Tíminn - 19.12.1972, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
l'riftjudagur 1!). descmber 1972
ALÞINGI
gengisbreytingum. Gengis-
breytingarnar 1967 og 1968, sem
voru miklar, voru þó ekki af
þessu tagi, heldur komu i kjölfar
verulegrar aflaminnkunar og
verðlækkunar á fiskafurðum.
Reynsla okkar og mat á gengis-
breytingum er þvi aðallega mót-
uð af mjög miklum breytingum
gengisskráningar. Slikum stór-
breytingum fylgir að sjálfsögðu
veruleg hætta á bakslagi.
Miklu minni
gengisbreyting
Gengisbreytingin, sem nú hefur
verið ákveðin, er miklu minni en
siðustu gengisbreytingar, auk
þess sem bún er nú nokkru
sveigjanlegri, ekki sizt með tilliti
til gerbreyttra aðstæðna i gengis-
málum i heiminum og i viðhorf-
um manna til beitingar gengis-
skráningar sem hagstjórnartæk-
is. En það er staðreynd, að það
hefur átt sér stað viðlæk breyting
i þeim efnum á allra siðustu tim-
um. bvi skal ekki neitaðog sizt af
Þingl'undur á laugar-
dag
Þingfundir voru á alþingi á
laugardaginn — fyrst i
, sameinuðu þingi og siðan i
jjiáðum deildum.
t sameinuðu þingi urðu um-
ræður utan dagskrár um
efnahagsmál og gjaldeyris-
viðskipti. Gylfi 1». Gislason
(A) kvaddi sér hljóðs og ræddi
gjaldeyrisviðskipti og elna-
hagsráðslafanir. Einnig tóku
til máls ólafur .lóhannesson,
forsælisráðherra, og .lóhann
llafslein (S)
Siðan var tekin fyrir þings-
ályktunarlillaga um eflingu
landhelgisgæzlunnar og var
hún samþykkt samhljóða og
afgreitt til rikisstjórnarinnar.
t efri deild voru tvö
stjórnarfrumvörp til 3. um-
ræðu og aígreitt til neðri
deildar, frumvarp til búfjár-
ræktarlaga og frumvarp um
breytingar á tollskrá.
t neðri deild voru átta mál á
dagskrá. Til 1. umræðu voru:
frumvarp um Vátrygginga-
starfsemi, frumvarp um
eiturefni og hættuleg efni,
frumvarp um Vélstjóranám,
sem efri deild hefur afgreitt,
frumvarp um tekjuskatt og
eignaskatt, og frumvarp um
sölu Útskála og Brekku i
Gerðahreppa. Frumvarp um
leigunám hvalveiðiskipa var
til 3. umræðu og frumvarp um
Stýrimannaskóla i Vest-
mannaeyjum, sem efri deild
hefur afgreitt, var til 3.
umræðu.
Þiiifíiö i gær
t gær voru fundir i báðum
deildum alþingis. t efri deild
voru margir fundir. A fyrsta
fundinum var frumvarp
stjórnarinnar um Háskóla ts-
lands tekið til l.umræðu og
mælti Magnús Torfi ólafsson
menntamálaráðherra fyrir
þvi. Frumvarpinu var visað til
2. umræðu.
A öðrum fundi deildarinnar
var tekið fyrir frumvarp rikis-
stjórnarinnar um hækkun á
benzingjaldi og þungaskatti,
og mælti Hannibal Valdimars-
son samgöngumálaráðherra
fyrir þvi. Til máls tóku einnig
Gcir Hallgrimsson (S) og Jón
Arm. lléðinsson (A). Málinu
var siöan visað til 2. umræðu
og nefndar, en nánar er sagt
frá þessu máli annars staðar i
blaðinu.
t neðri deild var stjórnar-
frumvarpið um ráðstafanir
vegna gengisfellingar til um-
ræöu. Nánar segir frá þvi á
öðrum stað i blaðinu.
mér, að ýmislegt hefði mælt með
þvi, að reynt yrði að fara niður-
færsluleið að einhverju leyti til
þess að leysa efnahagsvandann,
sem við er að fást, ekki sizt með
það i huga að reyna að eyða stöð-
ugri verðbólguhugsun með þjóð-
inni. Hins vegar er hvort tveggja,
að aðstæður i launa- og verðlags-
málum viröast þær, að ekki sýnist
fært að ná neinni umtalsverðri
verðhjöðnun eítir þessari leið og
að óvissa um framkvæmd verð-
lækkana i kjölíar kauplækkana er
mikil. Þessi atriði hniga i þá átt,
að erfitt er að hugsa sér niöur-
færsluleið nú sem aðaluppistöðu i
heildarlausn. Til þess að niður-
færsla komi til greina sem aðal-
tæki, þarf að vera fyrir hendi
mikil áherzla á gildi verðlags-
markmiðsins og vilji til þess að
færa verulegar lórnir fyrir fram-
tiðina. Þvi aö ef niðurfærslan
tækist, hlyti hún til langs tima lit-
ið að hvetja til meiri rekstrar
hagkvæmni og samkeppni.
Ovissuatriðin, sem lengd eru
þessari leið eru það mörg og á það
er lika rétt að benda, að niður-
færsluleiðin, sem lýst er i skýrslu
valkostanefndarinnar, er svo
mjög blandin millifærsluleið
einnig, að ókostur hennar segir
sjállsagt einnig nokkuð til sin i
sambandi við hana. Ég held þess
vegna, að hvorl sem mönnum er
það nú ljúlt eða leitt, þá verði þeir
að horfast i augu við það, að það
er ekki raunsætt nú að gera ráð
fyrir þvi, að niðurfærsluleið verði
farin.
Það er til gamall málsháttur,
sem segir, að neyðin kenni
naktri konu aö spinna. Það geta
hugsanlega komið þeir timar, að
menn verði nauðugir viljugir að
fara inn á niðurfærsluleið. En þá
er ekki vist, að sú braut verði
blómum stráð. Og eins og ég
sagði áðan, að þrátt fyrir allt-ég
vil nú ekki segja glamur, en orða-
llaum um verðbólgu og hennar
forkastanleika, þá er eins og það
séu æðimargir i þessu þjóðfélagi,
sem hali bundið sig við verðbólg-
una og finnst hvort sem það er
rétt eða rangt, að þeir eigi tals-
vert undir þvi, að hún haldi
áfram. Þetta er nú sannleikurinn
umbúðalus, hvernig sem bann
lætur i eyrum manna. Menn eru
ófúsir að stiga til baka. Þeir eru
fáir, sem treysta þvi, að tapiö af
þvi lendi ekki á sér.
Aöhaldsaðgeröir
nauðsynlegar
1 sambandi við timasetningu
efnahagsaðgerðanna nú má al-
mennt segja, að sljórnvöld standi
nú betur að vigi en oft áður til
þess að ná hagfelldum árangri
með almennum aðhaldsaðgerð-
um eða niðurfærslu, þar sem við
búum við ágætt atvinnuástand,
eigum traustum gjaldeyrisforða
og getum þvi með allt öðrum
hætti en við aðþrengdar aðstæður
vegið og metið frambúðargildi
hugsanlegra aðgerða. Aðalatriðið
er að bregðast við horfunum,
áður en alvarleg veikleikamerki
l'ara að gera vart við sig. Hæfileg-
ar aðhaldsaðgerðir nú, sem ekki
taka allt of stuttan tima i viömið-
un, koma i veg fyrir, að til koll-
steypuaðgerða þurfi að gripa sið-
ar. Auk þess má á það benda, að
afarauðveit mun reynast að rétta
sig af i átt til rýmri eftirspurna-
skilyrða, yrði sliks talin þörf á
næstu missirum, og á ég þar auð-
vitað við atvinnumálin og at-
vinnuöryggi.
Gengisiækkun nær
bezt markmiöunum
Á það er rétt að leggja áherzlu,
að þær efnahagsaðgerðir, sem nu
verður ráðizt i, þurfa að verða við
það miðaðar að tryggja almenn-
an rekstrargrundvöll sjávarút-
vegsins og þá einkum þeirra
undirstöðugreina hans, sem
treysta á bolfiskafla. Skyndileg-
ur, óviss en að sjálfsögðu velkom-
inn búhnykkur á þröngu sviði inn-
an sjávarútvegsins eins og nú er
búizt við að þvi er loðnuafurðirn-
ar varðar má ekki valda þvi, að
þessi vandi, sem er fyrir hendi að
þvi er aðalgreinarnar varða, sé
vanmetinn. Jafnframt mun reyn-
ast nauðsynlegt að taka að
nokkru leyti rekstrarvandamál
togaraflotans til sérstakrar með-
ferðar. Það verður að haldast i
hendur, að gildi auðlinda sjávar-
ins sé rétt metið og að nýjum
greinum séu gefin lifvænleg
vaxtarskilyrði. Til langs tima lit-
ið falla þessi sjónarmið saman og
þvi þarf að gæta þess, að efna-
hagsaðgerðirnar séu ekki ein-
skorðaðar við þarfir þess, sem er
og hefur verið, heldur það sé
einnig mið af þvi, sem koma skal,
þ.e. taka þarf tillit til frambúðar-
hagsmuna sjávarútvegsins, sem
ráðast af styrk fiskstofna og ekki
siður til áætlana um skipulega
eflingu útflutningsiðnaðar. Af
þessum ástæðum, sem ég hef hér
rakið, er það mat rikísstj., að
gengisbreytingin nái þessum
markmiðum skást af þeim kost-
um, sem fyrir hendi voru, ef
henni er fylgt eftir með skipuleg-
um stuöningsaðgerðum.
Það er að sjálfsögðu svo, eins
og fram hefur komiö, að i þessari
gengisskráningarleið, sem hér er
farin, er ekki þrædd sú till. eða sú
hugmynd, sem valkostanefndin
setti fram um þessa uppfærslu-
leið svokallaða, vegna þess að
kaupgjaldsvisitalan er látin halda
áfram að mæla áhrif gengis-
fellingarinnar. Ef það hefði ekki
verið gert, þá hefði mátt segja,
að hróflað væri við kjarasamn-
ingum. Inn á þá leið vill rikisstj.
ekki fara án samkomulags við
aðila vinnumarkaðarins. Hins
vegar verður haldið áfram við-
ræðum við launþegasamtökum
um hugsanlegar breytingar á:
gildandi visitölufyrirkomulagi.
En af þessu leiðir auðvitað, að
áhrif gengisbreytingarinnar hlýt-
ur að gæta i verðlagi og verður að
horlast i augu við þá staðreynd,
að hin jákvæðu áhrif hennar, sem
ég hef að visu lagt megináherzl-
una á i máli minu hér að undan-
förnu, geti orðið skammvinnari
en ella og að erfitt geti reynzt að
halda verðlagsþróun i þeim skefj-
um, sem gert var ráð fyrir i mál-
efnasamningi rikisstj. eða i svip-
uöu horfi og i nágrannalöndunum.
Mér dettur ekki i hug að reyna að
blekkja neinn með þvi að neita
þessu. Og ég held, að það þýði
ekki og það sé bezt að játa þetta
hreinskilnislega.
Dýrtiðarráð-
stöfunum haldið áfram
Að þvi er rikissjóðsdæmið varð-
ar, sem ég ætla ekki i þessu sam-
bandi að vikja mikið að, en er
auðvitað nátengt öllum efnahags
aðgerðunum, þá munu áhrif
gengisbreytingarinnar hafa já-
kvæð áhrif á það, þó að þar komi
vissulega minusliðir á móti. Þau
áhrif nægja þó auðvitað ekki til að
jafna metin i rikissjóðsdæminu,
þar eð gert er ráð fyrir þvi að
halda dýrtiðarráðstöfunum i
svipuðu horfi og á þessu ári, en á
þvi mun verða full þörf að minum
dómi. Þar þurfa þvi að koma inn
tekjupóstar, sem i athugun eru nú
i sambandi við lokastig fjárlaga-
meðferðarinnar. Enn fremur er
það, að liður i þessum aðgerðum
er það, sem kemur i ljós i sam-
bandi við afgreiðslu fjárl. að
fengin verði heimild til lækkunar
á fjárveitingum, sem ekki eru
bundnar i öðrum 1. en fjárl. sem
svigrúm gefur til niðurskurðar i
þá átt, sem gert er ráð fyrir i till.
valkostanefndar, þó að ég vilji
ekki i þessum orðum minum slá
fastri neinni heildarfjárhæö i þvi
sambandi. Þaö skýrist við
heildarfjárlagaafgreiðsluna, sem
kemur til innan tiðar.
Sú aðgerð, sem hér hefur verið
ákveðin, mun einnig að nokkru
leyti eða eitthvað hjálpa til þess
að leysa vandamál fjárfestingar-
sjóða.
Gengislækkun
alltaf neyöarúrræöi
Ég get að siðustu sagt það, að
gengislækkun i sjálfu sér er að
sjálfs. aldrei neinn fagnaöar
boðskapur. Það þarf varla að
taka það fram, að til þessa úrræð-
is gripur engin rikisstj. að gamni
sinu. Til þess úrræðis er auðvitað
aldrei gripið nema af illri nauð-
syn að mati stjórnvalda, og hún
verður auðvitað alltaf neyðarrúr-
ræði en getur verið óhjákvæmi-
legt neyðarrúrræði. Stöðugt og
traust gengi eru að sjálfsögðu
grundvallaratriði undir traustu
og heilbrigðu efnahagslifi. En það
er saml annað grundvallaratriði.
sem verður að setja enn ofar. Það
er, að atvinnuvegir þjóöarinnar
séu i fullum gangi, það er, að at-
vinnuöryggið sé i lagi, að allir
hafi atvinnu. Þess vegna er það
og verður ætið æðsta boðorðið i
efnahagslifi þjóðar, ekki sizt i
efnahagslifi islenzkrar þjóðar, að
tryggður sé grundvöllur undir-
stöðuatvinnuveganna, hvað sem
gengisskráningu liður. Hjá þjóð
eins og okkur, sem á svo mikið
undir útflutningi og þvi að
rekstrargrundvöllur atvinnuvega
sé tryggður, hlýtur það alltaf að
verða nr. eitt að tryggja næga at-
vinnu. Og sé það ekki hægt á ann-
an hátt en þann að hækka and-
virði þess gjaldeyris, sem þeir
skila þjóðarbúinu i hendur, þá
verður að gera það, hvort sem
mönnum þykir það ljúft eða leitt.
Höfum valiö
réttu leiðina
Ég held að með þeirri aðgerð,
sem rikisstj. hefur ákveðið, þá
takist ef vel tekst til, að ná þvi
markmiði að skapa atvinnu-
vegunum traustan grundvöll. Að
skapa og tryggja atvinnuöryggi
hér á landi. Að tryggja kaupmátt
launa. Hitt verður erfiðara, og
mér dettur.eins og ég sagði áðan,
ekki i hug að neita þvi að tryggja
það að verðlagsþróun á næstunni
haldist hér á landi i svipuðum
skorðum eins og hjá nágranna-
þjóðum okkar. Við i rikisstj. og
stuðningsflokkum hennar höfum
vissulega staðið andspænis
vandasömu mati. Ég vona, að
mat okkar i þessu efni sé rétt. Það
er sannfæring min, að við höfum
miðað við aðstæður og það sam-
komulag sem unnt var að ná með-
al þeirra flokka sem að rikisstj.
standa sem eru auðvitað eða hafa
ólik sjónarmið um margt, þá höf-
um við valið réttu leiðina. Og þó
að ég viti að hugur stjórnarand-
stæðinga til þessarar rikisstj. er
að sjálfsögðu blandinn, þá vona
ég að flestir landsmenn sameinist
um þá ósk að þær aðgerðir sem nú
hefur verið gripið til megi ná til-
ætluðum árangri.”
Vantraust
á rikisstjórnina
Jóliann llafstein (S) sagði orð
forsætisráðherra fyrir þvi, að
þegar núverandi rikisstjórn tók
við, hafi ekki verið sá vandi, sem
gerði gengislækkun nauðsynlega.
Nú væri hins vegar slikur vandi
fyrir hendi. Hvers vegna væri
hann tilkominn? Þjóðarbúið
hefði ekki orðið fyrir áföllum á
þessu timabili. Verðlag væri hátt
erlendis og afli góður.
Þá sagði hann, að núverandi
stjórnarflokkar hefðu fordæmt
gengislækkun i áratugi, og stað-
fest það i stjórnarsáttmálunum.
Nú hefði það gerzt, að Samtök
frjálslyndra og vinstri manna
hefðu svinbeygt Framsóknar-
flokkinn og Alþýðubandalagið. Sú
gengisfelling væri verzt, sem
væri þannig tilkomin, eins og nú,
að fólk hefði ekki traust á henni.
Það verði almannarómur, að
gengið haldi áfram að lækka ef
núverandi rikisstjórn verður
áfram við völd. Gengisfelling
væri gerð þar sem hún væri eina
ráð stjórnarflokkanna til þess að
halda völdum. Þessi gengislækk-
un væri þvi liður i pólitisku valda-
tafli, en ekki fyrst og fremst
hugsuð sem efnahagsráðstöfun.
Varðandi sjálft frumvarpið
lýsti hann þvi yfir, að ekki bæri
neina nauðsyn til að afgreiða
þann hluta þess sem kveður á um
sveigjanlegt gengi nú strax.
Loks sagði Jóhann Hafstein, að
þar sem ljóst væri, að nuverandi
rikisstjórn væri ekki treystandi til
þess að nota gengislækkunina
sem hagstjórnartæki og henni
yrði þvi ekki treyst til þess að
framkvæma gengislækkunina og
hliðarráðstafanir i sambandi við
hana á þann hátt, sem nauðsyn-
legt væri til þess að hún tækist,
hefði Sjálfstæðisflokkurinn
ákveðið að flytja tillögu um van-
traust á rikisstjórnina.
Vandinn ekki mikill
Lúðvik Jósefsson, sjávarút-
vegsráðheiia, rakti fyrst þann
mikla skjálfta. sem verið hefði i
stjórnarandstöðunni undanfarið,
þar sem þeir hefðu vonað að
rikisstjórnin færi frá og þeir
kæmust i stólana. Þeir yrðu enn
aö biða og væri sjálfsagt að hafa
samúð með þeim.
Lúðvik rakti siðan þróun efna-
hagsmála frá þvi núverandi rikis-
stjórn tók viö völdum. Hann
sagði, að vandinn, sem nú væri
við að glima, væri i rauninni ekki
mikill. í meginatriðum væri
hann, að rikissjóður þyrfti 1000
milljónir til að halda áfram
niðurgreiðslum, og eins tryggja
stöðu útflutningsatvinnuveganna
með þvi að færa um 1000 milljónir
til þeirra.
Orsök vanda sjávarútvegsins
væri, að afli hefði minnkað og
samsetning hans orðið þannig, að
hann væri verðminni en áður.
Ýmsar hliöar-
ráðstafanir
Rétt væri, aö ef ekki hefðu kom-
ið til hækkað kaup sjómanna,
hækkað kaup launþega með
samningunum i desember 1971 og
hækkaðar bætur almannatrygg-
inga, þá hefði sjávarútvegurinn
staðið betur að vigi þegar afli
hefði minnkað og samsetning
hans verznað. En hver vildi
segja, að þær ofangreindar ráð-
stafanir, sem rikisstjórnin hefði
gert, hefði ekki átt að gera? Hvað
vilja stjórnarandstæðingar að
verði fellt niður af þessu?
Varðandi opinberar fram-
kvæmdir og fjárfestingasjóðina
sagði ráðherrann, að stilla yrði
útlánum og framkvæmdum i hóf,
og ætti það ekki að koma að sök
þar sem fr'amkvæmdir hefðu ver-
ið meiri undanfarið en um langan
tima.
Hann sagði, að sú gengisfelling,
sem nú væri gerð, væri mjög hóf-
leg og miðuð við það, að vandinn
væri tiltölulega litill.
Einnig benti hann á, að nú væri
sá grundvallarmunur á fram-
kvæmd gengisfellingar og á tim-
um Viðreisnar, að kaupgjalds-
visitala myndi áfram mæla
hækkanir vegna gengislækkunar-
innar.
Jafnframt væri fyrirhugað að
gera ýmsar aðrar hliöarráð-
stafanir. Þær beindust m.a. að
þvi, að koma i vega fyrir of mikl-
ar verðhækkanir vegna gengis-
lækkunarinnar. Einnig væri ráð-
gert, að hinir tekjulægstu i þjóð-
félaginu fengu sérstaka viðbótar-
greiðslu við sin laun. Sömuleiðis
að námsmenn fengju viðbótar-
greiðslur svo þeir fengu sömu
upphæð i erlendum gjaldeyri og
áætlað var. Loks væri ætlunin að
fá heimild um 10-15% niðurskurð
á fjárveitingum, sem ekki væru
bundnar i öðrum lögum en fjár-
lögum.
Ráðherra rakti einnig verð-
lagsþróun frá þvi rikisstjórnin
kom til valda. Frá 1. nóvember
1970 til 1. nóvember 1972 hefði
rikisstjórnin leyft hækkanir sem
næmu 9.7%, eða 4.9% á árf að
meðaltali. Þetta væri hagstæðara
en i nágrannalöndum okkar. Það
væri þvi alrangt að saka rikis-
stjórnina um að ýta undir verð-
hækkanir.
Helstrið ríkis-
stjórnarinnar er hafið!
Gylfi Þ. Gislason (A) sagði, að
engri rikisstjórn hefði mistekizt
jafn herfilega og núverandi rikis-
stjórn. Hún hefði lofað traustum
grundvelli útflutningsatvinnu-
veganna, stöðvun verðbólgu og
20% kaupmáttaraukningu á
tveimur árum. Þetta hefði allt
verið svikið.
Siðan rakti hann afstöðu
stjórnarflokkanna fyrr til gengis-
lækkunar, og sagði, að annað
hvort væri gengisfelling nú röng,
eða þá að allur málflutningur for-
ystumanna stjórnarflokkanna s.l.
12 ár væri rangur.
Þá rakti hann fyrri gengis-
fellingar og sagði, að orsök nú-
verandi gengisfellingar væri
heimatilbúinn — ætti rætur að
rekja til óstjórnar nuverandi
rikisstjórnar.
Varðandi tillögur Alþýðu-
flokksins sagbi hann, að flokks-
menn sinir teldu, að mæta hefði
áttvandanum með svipuðum ráð-
stöfunum og rikisstjórn Emils
Jónssonar stóð að 1959.
Loks ræddi Gylfi það, sem hann
kallaði upplausn i stjórnarliðinu.
Framhald á bls. 25.