Fréttablaðið - 02.05.2004, Blaðsíða 10

Heita má að íslenskt þjóð-félag sé á öðrum endanumvegna fjölmiðlafrumvarps
ríkisstjórnarinnar. Enda eru mikl-
ir hagsmunir í húfi, sem varða
eignir manna og atvinnu fjölda
fólks, og tekist er á um grundvall-
arsjónarmið, sem snúa að lýð-
ræði, tjáningarfrelsi og eignar-
rétti. Það er algjörlega óviðun-
andi að jafn stórt mál og þetta fái
einhvers konar flýtimeðferð á
Alþingi, eins og verið sé að bregð-
ast við neyðarástandi í landinu.
Frumvarpið þarf að fá vandaða,
faglega umfjöllun, ekki bara inn-
an þings heldur einnig utan þess.
Það þarf að leiða í ljós hverjar
raunverulegar afleiðingar þess
verða, nái það fram að ganga
óbreytt, og hvort efasemdir ým-
issa lögmanna, um að það standist
stjórnarskrá okkar og samkeppn-
isreglur Evrópska efnahags-
svæðisins, eigi við rök að styðjast.
Skynsamlegast væri að ríkis-
stjórnin dragi annaðhvort frum-
varpið til baka eða setti það í salt
fram á haust svo næði gefist til að
íhuga efni þess og afleiðingar og
láta kanna hvort ekki sé hægt að
fara aðrir leiðir en þar er gert ráð
fyrir til að ná því markmiði, sem
víðtæk samstaða er um, að
tryggja fjölbreytni í fjölmiðlun.
Má í því sambandi velta fyrir sér
hvort það yrði ekki gagnlegt að fá
óvilhalla aðila, t.d. sér-
fræðinga við fjölmiðla-
deildir Háskóla Íslands og
Háskólans á Akureyri, til
að gera úttekt á íslenskum
fjölmiðlum til að reyna að
leiða í ljós hvort vinnu-
brögðum þeirra er áfátt og
hvort núverandi eignar-
hald setji þeim óþægileg-
ar skorður, og þá hvernig
bregðast megi við því.
Einhverjir telja vafa-
laust að það yrði haft til
marks um veikleika ríkis-
stjórnarinnar ef hún hlust-
aði á andmælendur frum-
varpsins og tæki ákvörðun
um að fresta málinu. Ólík-
legt sé að „sterkir“ stjórnmálafor-
ingjar eins og Davíð Oddsson og
Halldór Ásgrímsson mundu láta
hvarfla að sér að bakka í þeirri
stöðu sem upp er komin. Þetta
held ég að sé misskilningur.
Styrkur stjórnmálaleiðtoga birt-
ist ekki í óbilgirni og ósveigjan-
leika heldur hæfileikanum til að
skilja og skynja aðstæður og hug-
rekki til að taka ákvarðanir í sam-
ræmi við þær.
Einhverjir mikilhæfustu
stjórnmálamenn okkar á 20. öld,
forsætisráðherrarnir Ólafur
Thors og Bjarni Benediktsson,
skráðu nöfn sín á spjöld sögunn-
ar einmitt vegna þess að þeir
skildu að styrkur og stjórnvísi
þjóðarleiðtoga er ekki síður fólg-
in í að ná sáttum og málamiðlun-
um en stríði og einhliða mála-
fylgju. Í því sambandi kemur t.d.
í hugann atvikið fræga haustið
1963 þegar þjóðfélagið var orðið
óstarfhæft vegna efnahagsfrum-
varps þáverandi ríkisstjórnar og
ágreinings hennar við verkalýðs-
hreyfinguna. Þá réttu þeir hvor
öðrum sáttahönd Ólafur Thors
forsætisráðherra og Eðvarð Sig-
urðsson, formaður Dagsbrúnar,
og í framhaldi af því höfðu þeir
Bjarni Benediktsson, sem um
sama leyti varð forsætisráð-
herra, og Eðvarð forystu um
gerð hins fræga Júnísamkomu-
lags. Það markaði sem kunnugt
er þáttaskil á íslenskum vinnu-
markaði.
Íslenskar aðstæður
Fjölmiðlaskýrsla Davíðs Þórs
Björgvinssonar og félaga er vönd-
uð og áhugaverð. Ég er að vísu
ósammála ýmsu sem þar stendur
en held að hún geti orðið grund-
völlur fyrir góðar umræður um
fjölmiðla, efni þeirra, vinnubrögð
og rekstur. Ég sakna þess hins veg-
ar í skýrslunni að höfundarnir
reyni að átta sig á því hvers vegna
sú staða sem nú er á íslenskum
fjölmiðlamarkaði er komin upp. Í
raun og veru er það lykillinn til
skilnings á öllu málinu.
Íslenskur fjölmiðlamarkaður er
bundinn við íslenskt málsamfélag
og er sem slíkur einhver hinn
smæsti í heimi. Það er viðurkennt
sjónarmið um heim allan að ekki
geti gilt sömu reglur um eignar-
hald á fjölmiðlum á litlum mörkuð-
um og stórum. Þó að eðlilegt kunni
að vera að setja markaðshlutdeild
einstakra fjölmiðlafyrirtækja
meðal stórþjóða takmörk er ekki
hægt að yfirfæra slíkar reglur ein-
hliða yfir á fjölmiðlamarkað smá-
þjóða eða fámennra samfélaga. Á
það er einmitt bent í skýrslu
Evrópuráðsins, Media Diversity in
Europe (2002), sem fjölmiðla-
nefndin styðst við, að viðmiðanir
um fjölda og útbreiðslu ljósvaka-
miðla hljóti af viðskipta- eða
rekstrarástæðum að vera aðrar í
fámennum ríkjum en fjölmennum.
Ísland er svo fámennt að arðs-
von af rekstri fjölmiðla er mikil
takmörk sett. Margir hafa reynt
fyrir sér á þessum vettvangi en
fáir náð árangri. Einu fjölmiðlarn-
ir sem lifað hafa umbreytingar ís-
lensks þjóðfélags síðastliðinn ára-
tug eru Ríkisútvarpið og Morgun-
blaðið. Aðrir fjölmiðlar hafa annað
hvort horfið eða skipt um eigendur
aftur og aftur. Til að halda úti dag-
blaði eða sjónvarpsstöð þarf mikið
fjármagn og það „þolinmótt“ eins
og stundum er sagt, því það tekur
langan tíma að koma slíkum
rekstri á traustan grundvöll. Fjöl-
miðlafrumvarpið virðist í reynd
banna helstu stórfyrirtækjum
okkar að leggja fé í rekstur ljós-
vakamiðla, en án stuðnings slíkra
fyrirtækja er hætt við að rekstur
einkastöðva verði hvorki fugl né
fiskur, ef það verður þá á annað
borð einhver grundvöllur fyrir
honum.
Hverjir hafa á undanförnum
árum staðið fyrir frjálsum út-
varps- og sjónvarpsrekstri eða til-
raunum til slíkrar starfsemi? Eru
það ekki einmitt „markaðsráð-
andi“ fyrirtæki á hinum ýmsu
sviðum íslensks viðskiptalífs? Og
hver er aðdragandinn að fjölmiðla-
veldinu Norðurljósum, sem stjórn-
völd eru svo ósátt við? Aðdragand-
inn er sá að hvert og eitt hinna
þriggja fjölmiðlafyrirtækja, sem
undir hattinum eru, komst í
rekstrarþrot og hundruð manna
misstu atvinnuna eða sáu fram á
atvinnuleysi. Í þessu sambandi má
nefna, að það er viðurkennt sjón-
armið utanlands að þegar verið er
að björga fjölmiðlafyrirtækjum
frá gjaldþroti eigi ekki að beita í
blindni reglum um markaðshlut-
deild. Robert Murdoch var t.d. á
sínum tíma veitt undanþága frá
gildandi eignarhaldsreglum í Bret-
landi þegar hann eignaðist Times-
blaðasamsteypuna, þar sem hann
var þá að bjarga fyrirtækinu frá
gjaldþroti.
Það er auðvelt að segja að mað-
ur komi í manns stað, að einhverj-
ir aðrir en Baugur og samstarfs-
fyrirtækin hefðu komið til skjal-
anna og bjargað Fréttablað-
inu, DV og Stöð 2 frá gjald-
þroti, ef þau hefðu ekki sýnt
fjölmiðlunum áhuga. En er
víst að svo sé? Ég held að
líklegra sé að Fréttablaðið
hefði ekki verið endurreist
og álitamál sé hvort nokkur
hefði treyst sér til að halda
útgáfu DV til streitu. Og ég
er ekki sannfærður um að
mörg fyrirtæki hefðu treyst
sér til að reiða fram það fé
sem þurfti til að gera upp
skuldir Íslenska útvarpsfé-
lagsins og stefna samtímis
að metnaðarfullri frétta-
þjónustu og öflugri inn-
lendri dagskrárgerð.
Stund hinna stóru
Það er þessi bakgrunnur sem
fjölmiðlanefndin hefði þurft að
íhuga betur. Og hún hefur í raun
og veru enga afsökun fyrir fljót-
færnislegum vinnubrögðum sín-
um því , eins og fram hefur komið
opinberlega, óskuðu forráðamenn
Norðurljósa sérstaklega eftir því
að fá að hitta nefndarmenn og
setja þá inn í samhengi hlutanna.
Í umræðunum sem fram hafa
farið undanfarna daga hafa mörg
orð fallið sem sum væru betur
ósögð. Imprað hefur verið á hug-
myndum sem eru svo viðsjárverð-
ar að manni rennur kalt vatn milli
skinns og hörunds við það eitt að
hugsa um þær (svo sem að útgáfa
dagblaða verði háð leyfi stjórn-
valda) og einstaklingar í viðskipt-
um og stjórnmálum hafa sætt því-
líkum aðdróttunum og æru-
meiðingum að óviðunandi er fyrir
lýðræðislega og málefnalega um-
ræðu í þjóðfélaginu. Tími er kom-
inn til að staldra við áður en óbæt-
anlegt tjón er unnið. Nú er stund
hinna stóru manna á vettvangi
þjóðlífsins runnin upp og tími til
kominn að þeir setji okkur hinum
eftirminnilegt fordæmi.
Hér gilda hin viturlegu orð
Runólfs í Dal við Flosa í Njáls
sögu: „Þess vil eg biðja þig Flosi að
þú gefir ró reiði og takir það upp
að minnst vandræði hljótist af“. ■
Tilraunir hernámsliðs Bandaríkjanna í Írak til að fela íröskumherforingja hervald í Fallujah í von um að regla komist á íborginni minnir um margt á framsal bandaríska hersins á
völdum til stríðsherra í Afganistan. Fæstir íbúa í Írak eru reiðubúnir
að þiggja innflutta stjórnarhætti af vopnuðum bandarískum her-
mönnum. Það eru meiri líkur til að að þeir beygi sig fyrir innlendum
herrum – jafnvel þótt í farteski þeirra sé hvorki lýðræði né frelsi í
vestrænum skilningi. Val hersetinna þjóða ræðst ekki af ímyndaðri
og óhlutbundinni fegurðarsamkeppni mismunandi tegunda stjórn-
skipunar heldur af raunveruleika götunnar. Írakar munu ekki kjósa
tilboð útlendu hermannanna á skriðdrekunum. Þeir hallast fremur að
innlendum stríðsherrum eða eldheitum predikurum í moskunum.
Þetta á ekki að koma okkur á óvart. Tilraun ríkisstjórna Bandaríkj-
anna og Bretlands – með stuðningi ríkisstjórna nokkurra annarra
landa; meðal annars Íslands – til að flytja inn lýðræðislega stjórnar-
hætti til Íraks með vopnavaldi er heimskuleg. Við þekkjum það af
eigin samfélagi að það tekur ár og áratugi að láta lýðræðislega stjórn-
arhætti skjóta rótum. Sú hugmynd, að flytja þá fullbúna og steypa
ofan á samfélag sem öldum saman hefur búið við mismunandi fyrir-
komulag einveldis og hernáms, er í besta falli barnaleg. Samfélagið í
Írak býr að sjálfsögðu yfir hugmyndum um réttlæti og virðingu milli
samborgaranna sem eru skilyrði lýðræðisins en það býr einnig yfir
miklu öflugri þáttum sem hafa verið hertir og styrktir við aldalangt
einræði og ógnarstjórn. Írakar munu ekki frelsast til lýðræðislegra
stjórnarhátta á skammri stund eins og George Bush forseti vill trúa
– líkt því þegar hann frelsaðist til trúar á Jesú Krist í andartaks hug-
ljómun.
Og úr því að minnst er á Krist. Trúboð Vesturlanda í dag er ekki í
eðli sínu ólíkt trúboði kristinnar kirkju á öldum áður. Á vegum henn-
ar ferðuðust trúboðar til fjárlægustu deilda jarðar. Þeir komust fljót-
lega að þeirri niðurstöðu að ef takast ætti að skjóta fræjum kristinn-
ar trúar í samfélög sem byggðu á menningarhefð ólíkri þeirri sem
blómstraði við Miðjarðarhafið urðu trúboðarnir að aðlaga kristnina
þessari menningu – ekki öfugt. Þegar trúboðar neituðu að beygja sig
undir þetta varð þeim ekki ágengt. Ef ósveigjanlegir trúboðar höfðu
mikinn herafla á bak við sig leiddi trúboð þeirra til fjöldamorða og
gereyðingar menningar á þeim landsvæðum sem þeir fóru yfir.
Það er ekkert nýtt undir sólinni. Það hafa menn á öllum öldum
komist að þeirri niðurstöðu að ef öðrum og ólíkum mönnum sé boðið
upp á að fallast á lífsafstöðu þeirra þá muni þeir taka því fagnandi.
Og þegar fögnuðurinn lætur standa á sér hafa menn freistast til að
hjálpa mönnum til að sjá að sér með valdbeitingu. Þetta hefur verið
afstaða trúaðra manna og fylgjenda lýðræðis – jafnt sem alræðis-
sinna og trúlausra; þetta hefur verið trú manna sem aðhyllast það
sem við teljum til fegurstu hugsjóna mannsins jafnt sem grimmustu
illsku hans. Niðurstaðan er hins vegar alltaf sú sama. Það kemur ekk-
ert gott af því að þröngva upp á menn því sem þeir hafa ekki beðið
um – jafnvel ekki því sem á að vera gott í sjálfu sér. Átökin á milli
þess sem vill gefa gott og þess sem ekki vill þiggja enda með því að
báðir breytast í skepnur. Pyntingar bandamanna á íröskum föngum
sanna þetta. Þar eru að störfum mennirnir sem vildu frelsa Íraka frá
pyntingum. Tilgangurinn helgar ekki meðalið í Írak – fremur en
annars staðar. ■
2. maí 2004 SUNNUDAGUR
MÍN SKOÐUN
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Frelsararnir í Írak taka yfir pyntingarnar:
Að þröngva frelsi
upp á fólk
Að minnst
vandræði hljótist af
Írakar munu ekki frelsast til lýðræðislegra stjórn-
arhátta á skammri stund eins og George Bush forseti vill
trúa – líkt því þegar hann frelsaðist til trúar á Jesú Krist í
andartaks hugljómun.
,,
SUNNUDAGSBRÉF
FJÖLMIÐLAFRUMVARPIÐ
GUÐMUNDUR
MAGNÚSSON
Styrkur og stjórnvísi
þjóðarleiðtoga er
ekki síður fólgin í að ná
sáttum og málamiðlunum en
stríði og einhliða málafylgju.
,,
Mörkinni 6. Sími 588 5518
Opið í
dag frá
kl. 12-17
SUMARTILBOÐ
Stuttar og síðar kápur,
sumarúlpur, heilsársúlpur,
regnkápur bolir, peysur
og slæður.
15-50% Afsláttur!
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTASTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson RITSTJÓRNARFULLTRÚAR: Steinunn Stefánsdóttir og Jón Kaldal
AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 515 75 00 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 515 75 06
NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift
ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar, 1.100 krónur á mánuði. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
STJÓRNARLEIÐTOGARNIR
Styrkur stjórnmálaleiðtoga birtist ekki í óbilgirni og ósveigj-
anleika heldur hæfileikanum til að skilja og skynja aðstæð-
ur og hugrekki til að taka ákvarðanir í samræmi við þær.