Tíminn - 19.12.1972, Blaðsíða 11

Þrifijudagur 19. desember 1972
TÍMINN
11
ALÞINGI
sóknaraðferðir, sem beitt er, hafa
sennilega tilhneigingu til þess að
vanmeta verðbólguhættuna við
þessar aðstæður.
7. Á þeim forsendum, sem mið-
að er við i þjóðhagsspánni, er
óleystur fjárhags-, fjáröflunar-
eða niðurskurðarvandi á sviði
opinberra framkvæmda og fjár-
festingarlána, sem nemur rösk-
um :t þús. millj. kr. Þessi fjár-
öflunarvandi virðist nú hafa
lækkað i frekari meðförum
stjórnvalda um nálægt 700 millj.
kr. auk hugsanlegrar frestunar á
greiðsluhalla af óleystri fjárþörf
frá fyrra ári.
X. A forsendum þjóðhags-
spárinnar skortir um 1000-1200
millj. kr. á tekjur rikissjóðs til
þess að ná endum saman miðað
við framhald niðurgreiðsluráð-
stafana.
9. A forscndum þjóðhags-
spárinnar má búast við veruleg-
um hallarekstri fyrirtækja i
sjvarútvegi. í öllum greinum
nema fiskmjölsvinnslu og loðnu-
veiðum. Tapið i heild gæti numið
700-950 millj. kr., en ef hagnaður
fiskmjölsvinnslu er talinn frá
1000-1200 millj. kr. Hér er þá mið-
að við, að i verðjöfnunarsjóð fisk-
iðnaðarins renni 317 millj. kr. af
loðnuafurðum. Auk þessa halla
væri um að ræða halla á sjóða-
kerfi sjávarútvegsins, sem næmi
150-200 millj. kr. Horfur væru
einnig á taprekstri i iðnaði, ekki
sizt i útflutningsiðnaði. Sennilega
gæti hallinn verið af stærðargráð-
unni 100 millj. kr. i almennum
iðnaði i heild samanborið við
400 millj. kr. hagnað i þessari
grein árið 1971. Afkomuhorfur
annarra greina, sem mæta sam-
keppni erlendra aðila, eru einnig
erfiðar. Þannig gæti stefnt i yfir
100 millj. kr. tap hjá stærstu
þremur skipafélögunum saman-
borið við 40 millj. kr. hagnað árið
1971. Yfir 100 millj. kr. tap hjá
stóru flugfélögunum tveimur
miðað við óbreyttar gjaldskrár
þessara aðila. Á það skal þó lögð
áherzla, að vitneskja um afkomu
annarra greina en sjávarútvegs
er afar ófullkomin.
10. Af þvi sem hér að framan
hefur verið rakið, er ljóst, að
þessi frumdrög, þjóðhagsspár
geta ekki rætzt sem spá um raun-
verulega þjóðhagsniðurstöðu
næsta árs nema að þvi gefnu, að
hvers konar halla, sem þessi þró-
un fæli i sér, hvort heldur i at-
vinnurekstri, opinberri starfsemi
eða i viðskiptum þjóðarbúsins við
útlönd verði mætt með þvi að
ganga á gjaldeyrissjóð eða með
enn meiri skuldasöfnun erlendis.
Enginn vafi leikur á, að öruggur
rekstur undirstöðuatvinnuveg-
anna og þar með talin full at-
vinna, verður ekki tryggður að
óbreyttu tekjuverði þeirra nema
lánastofnanir fjármagni þann
rekstur fyrirtækja hömlulitið eða
rikisstyrkir eða aflétting gjalda
komi til. Án nýrrar skattheimtu
gildir einu til skamms tima litið,
hvor þessara leiða er farin enda
kæmi fljótt að þvi, að viðskipta-
bankar teldu sig ekki geta veitt
slika fyrirgreiðslu til fyrirtækja i
taprekstri, þar sem fjárhags-
grundvöllur þeirra mundi brátt
bresta. Þar sem i slikri stefnu
mundi einnig felast mjög mikil
peningaþensla af hálfu Seðla-
bankans, hlyti framhald hennar
að vera afar rik tilhneiging til
verðhækkunar, sem aftur eykur
vanda útflutningsatvinnuveg-
anna og veikir enn stöðu þjóðar-
búsins út á við.
Þróunin hefur
veriö hagstæöari
Þetta er það mat á efnahags-
liorfum, sem fram kemur i þeim
skýrslum, sem lagðar hafa verið
fyrir hv. alþm. og er þess vegna
út af fyrir sig ekki neinn nýr
sannleikur fyrir þeim, þó að ég
hefði gert það inér til hægðarauka
að draga þetta saman i nokkuð
styttra mál en i skýrslunum er.
En þetta mat, sem kemur fram i
þessum gögnum, sem lagt var
fyrir hv. alþm. i nefndum skýrsl-
um mótaðist aðallega á
mánuðunum ágúst-okt. og tók að
sjálfsögðu mið af þvi, sem þá
virtist liklegast um þróun afla-
bragða og útflutningsverðlags.
Þróunin siðustu mánuöina liefur
reynzt heldur hagstæðari en
menn þorðu aö spá þá. Þannig
benda nú allar likur til þess, að
útflutningsframleiösluminnkunin
i sjávarútvegi verði ekki neina 5-
(i% samanborið við fyrri spár um
7-9%. Þegar þessar tölur eru
skoðaðar ber þó að hafa i huga, að
framleiöslumagn sjávarútvegs-
ins minnkaði einnig i fyrra um
tæp 5% samtals samtimis þvi,
sem sókn bátaflotans jókst unt
tæp 3%. Og i ár er sóknaraukn-
ingin áætluð um 4%. Þannig hefur
verið unt verulega ntinnkun afia á
sóknareiningu að ræða undanfar-
in 2 ár. Það cr sú staðreynd, sent
engum þýðir að mótmæla.
Verðlagsþróun sjávarafurða
hefur einnig reynzt nokkru hag-
stæðari en spáð hafði veriö.
Þannig má sennilega telja, að
verðlag frystra fiskiafurða hafi
nú þegar náð nokkurn veginn þvi
stigi, sem spáð var fyrir árið 1973
að meðaltali. Innflutningsaukn-
ingin i sept. og okt. var einnig
nokkru ntinni en við hafði verið
búizt og við er miöaö i þessu yfir-
liti úr þjóðhagsspánni, sem ég las
hér upp áðan. Þótt þannig megi
e.t.v. nú rökstyðja nokkru bjart-
ari myndafhorfum fyrirnæsta ár
en upp er dregin i skýrslum hag-
rannsóknadeildar og valkosta-
nefndarinnar, leikur enginn vafi á
þvi, að við okkur blasir tviþættur
meginvandi á sviði cfnahags-
mála. Annars vegar stefna út-
gjaldaáfornt þjóðarinnar i heild i
verulega fram úr framleiðslugetu
þjóöarbúsins, en siiku misvægi
fylgir hætta á viðskiptahalia um-
fram eðlilegan fjármagnsinn-
flutning og vcrðbólguþróun. Hins
vegar skortir á, að rekstrar-
grundvöllur útflutningsatvinnu-
veganna og annarra greina, sent
mæta erlendri samkeppni, sé
nægilega tryggður á næsta ári.
Þessi grundvallarvandi birtist i
ýmsum myndum, en einkunt i
margvislegum fjárhagsvanda,
bæði hins opinbera og einkaaðila i
samkeppnisgreinunum. Það varð
að öllu athuguðu niðurstaða rikis-
stj. og uin það er alger eining inn-
an rikisstj., að sú lækkun á gengi
islenzku krónunnar um 10.7%,
sent ákveðin var i gær, væri
heppilegasta leiðin til þess að
mæta þessuni vanda.
Vegna þess, hve mikil óvissa
rikir um það, hver verða muni
þróun framleiðslu- og viðskipta-
jafnaðar á næsta ári og einnig
með tilliti til hinna tiðu gengis- og
verðbreytinga erlendis, þá hefur,
eins og ég drap reyndar á i upp-
hafi máls mins þótt eðlilegt að
stefna nú að nokkru meiri
sveigjanleika i gengisskráningu
en tiðkazt hefur til þessa. Liggur
beinast við að gera þetta með
þeim hætti, að leyfð verði hér á
landi meiri frávik kaup- og sölu-
gengis frá stofngengi en það 1%
frávik til hvorrar áttar, sem nú er
i 1. En flestar þjóðir heims hafa
einmitt nú með leyfi Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins tekið upp
2.25% frávik til hvorrar áttar frá
stofngengi. Innan þessa bils getur
þannig verið um meiri eða minni
breytingu á genginu að ræða eftir
þvi sem aðstæður bjóða.
Aðhaldssöm
fjármála- og
peningamálastefna
Til þess að tilætlaður árangur
náist með þessari efnahagsað-
gerð, þarf að styðja hana með að-
haldsamri fjármála- og peninga-
málstefnu. Þannig er afarmikil-
vægt, að á næsta ári verði haldið
afturaf útlánum, framkvæmdum
og umsvifum hins opinbera, rikis,
rikisstofnana og sveitarfélaga
eftir þvi sem tök eru á og sam-
rýmzt getur æskilegri, atvinnu-
legri og félagslegri framþróun.
Og auðvitað á hið sama við um
einkaaðila. Á þessi atriði mun
reyna þegar endanlega verður
gengið frá fjárl. ársins 1973 og
framkvæmda- og fjáröflunar-
áætlun rikisins fyrir það ár. Sið-
ast en ekki sizt verður að freista
þess að ná um það viðtækri sam-
stöðu aö draga úr þeirri verð-
bólguhættu, sem óneitanlega
fylgir gengisbreytinu. En þessi
hætta er einmitt meginókostur
gengisbreytingarinnar, þótt hún
hafi að dómi sérfróðra manna
ýmsa yfirburði sem lausn á að-
steðjandi efnahagsvanda. Þessir
yfirburðir, eins og glöggt má lesa
út úr skýrslu og raunar beinlinis
lesa i skýrslu Efnahagsmála-
nefndarinnar eða valkosta-
nefndarinnar, liggja fyrst og
fremst i þvi, að gengisbreytingin
veldur algerlega almennri hækk-
un tekna allra greina útflutnings
og mismunar i þvi efni ekki milli
greina, eins og hætt er við, að
hefði fylgt öðrum leiðum jafn-
framt þvi, sem hún bætir sam-
keppnisaðstöðu allrar innlendrar
atvinnustarfsemi gagnvart inn-
flutningi. Með þvi að innfluttar
vörur og þjónusta hækka i verði
samanborið við innlend gæði. Þar
með dregur gengisbreytingin úr
innflutningi jafnframt þvi, sem
tekjur útflutningsgreina hækka.
Á miklu veltur, að stuðningsað-
gerðir, sem rætt var um hér að
framan og ég rakti, takist vel til
þess að tryggja, að sá árangur,
sem gengisbreytingin færir eða
stefnir a.m.k. að, verði varanleg-
ur.
3 leiöir
valkostanefndar
Svo sem ég hef áður nefnt, var
það niðurstaða valkostanefndar-
innar, að samsettar aðgerðir með
12% gengislækkun sem kjarna
næðu bezt þeim tölulegu mark-
miðum, sem sett voru fyrir efna-
hagsmálastefnu 1973. Það liggur
þó i hlutarins eðli og er reyndar
lögð á það rik áherzla i skýrslunni
sjálfri, að það heildarmat, sem
ræður vali leiða, hlýtur ætið að
vera fjölþætt og huglægt mat,
eins og þar segir, sem er fyrst og
fremst stjórnmálalegs eðlis. Það
er bæði um það að ræða að vega
og meta mikilvægi einstakra
efnahagslegra markmiða og ekki
siður að taka tillit til fleiri þátta
þjóðarbúsins og þjóðlifsins. Eins
og menn hafa lesið og kynnt sér i
skýrslu valkostanefndarinnar, er
eins og kunnugt er, lýst þremur
meginleiðum til lausnar á efna-
hagsvandanum, eins og hann nú
liggur fyrir. Millifærsluleið, sem
byggist á almennri skattheimtu
og siðan uppbótakerfi eða styrk-
veitingum, ef menn vilja tala um
það til atvinnuveganna, sem i
raun og veru er þó aldrei rétt að
tala um styrkveitingar til undir-
stöðuatvinnuvega. Niðurfærslu-
leið, sem byggist á niðurfærslu
kaupgjalds og verðlags og loks
uppfærsluleið, sem svo er kölluð i
skýrslunni eða gengislækkun.
Vmsir ókostir
millifærsluleiðar
í skýrslunni er, eins og hv. þm.
hafa haft tækifæri til að kynna
sér, sagður kostur og löstur á
þessum þremur meginleiðum,
eftir þvi sem tök hafa verið á að
meta og þessir sérfræðingar 7
komu sér allir saman um. Það
liggur þó i augum uppi, að jafnvel
það mat getur aldrei orðið tæm-
andi eða fullnægjandi. Margvis-
leg álitamál og matsatriði önnur
en þau, sem tölur ná til, koma
einnig til greina. Hér er ekki sizt
um að ræða langtimasjónarmið
og ýmis atriði, sem varða fram-
búðarkosti eða galla tiltekinna
aðgerða. Og að auki ýmsa þætti
efnahagsmála, sem nær eru i
timanum en illa eða alls ekki lýst
i þvi talna- og upplýsingakerfi,
sem er undirstaða tölulegs mats
og áhrifum efnahagsaðgerðanna.
1 þessu sambandi er um hvort
tveggja að ræöa, efnahagsleg
sjónarmið og framkvæmdaatriði,
bæði að þvi er varðar nauðsyn
lagasetningar og siðar fram-
kvæmd hennar og eins það,
hversu auðvelt eða torvelt muni
reynast að vinna aðgerðunum
fylgi, samþykki eða a.m.k. forö-
ast beinar mótmælaaðgerðir af
hálfu hagsmunasam taka og
raunar einnig á sjálfum vettvangi
stjórnmálanna. Þetta almenna
mat varðar ekki hvað sizt fram-
tiðarmöguleika atvinnulifsins.
Hagvaxtarmarkmiöið, rekstrar-
grundvöllur atvinnuvega og hag-
nýt nýting framleiðsluafla, eru að
mörgu leyti samofin sjónarmið,
ekki sizt þegar litið er lengra
fram i timann en til næsta árs.
Millifærsluleiðin hefur ýmsa
ókosti frá þessu sjónarmiði, ef lit-
iðersvoá, að sá vandi, sem við er
að fást i atvinnulifinu sé varan-
legur eða a.m.k. ekki að öllu Ieyti
háður timabundnum aðstæðum,
sem von sé til að breytist innan
skamms til batnaðar. Sá kostur
millifærsluleiðarinnar, að hún
gerir kleift að mismuna eftir
þörfum um styrkveitingar milli
atvinnuvega, er þvi aðeins kost-
ur, að um timabundið rekstrar-
vandarmál einstakra greina sé að
ræða. Eigi rekstrarvandamál at-
vinnuveganna og þá einkum út-
flutningsatvinnuveganna sér
sameiginlegan kjarna, þ.e. að
innlent kostnaðarverðlag sé al-
mennt orðið of hátt miðað við
verðlag útflutningsteknanna,
þ.e.a.s. gjaldeyrisins, getur þessi
kostur orðið dýrkeyptur, þvi að
þá væri i reynd aðeins verið að
leysa hluta vandans, en honum að
öðru leyti skotið á frest. Þetta
væri rétt, ef þau dæmi, sem við er
stuðzt við mat á afkomu atvinnu-
vega hafa almennara gildi en svo,
að þau lýsi einungis sinu eigin
þrönga sviði. Mismunun i styrk-
veitingum eða uppbótum milli at-
vinnugreina, sem stendur lengi,
hefur mikla tilhneigingu til þess
að úreldast og gæti eða getur þeg-
ar frá liður haft neikvæð áhrif á
nýtingu framleiðsluþátta og þar
með hagvöxt. Af skiljanlegum
ástæðum hneigjast slik kerfi til
þess að viðhalda þvi, sem fyrir er
og oft á kostnað greina, sem ekki
eru komnar á legg eða ná ekki að
vaxa úr grasi, stundum einfald-
lega vegna þess að litið er um þær
vitað. Millifærsla til atvinnuvega
eftir knappt metnum þörfum
hefðbundins útflutnings gæti unn-
ið á móti brauðtryðjendastarfi i
iðnþróun og dregið úr vaxta-
möguleikum nýrra útflutnings-
greina. Og auk þess kemur það
til, að fjármagnsflutningur innan
okkar þjóðfélags er þeim vand-
kvæðum bundinn, eins og ég hef
gert grein fyrir áður á öðrum
stað, að tæplega verður um það
að ræða, að bætt verði við beina
skatta svo að nokkru nemi eins og
nú er komið og þess vegna yrði
ekki annar kostur en afla þeirra
tekna, sem til þyrfti að færa nema
með óbeinum sköttum, ef óbeinir
skattar koma jafnharðan inn i
visitölu eftir þvi keríi, sem við
búum við, og þess vegna verður
það til þess að auka verðbólgu og
Ej—Reykjavik.
Kikisstjórnin iagði i gær frnm á
alþingi l'rumvarp um hækkun
bensingjalds, þungaskatts og
gúmmigjalds af bifrciðum frá 1.
janúar 1973. Það fjármagn, sem
þessi hækkun felur i sér, rennur i
vegasjóð til framkvæmdar á
vegaáætlun. Hannibal Valdi-
ma rsson, samgöngumálaráð-
herra, sem mælti fyrir frumvarp-
inu i efri deild, sagði, að frum-
varpið væri lagt fram til þess að
halda áfram af fullum krafti
framkvæmd vcguáætlunar án
þess að gripa til frekari erlendrar
lántiiku.
Með frumvarpinu er stefnt að
þvi að auka fjármagn til fram-
kvæmda vegáætlunar og draga úr
lántökuþörf vegna vegafram-
kvæmda.
Lagt er til að innflutningsgjald
af bensini hækki um kr. 2.00 á
litra, en gúmmigjald og þunga-
skattur hækki i sama hlutfalli að
undanskildum þungaskatti af
bensinbilum, sem verður óbreytt-
ur.
1. Innflutningsgjald af bensini.
Innflutningsgjald hækkar úr
7.87 i 9.87 kr. pr. litra. Skv. vega-
áætlun eru tekjur af innflutnings
gjaldi 1973 áætlaðar af 90.2 m. ltr.
en sú áætlun er nú lækkuð i 88^6
m. ltr., þar sem áætluð sala 1972
varð 1.4 m.ltr. undir áætlun.
Þar sem endurgreiðslur eru
vegna ársins á undan, kemur
hækkun á þeim ekki fram fyrr en
1974.
2. Þungaskattur.
Almennur þungaskattur af
dieselbifreiðum er nú 22.000 kr. á
ári fyrir bifreiöar að eigin þunga
magna i raun og veru, þegar
skammt er liðið frá, þann vanda,
sem við er að glima. Ég hef lýst
þvi áður, að ég tel þetta kerfi,
sem við búum við i þessum efn-
um, gallað. Ég tel litla skynsemi i
þvi að leyfa hinu opinbera að gera
ráð fyrir þvi sem auðvitað sjálf-
sögðum hlut, að það geti lagt á
skatta, en það sé jafnframt lögð á
það i raun og veru sú kvöð að
skila aftur nokkrum hluta skatts-
ins, en það er i raun og veru það,
sem þetta kerfi býður upp á. Og
þess vegna er einmitt millifærslu-
leiðin i stórum stil a.m.k. mjög
torveld af þessum ástæðum, þó að
hún geti óneitanlega haft vissa
kosti, ef um skammtimavanda-
mál er að tefla.
Rótgróinn
veröbólguhugsunar-
háttur
Gengisbreytingin er ekki með
þessum vanköntum eða a.m.k.
ekki með öllum þessum vankönt-
um, sem fylgja millifærslu og
hefur þvi sem lausn á atvinnu-
vegavandá ýmsa kosti. Megin-
ókostir hennar liggja i þvi, að hún
getur viðhaldið hinum rótgróna
verðbólguhugsunarhætti, sem hér
hefur verið landlægur árum sam-
an. Og þrátt fyrir það, þó að það
sé býsna vinsælt að tala illa um
verðbólgu, þá held ég nú samt, að
reyndin verði sú, þegar til raun-
veruleikans kemur, að hún eigi
sér býsna marga fylgjendur og
það séu býsna margir, sem eru
ól'úsir til þess að stiga skref til
baka. En i þessu sambandi við
þessa gengisfellingu, er rétt að
benda á, að fyrri gengisbreyting-
ar hafa oft verið gerðar við slakt
atvinnuástand og gjaldeyris-
skort, ekki sizt eítir að dregizt
hafði úr hömlu að leiðrétta varan-
lega rekstrarskilyrði útflutnings-
greina. Alkunna er, að megintil-
gangur sumra þessara gengis-
breytinga var að hreinsa upp
flókin styrkja- eða fjölgengis-
kerfi, sem höfðu gengið sér til
húðar, a.m.k. að mati þeirra
aðila, sem stóðú fyrir þeim
I ramluild ú lurslu siðu
0-2 tonn og að viðbættum 750 kr.
pr. 100 kg. fyrir dieselbifreiðar að
5 tonnum. Með hlutfallslegri
hækkun miðað við innflutnings-
gjald verður hækkunin annars
vegar i kr. 27.500 og hins vegar i
950 kr. pr. 100 kg. umíram 2 tonn.
Þungaskattur af dieselbifreið-
um yfir 5 tonn að eigin þunga,
sem innheimtur er með km-
gjaldi, hækkar einnig hlutfalls-
lega.
Áætlaöar tekjur af þungaskatti
1973 eru skv. vegaáætlun 223.1
m.kr. Má gera ráð fyrir, að um
50% af þeirri upphæð sé vegna
km-gjalds.
Km-gjald er þvi áætlað 111.6
m.kr. án hækkunar. Innheimta á
fyrsta ársfjórðungi 1973, sem er
vegna aksturs á 4. ársfjórðungi
1972, er áætluð 22.3 m.kr.
Hækkun km-gjalds kemur þvi
aðeins á 89.3 m .kr. 1973 og verður
um 22.7 m.kr.
Af alm. þungaskattinum, sem
áætlaður er 111.5 m.kr. 1973, er
um 44.3 m.kr. vegna þungaskatts
bensinbifreiða, þannig að hækk-
unin kemur á 67.2 m kr. og verður
þvi 17.1 m.kr.
Þar sem endurgreiðslur eru
vegna ársins á undan, kemur
hækkun á þeim ekki fram fyrr en
1974. Heildarhækkun af þunga-
skatti verður þvi árið 1973 um 39.8
m.kr.
3. Gúmmigjald.
Gúmmigiald er nú 36.00 kr. á
kg. en verður 45.00 kr. á kg.
Skv. vegaáætlun er reiknað
með, að tekjur af gúmmigjaldi
1973 verði 50.0 m.kr. Hækkunin
myndi þvi gefa af sér 12.1 m.kr.
það ár.
Bensíngjald hækkar
um 2 krónur 1. jan.
Þungsakattur og gúmmígjald hækka
hlutfallslega jafnmikið