Fréttablaðið - 25.03.2004, Blaðsíða 26

Þegar skoðuð eru einkar hörð um-mæli Björns Bjarnasonar dóms-
málaráðherra, sem hann viðhafði um
DV vegna fréttar um yfirheyrslur
yfir þeim sem eru í haldi vegna lík-
málsins í Neskaupstað, er rétt að
hafa í huga að ráðherrann er hluthafi
í Morgunblaðinu. Hlutur hans er
ekki stór – rúmt eitt prósent hluta-
fjár. Það er ómögulegt að meta verð-
gildi þessa hlutar í dag en það er
ljóst að verðmæti hans veltur á stöðu
Morgunblaðsins í samkeppni við hin
dagblöðin tvö; Fréttablaðið og DV.
Afar neikvæð ummæli Björns um
DV og margendurtekin neikvæðni
hans gagnvart Fréttablaðinu á
spjallsíðu hans mun að sjálfsögðu
ekki marka straumhvörf í þessari
samkeppni en það er eftir sem áður
eðlilegt af ráðherranum að geta um
hagsmunatengsl sín þegar hann í
krafti áhrifavalds síns sem ráðherra
gefur dagblöðunum palladóma á op-
inberum vettvangi. Einn verjanda í
líkmálinu hefur bent á að Björn hafi
hrósað Morgunblaðinu fyrir að birta
fréttir byggðar á leka úr lögreglunni
en þegar samkeppnisblað Morgun-
blaðsins gerir slíkt hið sama kallar
ráðherrann það vonda blaða-
mennsku og aðför að réttarkerfinu.
Auðvitað er sjálfsagt og eðlilegt að
ráðherrar ræði opinberlega um
smekk sinn á fjölmiðlum – þótt þeir
mættu vissulega gera það á hófstillt-
ari hátt og án þess að láta í það skína
að þeir hafi það í hendi sér hvaða
fjölmiðlar dafni og hverjir hrörni.
En eins og á við um aðra opinbera
starfsmenn verða ráðherrar að gæta
þess að hagsmunatengsl þeirra við
tiltekna málsaðila skapi ekki grun
um vilhalla framsetningu.
Eftir því sem við þokumst nær
eðlilegu, opnu og lýðræðislegu sam-
félagi – ekki ólíku því sem nágranna-
þjóðir okkar hafa lengi búið við –
verður mikilvægara að stjórnmála-
menn og stjórnmálaflokkar gangist
við hagsmunatengslum sínum.
Tengsl Björns dómsmálaráðherra
við Morgunblaðið eru þar ekki með-
al stærri mála. Miklu stærra verk-
efni er að opna fjármál flokkanna
svo allur almenningur geti gengið úr
skugga um hvort samhengi sé á milli
ákvarðana ráðamanna í flokknum og
styrkja frá fyrirtækjum og hags-
munahópum.
Og úr því að við erum að ræða
fjölmiðla væri forvitnilegt að sjá
hvernig opinberar stofnanir og
fyrirtæki undir forsjá ráðherranna
ráðstafa auglýsingum sínum. Það
var til dæmis athyglisvert að við
eigendaskipti á DV færðu flestöll
sýslumannsembætti landsins aug-
lýsingar sínar yfir í Morgunblaðið
þótt þær hafi áratugum saman birst
í DV. Þetta var gert án útboðs og án
tillits til þeirrar staðreyndar að
nærri 25 prósent fleiri landsmanna
lesa Fréttablaðið á hverjum degi en
sjá Morgunblaðið. Sýslumenn
heyra undir Björn dómsmálaráð-
herra og tengsl hans við Morgun-
blaðið varpa skugga á ákvörðun
sýslumannanna – nokkuð sem
óþarft er að búa við í opinberri
stjórnsýslu á Íslandi í dag. ■
Tony Blair, forsætisráðherraBretlands, hyggst bjóða Líb-
íu hernaðaraðstoð þegar hann
hittir Muammar Gaddafi, leið-
toga landsins, í dag. Hugmyndin
er að sannfæra Líbíumenn um að
þeir þurfi ekki á gereyðingar-
vopnum að halda til eigin varna.
Aðstoðin gæti m.a. verið fólgin í
þjálfun líbískra liðsforingja í
hinum virta Sandhurst-herskóla.
Þessar fréttir hafa valdið
nokkru uppnámi í Bretlandi.
Minning Lockerbie-hryðju-
verksins 1988, þegar 270 manns
létu lífið, er enn lifandi í landinu.
Stjórnvöld í Líbíu eru talin bera
ábyrgð á verknaðinum. Hafa
ýmsir sem tengjast fórnar-
lömbunum látið í ljósi hneykslun
og óánægju. Jim Swire, sem er
forystumaður samtaka fórnar-
lamba Lockerbie-sprengingar-
innar, er hins vegar þeirrar
skoðunar að rétt skref sé stigið.
Telja samtökin að með því að
taka upp eðlilegt samband við
Líbíu sé unnið gegn hryðju-
verkaógninni í heiminum.
Íhaldsmenn gagnrýna Blair
Ýmsir forystumenn Íhalds-
flokksins hafa gagnrýnt ferðalag
Blairs og einkum nefnt í því sam-
bandi hve tímasetningin sé
óheppileg; áform hans um að fara
á fund Gaddafis beint frá minn-
ingarathöfn í Madríd um fórnar-
lömb hryðjuverkanna þar á dög-
unum sé óviðeigandi.
Íhaldsmenn benda á að auk
ábyrgðar á Lockerbie hafi Líbíu-
menn á sínum tíma látið myrða
bresku lögreglukonuna Yvonne
Fletcher og þeir hafi veitt Írska
lýðveldishernum, IRA, stuðning.
Íhaldsmenn benda einnig á
stuðning Líbíumanna við ógnar-
stjórn Mugabes í Simbabve og
vilja að Blair ræði það mál við
Gaddafi.
„Inn úr kuldanum“
Bandaríkjastjórn hefur lagt
þunga áherslu á að taka upp eðli-
legt samband við Líbíumenn. Styð-
ur hún því frumkvæði Blairs ein-
dregið. Hitti William Burns, að-
stoðarutanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, líbíska ráðamenn fyrr í
vikunni. Svo háttsettur maður frá
Bandaríkjunum hefur ekki komið
þangað síðan 1969.
Bandaríkjamenn og Bretar
vinna markvisst að því að Líbía
komi „inn úr kuldanum“ og rjúfi
tengsl sín við ríki sem styðja
hryðjuverk með beinum eða óbein-
um hætti. Þeir telja að Gaddafi
hafi áttað sig á því eftir innrásina í
Írak að hann verði að velja um það
að hafna hryðjuverkum og stuðn-
ingi við hryðjuverkamenn eða taka
þá áhættu að hljóta sömu örlög og
Saddam Hussein Íraksforseti. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um viðbrögð Björns
Bjarnasonar við fréttum.
Úti í heimi
TONY BLAIR
■ ætlar að bjóða Gaddafi Líbíuforseta hern-
aðarstoð. Tilgangurinn er að vinna gegn
hryðjuverkaógninni.
26 25. mars 2004 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Rökin fyrir frjálsum viðskipt-um og reynslan af þeim hafa
haft mikil og góð áhrif á þróun al-
þjóðaviðskipta sl. sextíu ár. Þetta
má ráða m.a. af því, að tollar á
innflutning hafa lækkað jafnt og
þétt síðan heimsstyrjöldinni síð-
ari lauk: þeir voru um 40% á
heimsvísu árið 1945, þ.e. þeir
hækkuðu innanlandsverð á inn-
fluttum vörum og
þjónustu um 40%
að jafnaði umfram
frjálst heimsmark-
aðsverð, en þeir
eru nú komnir nið-
ur í 5% og stefna
lægra. Þess vegna
hafa erlend við-
skipti vaxið mun örar en heims-
framleiðslan undangengna ára-
tugi: þjóðirnar skipta æ meira
hver við aðra og hagnast á því. En
þótt yfirburðir frjálsra viðskipta
umfram hömlur og höft séu yfir-
leitt hafnir yfir skynsamlegan
ágreining, þá á fríverzlun eigi að
síður örðugt uppdráttar víða um
lönd. Þess vegna hefur tollalækk-
unin tekið allan þennan tíma. And-
staðan gegn frjálsri verzlun á sér
þó skiljanlegar skýringar. Skoð-
um þær.
Sérdrægni
Sumir snúast gegn frjálsum
viðskiptum, af því að þeir eru
hallir undir sérhagsmunahópa.
Látum eitt dæmi duga. Bush
Bandaríkjaforseti lagði 30%
verndartoll á innflutt stál 2002 í
blóra við alþjóðasamþykktir,
enda þótt hann segist vera fylgj-
andi fríverzlun almennt. Hann
lagði tollinn á til að þóknast
stálframleiðendum í ryðbeltinu,
sem svo er nefnt, einkum Ohio,
Pennsylvaníu og Vestur-Virginíu,
því að hann þarf á þessum ríkj-
um að halda til að geta náð end-
urkjöri. Hann hirti ekki um það,
að tollurinn skerti hag neytenda,
sem þurftu að greiða hærra verð
fyrir stál en áður, því að þeir búa
einkum í ríkjum, sem forsetinn
gerir sér enga von um að vinna
hvort sem er. Evrópusambandið,
Japan og Kína kunnu svar við
þessu: þau hótuðu að leggja
hefndartoll m.a. á appelsínur frá
Flórída, þar sem forsetinn má
enn síður við mótbyr en í ryð-
beltinu, ef eitthvað er, og Bush
féll frá stáltollinum eins og hendi
væri veifað.
Undirboð
Aðrir andstæðingar viðskipta-
frelsis bera við atvinnumissi.
Þessu fékk efnahagsráðunautur
Bush forseta að finna fyrir um
daginn. Hann lýsti því réttilega á
fundi, svo að fréttamenn heyrðu,
hversu hagfellt það sé að kaupa
ýmsa þjónustu af Indverjum, t.d.
símaþjónustu, gegn lægra gjaldi
en völ er á heima fyrir. Ráðgjaf-
inn hafði á réttu að standa: hann
var bara að lýsa yfirburðum frí-
verzlunar umfram hömlur og
höft, en það varð uppi fótur og fit
í herbúðum forsetans, og ráðgjaf-
inn var skikkaður til að draga í
land. Nokkrir helztu keppinautar
demókrata um forsetaútnefningu
flokks síns gengu á lagið og lýstu
einnig andúð sinni á þessum við-
skiptum Bandaríkjanna og Ind-
lands, þótt bæði löndin hagnist á
viðskiptunum. Hagur Banda-
ríkjamanna er sá, að þeir fá góða
þjónustu gegn lægra verði en
þeim býðst heima fyrir. Hagur
Indverja er sá, að þeir fá betur
launaða vinnu við þetta en þeir
gætu ella fengið heima hjá sér.
Skuggahliðin á málinu – og því
brugðust frambjóðendurnir
ókvæða við boðskap ráðgjafans –
er sú, að sumir Bandaríkjamenn
missa vinnuna, af því að Ind-
verjarnir bjóða betur. Mönnum
hættir þó til að sjást yfir hagræð-
ið, sem fellur Bandaríkjamönn-
um í skaut, þegar þeir kaupa
ódýra þjónustu af Indverjum:
þetta hagræði birtist í beinhörð-
um peningum, sem nýtast til
nýrrar atvinnu í öðrum greinum,
svo að atvinna á landsvísu þarf
ekki að dragast saman vegna við-
skiptanna, öðru nær: hún eykst
yfirleitt, ef eitthvað er.
Þetta indverska símadæmi
rifjar upp söguna af því, þegar
sjálfvirki síminn kom til Íslands.
Símameyjar heimastjórnaráranna
gerðu sem betur fer ekki uppreisn
gegn meiri, betri og ódýrari síma-
þjónustu en þær gátu sjálfar veitt,
enda myndi gervallur mannafli
Íslands varla duga til að manna
símstöðvarnar nú með gamla lag-
inu. Kjarni samanburðarins er
þessi: erlend viðskipti eru ígildi
tækniframfara. Ný tækni, sem
dregur úr símkostnaði, og ódýr
símaþjónustu utan úr heimi koma
í sama stað niður af sjónarhóli
símnotandans.
Þjóðrækni
Enn aðrir andstæðingar
frjálsra viðskipta bera við þjóð-
ernisrökum. Þeir óttast opnar
gáttir: þeir óttast, að erlend áhrif
kunni að spilla ýmsum þjóðlegum
verðmætum. Þjóðmynt hamlar
viðskiptum, og Evrópusambands-
þjóðirnar hafa því allar nema
þrjár (Bretar, Danir og Svíar) lagt
gamla gjaldmiðla sína til hliðar og
tekið upp evruna í staðinn. Þjóð-
tunga er með líku lagi ígildi við-
skiptahindrunar, rétt er það, en
engum dettur í hug að reyna að
ryðja tungunni úr vegi til að
greiða fyrir viðskiptum. Listin
hér er sú að kunna að draga mörk-
in á réttum stað. ■
Útlendingar á Íslandi
Á [nýlegum] fundi ungra fram-
sóknarmanna í Reykjavíkurkjör-
dæmi norður komu fram ýmsar
upplýsingar um fjölda og uppruna
erlendra ríkisborgara hér á landi.
Eru þeir nú vel ríflega 10.000 af
íbúum landsins eða sem svarar
um 3,5% landsmanna. Hefur
fjöldi erlendra ríkisborgara sem
hér býr tvöfaldast á 10 árum.
Langflestir útlendinga sem hér
búa koma frá öðrum Evrópulönd-
um eða um 70%, um 17% koma
frá Asíu og um 6% frá Norður-Am-
eríku. Lengst af voru Norður-
landabúar fjölmennastir erlendra
ríkisborgara hér á landi en á síð-
ustu árum hefur fjölgað hér mjög
fólki frá Austur-Evrópu. Nú eru
Pólverjar langfjölmennastir út-
lendinga, tæplega 2.000, en næstir
koma Danir, Þjóðverjar og Fil-
ippseyingar og þá Bandaríkja-
menn, Júgóslavar og Tælendingar.
Eins og áður sagði eru um 3,5%
íbúa landsins erlendir ríkisborg-
arar. Sambærilegt hlutfall á Norð-
urlöndunum er 5,3% í Svíþjóð,
5,0% í Danmörku, 4,1% í Noregi
og 1,9% í Finnlandi. Hæst er hlut-
fallið í Evrópu í Austurríki 9,4%,
Þýskalandi 8,9% og í Belgíu 8,4%.
Í máli Tatjönu Latinovic kom
skýrt fram hversu mikilvægt væri
að erlendir ríkisborgarar sem hér
vilja búa tækju sig til og lærðu ís-
lensku. Kvaðst hún leggja á það
ríka áherslu í Félagi kvenna af
erlendum uppruna. Þetta er auð-
vitað gömul saga og ný og á auð-
vitað við hér á landi eins og ann-
ars staðar. Útlendingar aðlagast
mun betur því samfélagi sem þeir
kjósa að búa í ef þeir læra og
nota tungumál hinna innfæddu.
Þannig öðlast þeir fleiri tækifæri
og njóta lífsins betur.
Fundur Félags ungra framsóknar-
manna í Reykjavíkurkjördæmi
norður var afskaplega upplýsandi
og ber að þakka fyrir þetta fram-
tak. Þeim sem vilja kynnast betur
starfsemi Alþjóðahúss og málefn-
um innflytjenda bendi ég á heima-
síðu Alþjóðahúss, www.ahus.is.
GUÐJÓN ÓLAFUR JÓNSSON Á VEFNUM WWW.HRIFLA.IS
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um andstöðu
gegn frjálsum við-
skiptum.
Frambjóðendur
gegn fríverzlun
■ Af netinu
Blair býður Gaddafi
hernaðaraðstoð
GADDAFI LEIÐTOGI LÍBÍU
Hann má líklega hrósa happi yfir að hljóta ekki sömu örlög og Saddam Hussein.
Litli hluthafinn í Mogganum
■
Sumir snúast
gegn frjálsum
viðskiptum, af
því að þeir eru
hallir undir sér-
hagsmuna-
hópa.