Fréttablaðið - 30.06.2004, Blaðsíða 12

Ískýrslu starfshóps ríkisstjórn-arinnar um þjóðaratkvæða-
greiðslu kemur fram að reglur um
þjóðaratkvæðagreiðslur er að
finna í stjórnarskrám meirihluta
Evrópuþjóða. Reglurnar eru
breytilegar frá einu landi til ann-
ars en nefna skýrsluhöfundar sér-
staklega fjögur atriði þar að lút-
andi: Í fyrsta lagi er því misjafnt
farið hvort niðurstöður þjóðarat-
kvæðagreiðslna um tiltekin mál-
efni séu lagalega bindandi eða
ekki. Í annan stað getur ýmist ver-
ið um að ræða skyldu til að vísa
máli til þjóðaratkvæðis eða ein-
ungis valkvæða heimild. Í þriðja
lagi getur verið breytilegt hverjir
það eru sem hafa heimild til að
vísa máli til þjóðaratkvæðis. Í
fjórða og síðasta lagi getur verið
breytilegt hvort sett séu skilyrði
um tiltekna lágmarksþátttöku eða
atkvæðavægi fyrir því að úrslit
kosninga séu bindandi.
Danmörk
Kveðið er á um þjóðaratkvæða-
greiðslur í stjórnarskrá. Ef frum-
varp til laga hefur verið sam-
þykkt af danska þjóðþinginu geti
þriðjungur þingmanna krafist
þess innan tiltekins frests að fram
fari þjóðaratkvæðagreiðsla um
frumvarpið. Ákveðin lög eru und-
anþegin þessari heimild, svo sem
fjárlög og ýmis lög um skatta.
Til að hafna frumvarpinu þarf
meirihluti, þó aldrei færri en 30%
kosningabærra manna, að hafa
greitt atkvæði gegn frumvarpinu.
Breytingar á stjórnarskránni
sem samþykktar hafa verið af
danska þjóðþinginu skulu bornar
undir þjóðaratkvæði. Krafist er
samþykkis meirihluta kjósenda,
þó aldrei færri en 40% kosninga-
bærra manna, að öðrum kosti nær
hún ekki fram að ganga.
Ef lagafrumvarp felur í sér
valdframsal til fjölþjóðlegra
stofnana á grundvelli alþjóða-
samnings þarf frumvarpið að
hljóta samþykki 5/6 hluta þing-
manna. Hljóti frumvarp ekki slík-
an stuðning, en nýtur engu að síð-
ur stuðnings meirihluta þing-
manna, er hægt að bera það undir
þjóðaratkvæði.
Noregur
Engin ákvæði eru um þjóðarat-
kvæðagreiðslur í stjórnarskrá.
Því hefur ekki verið talið að úrslit
þjóðaratkvæðagreiðslu um tiltek-
ið málefni geti verið lagalega
bindandi fyrir handhafa ríkis-
valds, án þess að komi til stjórnar-
skrárbreytinga. Slíkt fæli í sér
framsal valds í andstöðu við
stjórnarskrá. Hins vegar getur
meirihluti þingmanna ákveðið að
efnt verði til þjóðaratkvæða-
greiðslu, sem er ráðgefandi um
tiltekið málefni.
Svíþjóð
Í sænsku stjórnarskránni er
gert ráð fyrir tvenns konar þjóð-
aratkvæðagreiðslum. Annars veg-
ar um breytingar á stjórnskipun-
arlögum. Kveðið er á um að ef tí-
undi hluti þingmanna sænska
þjóðþingsins stendur að tillögu að
stjórnskipunarlögum og að
minnsta kosti þriðjungur þing-
manna samþykkir tillöguna skal
efna til þjóðaratkvæðagreiðslu í
kjölfarið. Kosið er samhliða al-
mennum þingkosningum. Tillög-
unni telst hafnað ef meirihluti
kjósenda greiðir atkvæði gegn
lögunum taki að minnsta kosti
helmingur þeirra þátt sem taka
þátt í þingkosningum sem eiga sér
stað samfara. Að öðrum kosti
kemur málið aftur til kasta sæns-
ka þjóðþingsins sem getur þá ann-
aðhvort hafnað lögunum eða stað-
fest þau.
Hins vegar geta þjóðarat-
kvæðagreiðslur farið fram um til-
tekið málefni. Þá er ákvörðun um
ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðsl-
ur tekin í formi laga og er beiting
heimildarinnar eðli málsins sam-
kvæmt háð því að meiri en helm-
ingur þingmanna sé henni sam-
þykkur. Að þessu leyti er valdið
því í höndum þingsins. Niðurstaða
kosninganna er þá einungis ráð-
gefandi.
Finnland
Í finnskri stjórnskipan er
byggt á því sjónarmiði að ein-
göngu hinir þjóðkjörnu fulltrúar
fari með löggjafarvaldið. Þó er að
finna heimild til að efna til ráðgef-
andi þjóðaratkvæðagreiðslu um
tiltekið málefni. Ákvörðun um
ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðsl-
ur er tekin í formi laga og er beit-
ing heimildarinnar eðli málsins
samkvæmt háð því að meiri en
helmingur þingmanna sé henni
samþykkur. Niðurstaða kosning-
anna er aðeins ráðgefandi og er
heimildin til að grípa til þjóðarat-
kvæðagreiðslu valkvæð og háð
vilja þingsins. Setja skal sérstök
lög um framkvæmd atkvæða-
greiðslunnar hverju sinni.
Bretland
Sett voru lög í Bretlandi 2000
um stjórnmálaflokka, kosningar
og þjóðaratkvæðagreiðslur.
Ákvæðin um þjóðaratkvæða-
greiðslur eru almenns eðlis og
innihalda einungis almennar regl-
ur um framkvæmd þjóðarat-
kvæðagreiðslna. Engar almennar
reglur eru hins vegar til um skil-
yrði þátttöku í atkvæðagreiðslu
eða um afl atkvæða.
Þegar ákvörðun liggur fyrir
um að halda þjóðaratkvæða-
greiðslu hefur verið talið að setja
þurfi sérstök lög um framkvæmd
hennar. Í slíkum lögum getur ver-
ið að finna nánari upplýsingar um
þau skilyrði sem eru sett, hvernig
túlka beri niðurstöðu kosningar-
innar, þar á meðal hvort hún telj-
ist vera bindandi eða ráðgefandi.
Þýskaland
Í þýskri stjórnskipan er al-
mennt ekki gert ráð fyrir þjóðar-
atkvæðagreiðslum. Þó er gert ráð
fyrir þjóðaratkvæðagreiðslum
meðal annars við breytingar á
landamærum sambandslandanna.
Allir atkvæðisbærir menn í við-
komandi sambandslöndum eiga
þá atkvæðisrétt.
Einfaldur meirihluti ræður, en
þó er áskilið að fjórðungur þeirra,
sem eru á kjörskrá fyrir Sam-
bandsþingskosningarnar í við-
komandi sambandslöndum, taki
þátt í atkvæðagreiðslunni.
Holland
Á árinu 2002 voru í Hollandi
sett lög um þjóðaratkvæða-
12 30. júní 2004 MIÐVIKUDAGUR
VIÐ HLIÐ KARZAIS
Afgönsk kona íklædd búrku gengur fram-
hjá veggspjaldi af Hamid Karzai, forseta
landsins. Karzai hefur lýst yfir ánægju með
áform NATO um að senda aukinn fjölda
friðargæsluliða til landsins þegar kosningar
verða haldnar í landinu í september.
Hæstiréttur Bandaríkjanna vísar umdeildu máli aftur til undirréttar:
Bann við netklámi brot á stjórnarskrá
BANDARÍKIN, AP Hæstiréttur Banda-
ríkjanna telur að lög sem eiga að
vernda börn gegn klámi á netinu
brjóti líklega í bága við stjórnar-
skrárákvæði Bandaríkjanna um
tjáningarfrelsi. Í annað skiptið sendi
rétturinn málið aftur til undirréttar.
Hæstiréttur féllst á rök undir-
réttar um að synja löggjöfinni en
vísaði málinu aftur þangað og bað
undirréttinn um að skoða hvort það
væri tæknilega mögulegt að koma í
veg fyrir að börn sjái klám á netinu
án þess að skerða tjáningarfrelsi
fullorðinna. Úrskurður hæstaréttar
þykir ákveðinn sigur fyrir hags-
munasamtök sem styðja tjáningar-
frelsi. Hann gefur aftur á móti
dómsmálaráðuneyti Bandaríkjanna
möguleika á því að reyna að sanna
aftur að lögin brjóti ekki gegn
stjórnarskránni.
Lögin kveða á um að heimilt
verði að refsa eigendum þeirra vef-
síðna sem innihalda klámefni án
þess að gera ráðstafanir sem koma í
veg fyrir að börn geti nálgast slíkt
efni. Samkvæmt lögunum yrði hægt
að beita ríflega þriggja milljóna
króna dagsekt fyrir brot á lögunum.
Einnig gæti brot á þeim varðað allt
að sex mánaða fangelsi.
Lögin voru samþykkt í stjórnar-
tíð Bill Clinton, fyrrverandi forseta
Bandaríkjanna, en hafa verið að
velkjast í dómskerfinu allt síðan. ■
Reglur afar ólíkar frá
einu landi til annars
Starfshópur um þjóðaratkvæðagreiðslu kannaði sérstaklega reglur í öðrum löndum.
Þær eru afar breytilegar. Misjafnt hvort sett séu skilyrði um tiltekna lágmarksþátttöku eða
atkvæðavægi og hvort úrslit séu bindandi eður ei.
– hefur þú séð DV í dag?
Lárus
læknaþjófur
kominn frá
Flórída
SIGRÍÐUR D. AUÐUNSDÓTTIR
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTASKÝRING
ÚR SKÝRSLU STARFSHÓPS
UM ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GREIÐSLU
STARFSHÓPUR UM ÞJÓÐARATKVÆÐAGREIÐSLU
Frá vinstri: Hæstaréttarlögmennirnir Kristinn Hallgrímsson, Jón Sveinsson, Andri Árnason og Karl Axelsson, auk Kristjáns Andra Stefáns-
sonar, deildarstjóra í forsætisráðuneytinu.
KLÁM Á NETINU
Úrskurður hæstaréttar þykir ákveðinn sigur fyrir hagsmunasamtök sem styðja tjáningarfrelsi.
FORSÆTISRÁÐHERRARNIR
Zafarullah Khan Jamali fyrrverandi forsæt-
isráðherra tekur í hönd Chaudry Shujat
Hussain sem sest í hans stól.
Breytingar í Pakistan:
Nýr forsætis-
ráðherra
kjörinn
ISLAMABAD, AP Chaudry Shujat
Hussain var kjörinn forsætisráð-
herra af þjóðþingi landsins í gær
með 190 atkvæðum gegn 76.
Hussain sem er dyggur banda-
maður yfirmanns herafla landsins
tekur við embættinu af Zafarullah
Khan Jamali sem gegndi því í
rúmlega hálft annað ár þar til
hann lét af völdum á laugardaginn
var, án þess að gefa upp ástæður
fyrir afsögn sinni.
Talið er að Jamali hafi fallið í
ónáð hjá Pervez Musharraf, for-
seta landsins, og að hann hafi bol-
að honum frá völdum. Margir
hafa gagnrýnt lýðræðisþróun í
Pakistan í fimm ára valdatíð Mus-
harraf og segja hana fara sífellt
hnignandi. ■