Tíminn - 03.05.1972, Page 11

Miðvikudagur 3. mai 1972
TÍMINN
n
Frawtdkitarfiofekurfrtn
:: Framkvwiwjfls-titiri;. Krlit^én ©onftdlkfssrtn, !Rjtaijórar.t pérarirtö • :
:•:•:•:■: : Þárar.i:nS50n : :[ábL : AndréS:;::KfM}8rt$S.Wrt(: : JÓrt: : frtdTtSt;: : :■: :;
6. Þorsíeinsswn og Tómft* |<fn-(s$ou, AuíiýsJrtíasMiSrt: Stelrt-
: : : : :■: Ö-rífrtur.: :Ölsla30n; : :RitsfiljrrtarskTÍfS:t»f!iir: : í : €ddu5jÚíirtU>: : StnWf :
19300 — 18306, Skrifstofvr Pankasirœrí 7. ■— AteríBWuSrtnt
1í323t Augiýsíngasími 19543^ A%rar skrjfstofwi' sími T8300,
Áskriffat'öíald kf, 42S,ÖQ á mánWSt innaniands, í laúsasöly
krí 15-00 alftUktó. — SUSaÞrsnt h.f. !<>«**tj
Ummæli Ólafs Björnssonar
um stjórnarandstöðuna
Ein er sú spurning, sem enginn maður á Is-
landi getur svarað i dag, en hún er, hver sé
stefna núverandi stjórnarandstöðuflokka i
efnahagsmálum. Forvigismenn þeirra gagn-
rýna allt, sem núverandi rikisstjórn gerir, en
forðast að benda á, hvað það eigi að gera i
staðinn. Oft gagnrýna þeir lika það, sem þeir
töldu sjálfsagðast og mikilvægast meðan þeir
voru i stjórn. Þannig var það aðalboð-
skapurinn, sem Morgunblaðið lét talsmenn
sina flytja i sambandi við l.mai, að það hefði
verið rangt að gera kaupsamninga til tveggja
ára. Fram að stjórnarskiptunum var það þó
yfirlýst skoðun Morgunblaðsins sjálfs, að
stefna bæri að þvi að draga úr vinnudeilum
með þvi að gera kaupsamninga til lengri tima
en fárra mánaða eða eins árs.
Vafalitið er það slikur málflutningur, sem
Ólafur Björnsson prófessor hefur haft i huga,
þegar hann flutti fyrirlestur i Hagfræðifélagi
íslands og Félagi viðskiptanema siðastl.
fimmtudagskvöld. Samkvæmt frásögn Mbl. af
fyrirlestrinum (Mbl. 29.april) lagði Ólafur
megnináherzlu á, að breyttir starfshættir
stjórnmálaflokka væri forsenda fyrir heil-
brigðri efnahagsþróun (sjá fyrirsögnina i
Mbl.) Um þetta atriði fórust Ólafi svo orð i
fyrirlestri sinum:
,,Ég hef engin snjallræði á takteinum til þess
að koma þessari breytingu fram. En til þess
þyrfti að breyta aigjörlega starfsháttum
stjórnmálaflokkanna. Kjósendur á íslandi hafa
látið stjórnarandstöðuna á öllum tímum
komast upp með að vera algjörlega óábyrga.
Hún þarf aldrei að gera ákveðnar tillögur til
lausnar vandamálunum. Kjósendur heimta
ekki annað af henni en að hún maldi i móinn,
þegar ríkisstjórnin gerir eitthvað. t nágranna-
löndum okkar er öðru visi háttað i þessum
efnum. Það var fyrir nokkrum árum i Dan-
mörku, þegar stjórn borgaraflokkanna var við
völd, að hún bar fram heildartiliögur i efna-
hagsmálum. Jafnaðarmenn létu sér ekki
nægja að vera á móti, þeir vissu að kjósendur
mundu ekki una þvi og þess vegna lögðu þeir
fram fulikomnar tillögur af sinni hálfu. Svona
er þetta einnig i Bretiandi. Hér er þetta öðru-
visi. Flokkarnir gera ekki grein fyrir stefnu
sinni i efnahagsmálum, nema með almennum
glamuryrðum.”
Það fer ekki á milli mála, hvert Ólafur
Björnsson beinir þessum orðum sinum. Þau
eru óbein, en vel rökstuddd, ádeila á forustu-
menn núv. stjórnarandstöðuflokka fyrir að
hampa „almennum glamuryrðum” i
umræðum um efnahagsmál i stað þess að
benda á leiðir og úrræði og rökstyðja gagnrýni
sina á þann hátt. Ummæli ólafs Björnssonar
eru jafnframt krafa um það til kjósenda, að
þeir þoli ekki stjórnarandst, slik vinnuibrögð.
Undir þessa kröfu ber að taka. Núverandi
stjórnarandstaða er sannarlega bæði stjórn-
' laus og stefnulaus, en hvergi er það þó meira á-
berandi en i sambandi við efnahagsmálin.Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Aðalleiðtogi frelsisbaráttu
Afríkuþjóða fallinn frá
Fangavist hjá Breturn gerði Nkmrnah að þjóðhetju
HINN 27. f.m. andaðist i
Búdapest sá leiðtogi Afriku-
manna, sem átti mestan þátt i
þvi, að ibúar hinnar svonefndu
svörtu Afriku brutust fljótar
undan nýlenduokinu en ella.
Hann var jafnframt höfuðtals-
maður þeirrar stefnu, að
svörtu Afrikuþjóðirnar hefðu
með sér sem nánast samstarf
og stefndu að einingu siðar
meir. Vafalitið mun hans
minnzt i framtiðinni sem eins
mesta leiðtoga, sem Afriku-
menn hafa nokkru sinni átt.
Það er ekki óliklegur spádóm-
ur, að hann verði látinn enn
áhrifameiri boðberi sjálf-
stæðis- og einingarstefnunnar
i Afriku en hann var i lifanda
lifi.
Þessi maður var Kwame
Nkrumah, fyrrverandi ein-
ræðisherra i Ghana. Hann var
62 ára gamall, þegar hann
lézt, en banamein hans var
krabbamein og hafði hann
þjáðst af þvi um skeið. Hann
var i útlegð siðustu sex ácin og
var þá allt gert, sem hægt var
til að ófrægja hann i heima-
landi hans, þar sem hann hafði
verið einræðisherra á annan
áratug. Myndastyttur, sem
honum höfðu verið reistar sem
frelsishetju þjóðarinnar,
höfðu verið rifnar niður og
annað eftir þvi. Núverandi
valdhafar landsins höfðu heit-
ið miklu fé fyrir að fá hann til
landsins, lifandi eða dauðan,
en ef hann kom lifandi átti
hann að standa reikningsskap
gerða sinna. Strax eftir að
fregnin um andlát hans barst
til Ghana, var byrjað að tigna
hann sem hina miklu þjóö-
hetju og eru allar horfur á, að
hann verði i framtiðinni dýrk-
aður i Ghana engu minna en
meðan vegur hans þar var
mestur. Þegar er farið að
ræða um að reisa af honum
myndastyttur, skira götur eft-
ir honum o.s.frv.
KWAME NKRUMAH, sem
reyndar hét upphaflega
Frances Nuria Kofi, fæddist 9.
september 1909. Faðir hans
var gullsmiður, en móðir hans
sölukona. Hann var einkason-
ur móður sinnar, sem unni
honum mikið og gerði allt,
sem hún gat til að afla honum
menntunar. Hún kom honum i
skóla hjá katólskum trúboðum
og hafði hann i hyggju um
skeið að gerast prestur eða
munkur, en siðar hneigðist
hugur hans að þvi að afla sér
kennaramenntunar. Hann
náði kennaraprófi 1931 og var
skólastjóri næstu fjögur árin.
Fullyrða má, að það hafi skipt
sköpum i lífi Nkrumah, að
hann komst i kynni við
Nnamdi Azikiwie, sem siðar
varð áhrifamikill stjórnmála-
maður i Nigeriu, en hann var
einn af fyrstu talsmönnum
sjálfstæðisbaráttunnar i
Afriku og gaf út á þessum ár-
um i Accra blað, sem var
helgað henni, African Morning
Post. Fyrir áeggjan Azikiwies
ráðst Nkrumah i það að fara
til Bandarikjanna og afla sér
þar menntunar. Það kom sér
vel, að hann hafði lagt fyrir
mest af kennaralaununum.
Hann kom til Bandarikjanna
1935 og dvaldist þar samfleytt
i 10 ár. Fyrst stundaði hann
nám við Lincolnháskólann i
Pennsylvania, en hann var
eingöngu fyrir svertingja, en
siðar nam hann við Pennsyl-
vaniuháskóla. Hann lagði
stund á lög, félagsfræði og
stjórnmál og þótti mikill
námsmaður. Hann lét félags-
mál m jög til sin taka á þessum
árum og var lengstum for-
Kwame Nkrumall
maður i samtökum Afrikustú-
denta i Bandarikjunum. Arið
1945 fór hann til Bretlands til
framhaldsnáms. Þar tók hann
próf i lögum og las þjóðfélags-
fræði við London School of
Economics. Hann haföi á
námsárum sinum i Ameriku
lesið rit eftir Marx og Marcus
Garvey, sem var helzti rit-
höfundur i hópi afrikanskra
þjóðernissinna. Dvöl
Nkrumah i London færði hann
enn nær Marxistum og gerði
hann að enn meiri þjóðernis-
sinna.
NKRUMAH sneri ekki heim
til Ghana, sem þá hét reyndar
Gullströndin, fyrr en seint á
árinu 1947 eftir rúmlega tólf
ára útivist. Hann hafði þá ver-
ið ráðinn framkvæmdastjóri
nýstofnaðrar þjóðernishreyf-
ingar, sem var undir forustu
þekkts lögfræöings, J.B.
Danquah. Nkrumah þótti hún,
þegar til kom, alltof athafna-
litil og ihaldssöm og gekk þvi
úr henni 1949, þegar honum
mistókst að ná yfirráðum I
henni, og stofnaði sinn eiginn
flokk. Nokkru áöur hafði
Nkrumah átt i brösum við lög-
regluna i sambandi við verk-
fall og var gerð leit hjá honum
og meðal annars fannst skir-
teini um, að hann væri með-
limur i brézka kommúnista-
flokknum eða nánar tiltekið
félagi nr. 57565. Ekki var
eiginhandaráritun Nkrumah á
skirteininu og hann hélt þvi
fram, að hann hefði aldrei
verið i flokknum heldur aflað
sér skirteinisins til að geta átt
aðgang að fundum flokksins,
en hann hafi viljað kynna sér
starfshætti hans. Þetta
skirteinismál var mjög notað
gegn Nkrumah og átti m.a.
þátt i fangelsun hans, sem sið-
ar verður vikið að.
FYRSTA atriöi á stefnuskrá
flokks Nkrumah var heima-
stjórn strax, en flokkur
Danquahs hafði látið sér
nægja að krefjast sjálfstæðis
eins fljótt og mögulegt væri.
Flokkur Nkrumah hlaut strax
mikið fylgi, enda var
Nkrumah frábær ræðumaður
og hafði lika hlotið þjálfun I
ræðumennsku hjá svertingja-
predikurum, þegar hann var I
Ameriku.Hann heillaði landa
sina einnig meö framkomu
sinni og viðkynningu.
Nkrumah hvatti til harörar
andspyrnu gegn Bretum og
varð það til þess, að hann var
settur i fangelsi og var hann 12
mánuði i fangelsinu. Óhætt er
að segja, að þessi fangelsun
gerði hann að þjóðhetju og
nafn hans var á allra vörum i
Ghana. Bretar höfðu rétt áður
sett Ghana stjórnarskrá um
heimastjórn og fóru fyrstu
kosningar samkvæmt henni
fram 10. febrúar 1951.
Nkrumah sat þá I fangelsi, en
flokkur hans fékk eigi að siður
80% atkvæðanna. Bretar töldu
þann kost beztan að leysa
Nkrumah úr haldi og fór hann
svo að segja beint ur fangels-
inu og I forsætisráðherrastól
hinnar nýju heimastjórnar.
Eftir það má segja, að hann
hafi ráðið næstum öllu 1 Ghana
i hálfan annan áratug.
EFTIR aö Nkrumah var
orðinn forsætisráðherra,
breytti hann afstöðunni til
Breta. Hann vann tiltrú þeirra
og aðdáun með framkomu
sinni. Þeir veittu Ghana alltaf
meiri og meiri heimastjórn og
loks fullkomið sjálfstæði 1957.
Ghana varð þannig fyrsta ný-
lendan i hinni svörtu Afrlku,
sem hlaut fullt sjálfstæði.
Næstu árin fylgdu aðrar á eft-
ir. En Nkrumah hafði verið
brautryðjandinn, og jafnfram
t var hann óumdeilanlega
mesti og mikilhæfasti leiðtogi
Afrikumanna á þessum tima.
Meðan hann hélt um stjórn-
völinn I Ghana, bar ekki meira
á öðrum leiötoga Afrikuþjóða,
jafnt inn á við sem út á við.
Nkrumah var óneitanlega
mjög framfarasinnaður
stjórnandi. Hann hafði hins-
vegar of mörg járn i eldinum i
einu og ætlaði sér of mikið á
skömmum tima. Rikið komst
þvi I miklar skuldir út á við, og
við það bættust siversnandi
viðskiptakjör. Nkrumah gerð-
ist jafnframt ráðrikari og ein-
ræðissinnaðri. Hann tók öil
völd i sinar hendur, lét kjósa
sig forseta til llfstiðar og beitti
andstæðinga sina miklu harð-
ræði. Jafnframt lét hann
dýrka sig sem hálfguð og gaf
sér nafnið frelsarinn. Mynda-
styttur af honum voru reistar
um landið þvert og endilangt.
Ótvirætt hafði hann mikla al-
þýðuhylli, en nánustu sam-
starfsmenn hans sátu á svikr-
áðum við hann, enda haföi
hann tið mannaskipti i emb-
ættum og enginn þóttist þvi
óhultur. Hann ferðaðist mikið
til annarra landa og treysti
um of á, aö hann væri
óhagganlegur i sessi. Þegar
hann var á ferö i Kina vetur-
inn 1966, gerðu nokkrir herfor-
ingjar byltingu og Nkrumah
átti ekki afturkvæmt til
Ghana. Forseti Guinea, sem
var mikill vinur hans, bauð
honum landvist og þar dvald-
ist hann siðustu sex árin,
ásamt hinni egypzku konu
sinni, sem hann kvæntist
leynilega 1957, og þremur
börnum þeirra. Veikindi þjáðu
hann siðustu misserin. Fyrir
nokkru fór hann I lækningaleit
til Austur-Evrópu og reyndu
hinir færustu læknar þar aö
hjálpa honum. Þrátt fyrir út-
legðina siðustu árin, mun hans
jafnan minnzt sem eins mikil-
hæfasta og áhrifamesta leið-
toga Afrikubúa á þessari öld.