
brigði og annarra. Gott sjálfstraust,
streitustjórnun, aðlög-
unarhæfni, góður að-
búnaður, jafnrétti,
jafnræði, uppbyggileg
samskipti og fordóma-
leysi voru mikilvægir
þættir sem átti að
vinna með.
Leita varð í rann-
sóknir sem tengdust
hamingju, vellíðan og
velgengni en ekki ein-
kennum og sjúkdóms-
greiningum. Hvatning
flestra nútímamanna
tengist efnahag. Þess
vegna varð að leita í
fróðleik tengdum einstaklingum
sem náð höfðu langt í viðskiptum,
voru yfirburðastjórnendur eða ein-
staklingar sem áttu velgengni að
fagna.
Geðorðin tíu byggjast því á þeim
eiginleikum sem prýða slíkar mann-
eskjur. Það sem upphaflega var sett
fram af greinarhöfundi á tveimur
glærum fyrir almenning til að taka
með sér heim og rækta að loknum
fyrirlestri um geðrækt varð í hönd-
um Héðins að „Geðorðunum 10“. Í
samvinnu við Dóru Guðrúnu Guð-
mundsdóttur sem einnig vann við
geðræktina voru m.a. útbúin kort,
veggspjöld og bolir. Bolirnir voru
hugsaðir til þess að fólk læsi geð-
boðskapinn á baki næsta manns
þegar það væri að púla í ræktinni.
Slagorðin voru lesin í útvarpi og eitt
og eitt geðorð tekið til umræðu í út-
varpsþætti í hverri viku. Námskeið í
sambandi við hvert geðorð voru
haldin fyrir almenning.
Nú hefur Lýðheilsustöð – Geð-
rækt tekið enn eitt skrefið. Að und-
anförnu hafa geðorðin birst á stræt-
isvögnum í Reykjavík, eitt geðorð á
hverjum vagni, auk þess sem birst
hafa stuttir pistlar í Morgunblaðinu
þar sem einstaklingar úr íslensku
samfélagi hafa tekið fyrir eitt Geð-
orð og túlkað á sinn hátt. Síðasti
pistillinn um Geðorð nr. 10 „Settu
þér markmið og láttu drauma þína
ræktast“ birtist einmitt í Morg-
unblaðinu í dag. Til að boðskapur
Geðorðanna 10 gleymist ekki hefur
Lýðheilsustöð í samvinnu við sveit-
arfélögin í landinu dreift seg-
ulspjöldum ætluðum sem jólagjöf
Lýðheilsustöðvar og sveitarfélag-
anna til heimilanna í landinu. Lýð-
heilsustöð leggur til segulspjöldin
en hvert sveitarfélag sér um að
dreifa þeim á heimilin. Þátttaka í
þessu verkefni er mjög góð og að-
eins örfá sveitarfélög sem sýndu því
ekki áhuga.
Geðorðin 10 hafa staðist tímans
tönn, lifa sjálfstæðu lífi og finna sér
nýja farvegi.
Það gæti t.d. breytt stöðu og hlut-
deild jaðarhópa í samfélaginu ef ein-
staklingar sem taka ákvarðanir um
nýtingu opinbers fjármagns gætu
tileinkað sér boðskap geðorðanna.
Ef t.d. stjórnmálamenn stunduðu
langhlaup í stað spretthlaups þegar
þeir taka ákvarðanir myndi margt
breytast. Þjónusta við einstaklinga
með skerta starfshæfni gæti einnig
breyst. Áhersla yrði lögð á að finna
og rækta hæfileika og drauma fólks
í stað þess að einblína á vankantana.
Þeir ná langt sem þora að vera
öðruvísi, þora að fara óhefðbundnar
leiðir og skera sig úr fjöldanum.
Þeir sem njóta velgengni ná að
fylgja eigin sannfæringu og hefja
sig yfir neikvæðar raddir sam-
ferðafólks síns. Heiðarleiki, áreið-
anleiki og ábyrgð er næring lífs-
árangurs og geðræktar. Boðskapur
Geðorðanna 10 fellur um sjálfan sig
ef þessar undirstöður vantar. Ég
óska landsmönnum góðrar geð-
heilsu.
Geðorðin 10
Elín Ebba Ásmundsdóttir
skrifar um Geðorðin 10 ’Þeir ná langt sem þora að vera öðruvísi,
þora að fara óhefð-
bundnar leiðir og skera
sig úr fjöldanum.‘
Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi
geðsviðs LSH og lektor við
Háskólann á Akureyri.
HVAÐ kemur upp í huga þinn
þegar þú lest þetta geðorð?
Það fyrsta sem mér
dettur í hug er að það
er enginn annar en ég
sem get sett mér
markmið eða látið
drauma mína rætast.
Hver er sinnar gæfu
smiður. Stundum
blása vindar á móti og
ef maður lítur á það
sem áskorun þá er
það skemmtilegt. Það
væri í raun leiðinlegt
ef það væru engir
vindar sem myndu
blása á móti og allt
gengi upp í fyrstu til-
raun. Ég gæti sett mér það mark-
mið að verða forseti Íslands og þá
færi ég að vinna í því og ég yrði
örugglega góður forseti en það er
ekki minn draumur. Það getur
nefnilega enginn annar ákveðið
þetta fyrir mann.
Getur þú nefnt dæmi um það
hvernig þetta geðorð hefur hjálpað
þér?
Ég er nýbúinn að kaupa mér
íbúð og opna hárgreiðslustofu en
það er nokkuð sem ég er búinn að
vinna að lengi. Sem
nemi hugsaði ég með
mér að mig langaði að
verða góður hár-
greiðslumaður og opna
stofu en ég hef reynt
að vinna í því smátt
og smátt. Ég er búinn
að vera 16 ár í brans-
anum en er fyrst núna
að opna stofu, – góðir
hlutir gerast hægt.
Hvernig heldur þú
að þetta geðorð gæti
hjálpað þér?
Tíunda geðorðið
minnir mann á mik-
ilvægi þess að setja sér markmið,
bæði stór og smá. Þegar mark-
miðum er náð þarf að setja sér ný
markmið til að staðna ekki. Það
minnir mann einnig á að vinna og
hlúa að markmiðinu, það þarf að
vökva það eins og blómin. Jafn-
framt þarf að hafa í huga að óraun-
hæf markmið geta farið illa með
mann. Það er hægt að setja sér lítil
markmið sem skila strax árangari,
eins og að brosa í einn dag eða
vera góður við vinnufélagana í dag.
Að kaupa sér íbúð og ná árangri
í starfi eru stór markmið en það
eru önnur smærri markmið þar
undir sem hjálpa til við að ná stóru
markmiðunum. Smærri markmið
geta oft skilað árangri samstundis
eins og bara það að bjóða góðan
daginn og koma vel fram við fjöl-
skylduna. Mörgum finnst litlu
markmiðin ef til vill ekki skipta
máli en reynslan hefur kennt mér
að þau gera það. Maður má ekki
vera það upptekinn að ná stóru
markmiðunum að litlu atriðin
gleymist.
Settu þér markmið og
láttu drauma þína rætast
Svavar Örn Svavarsson
skrifar um geðorð nr. 10 ’Þegar markmiðum ernáð þarf að setja sér ný
markmið til að staðna
ekki.‘
Svavar Örn
Svavarsson
Höfundur er hárgreiðslumaður
með meiru.
EKKERT dagblað les ég betur
en Morgunblaðið. Það er yfirleitt
áreiðanlegt og efnismikið og að-
skilur almennt vel milli frétta og
skoðana starfsmanna
blaðsins. Ég við-
urkenni þó að ég hef
það fyrir sið að lesa
ekki þann hluta
blaðsins sem nefnist
„Staksteinar“. Þeir
minna mig of mikið á
slúðurdálka sem finna
má í öðrum fjöl-
miðlum í ríkum mæli
að mati mínu, þó með
því sérkenni að í
Staksteinum finnst
alltaf sama einhliða
afstaðan.
Mér var bent á það
1. desember að
minnst hefði verið á
mig í Staksteinum
daginn á undan. Nú
las ég þá.
Tilefnið virðist hafa
verið grein mín sem
hafði birst í Morgunblaðinu degi
fyrr. Sagt var í Staksteinum að
hún hafi verið vörn fyrir formann
Samfylkingarinnar, Ingibjörgu Sól-
rúnu. Þetta er að mínu mati mis-
lestur á greininni. Hún fjallaði um
hvernig sumir fjölmiðlar væru að
búa til eigin raunveruleika, oft
óháðan sannleika málsins, og esp-
uðu hvor annan upp í þeirri við-
leitni. Ég tók oftúlkun á skoð-
anakönnunum hér sem dæmi. Ef
ég man rétt hefur ágæt ritstjórn
Morgunblaðsins nokkrum sinnum
bent á svipaða hættu á árum áður.
Persónulýsing Staksteinahöf-
undar á mér er kostuleg en þar
var skrifað: „Hann (þ.e. ég) á sér
rætur í röðum hörðustu komm-
únista á Íslandi á sínum tíma, þótt
skoðanir hans hafi mildast með
aldrinum eins og oft gerist.“ Þessi
skrif segja meir um Staksteinahöf-
und en mig
Ég hef lýst nokkuð fræðilegum
og stjórnmálegum þroska mínum í
bókinni Íslenskir sagnfræðingar,
seinna bindi, sem út kom árið
2002. Ekki ætla ég að endurtaka
margt sem þar er sagt en læt
þetta nægja: Ég var alinn upp á
hákristilegu krataheimili í Reykja-
vík, gerðist marxisti 14 ára en lét
aldrei af þeirri tortryggni í garð
Sovétríkjanna sem ég var alinn
upp við. Ég fagnaði því ræðu
Krúsjoffs um glæpi Stalíns
snemma árs 1956 and-
stætt félögum mínum,
sem sumir voru þá
bestu vinir núverandi
aðalritstjóra Morg-
unblaðsins og urðu
síðar jafnvel atvinnu-
stjórnmálamenn. Eftir
stutta dvöl í röðum
trotskýista í Bretlandi
gerðist ég sannfærður
krati og hef verið það
síðan sem eru rúm 40
ár!
Í kjölfarið var ég í
kosningastjórn sér-
framboðs Hannibals
Valdimarssonar í
Reykjavík árið 1967 og
eftir það átti ég leyni-
fundi með blaðamanni
við Morgunblaðið um
málefni Alþýðu-
bandalagsins. Um-
ræddur blaðamaður hefur nú lengi
verið ritstjóri. Ég taldi það vera
skyldu mína að berjast með öllum
ráðum gegn allri sóvétstefnu í
þeim flokki og það var nauðsynlegt
á þeim tíma að mati mínu.
Þessi framkoma lýsir öðrum ein-
kennum: Ég hef löngum verið
harðskeyttur við að halda fram
meiningum mínum (þótt ég hafi
hér eitthvað mildast með aldrinum
eins og gengur!) Þessari ástríðu í
meiningatúlkun hefur stundum
verið ruglað saman við ein-
stefnuakstur í þjóðmálum sem hef-
ur alla tíð verið mér andstyggð.
Ég hef alltaf stutt fjölbreytni í
hugmyndum.
Eftir að hafa lifað mjög lengi
bæði í fræðimennsku og stjórn-
málum, kynnst mörgu og horft á
siði og stefnur koma og fara, hef
ég í rauninni aðeins þessa hug-
myndafræði að leiðarljósi. Heið-
arleika, sannleiksást, ást á frelsi
en þó mest óstöðvandi réttlæt-
iskennd.
Þegar eigin
persóna er til
umræðu
Gísli Gunnarsson svarar
Staksteinum Morgunblaðsins
Gísli
Gunnarsson
’Þessi skrifsegja meir um
Staksteinahöf-
und en mig.‘
Höfundur er prófessor í sagnfræði.