Tíminn - 08.07.1973, Blaðsíða 20

TÍMINN
Sunnudagur 8. júll 1973.
Sunnudagur 8. júli 1973.
TÍMINN
21
20
Dr. Björn Þorsteinsson, prófessor. Hefur rannsakaö og gefiö út merki-
leg rit um samskipti tsiendinga og Breta. Nú prófessor í sögu viö Há-
skóla tslands.
Eins og margsinnis hefur
komið fram í fjölmiðlum,
þá telja Bretar sig vera að
vernda „sögulegan rétt"
sinn til fiskveiða á Islands-
miðum, þegar þeir senda
herskip sín inn fyrir
fimmtíu mílna fiskveiði-
lögsögu Islendinga. Það er
því ómaksins vert að skoða
upphaf þeirra mála, semsé
hvenær enskir menn hófu
hér veiðar og með hvaða
hætti þær veiðar báru til —
og gagnstætt hefðbundinni
skoðun á sögulegum vinnu-
brögðum, þá byrjum við á
fullyrðingu: Bretar hafa
engan sögulegan rétt til is-
landsmiða. Veiðar þeirra á
íslandsmiðum hófust með
brotum á landslögum og
öðru ofbeldi og íslenzka
þjóðin hefur alla tíð unnið
að mætti gegn veru
fiskiskipa þeira hér við
land. Aðfarir síðustu daga
eru nefnilega hreint ekkert
nýmæli fyrir Islendinga og
í raun og veru reka Bretar
hreina miðaldapólitík í
samskiptum sínum við ís-
lendinga nú, eða sömu
stefnu og mörkuð var á
miðöldum í fiskveiðum og
sjóhernaði við ísland.
Islenzka þjóöin var þá sem nú
herskipalaus. Eina landhelgis-
gæzlan var þá vetrarstormurinn,
rysjótt tiöin og sker fyrir löndum.
Hin ófullkomnu skip uröu því oft-
ast aö leita hafnar og þar voru
þeim á stundum búnar viöeigandi
móttökur.
Blaðið átti nýlega samtal við
einn reyndasta og merkasta
sagnfræðing okkar, dr. Björn
Þorsteinsson, prófessor, sem
kunnur hefur orðið af ýmsum rit-
um sinum, eins og til dæmis
Enska öldin i sögu tslendinga,
sem út kom hjá Máli og menningu
árið 1970, en þar er fjallað itar-
lega um ensk málefni á Islandi,
og fer árangurinn af þvi spjalli
hér á eftir:
Duggarar þeir, sem með
lóðir fara....
— Ég hefi ekki hugmynd um
þaö, hvers vegna Bretar telja sig
hafa sögulegan rétt til veiða á Is-
landsmiöum, þvi að mér er ekki
kunnugt um að tslendingar hafi
nokkru sinni viðurkennt réttindi
Englendinga til fiskveiða á Is-
landsmiöum, nema að fengnum
nauðsynlegum leyfum íslenzkra
stjórnvalda, samanber alþingis-
skemmdum og urðu ekki fluttir úr
landi um 1409 og ekkert skip kom
úr Noregi 1412. Litlar framfarir
höfðu oröið i siglingalist hjá
Norömönnum sem fóru á gamal-
dags knörrum um höfin, en Eng-
lendingar voru farnir aö beita ný-
tizkulegri seglum og áttu oröið
tvimöstruð skip. Er siöast getið
um knörr hér við land árið 1428,
en þá hrundi norska flotaveldið
fyrir þýzkri árás á Björgvin og
dagar knarra voru taldir.
Fram um aldamótin 1400 sátu
Islendingar einir að fiskveiðum á
hafinu kringum Island, vegna
þess að engir sigldu opið Atlants-
haf, nema þegnar norska rikisins,
en Norðmenn áttu næg fiskimið
við strandir Noregs. Það voru
Englendingar, sem sóttu hingað
fyrstir erlendra fiskimanna til
veiða, og er fyrst getið um ensk
veiðiskip við Island árið 1412, en
enskar heimildir geta þess þó, að
þeir hafi tekið að væta færi sín hér
um 1408. Kaupskip sigldu i kjölfar
fiskidugganna, og er fyrst getið
um enskt kaupskip hér við land
árið 1413. Þá hækkaði skreiðar-
verð hér um 71% og hlutföll milli
landbúnaöar og sjávar-afla tóku
mjög aö raskast. Fólkiö sótti til
verstöövanna úr sveitunum.
Um siglingar Englendinga á Is-
landsmið og til vöruhafna er tals
vert vitaö. Arið 1413 segir i is-
lenzkri heimild, að tiingaö hafi
siglt ,,af Englandi 30 fiskiduggur,
Krisíján I. (1426—81) konungur
Norðurlanda. Hann gerði umtals-
verðar tilraunir til þess að binda
enda á veru Englendinga á ts-
landsmiðum. Hann lét árið 1447
leggja haid á nokkur ensk skip,
sem voru á heimleiö um Eyrar-
sund og varpaði áhöfnunum I dý-
fiissur, en á þann hátt kaus hann
aö knýja Englendinga tii samn-
inga um tslandssiglingarnar.
Rikharður III. Englandskonúngur. Hann gaf út stjórnskipunina um
herskipavernd handa fiskiskipum Breta á tsiandsmiðum.
Þessiskuggalegi konungur, sem orðið hefur ein ógeðslegasta persóna
ieikbókmenntanna I höndum Williams Shakespeare, er nú aöal hug-
myndafræðingur brezku stjórnarinnar I fiskveiðilögsögumálinu. Má
segja að ekki sé leiðum að likjast. Taliö var að hann hafi bæöi myrt tvö
ung konungsefni og bróður sinn til þess að komast I valdastól, sbr. leik-
ritið.
Hinrik VI. Engiakóngur gerði samning við Jón Gerreksson um, aö
Englendingar hættu tslandssiglingum. 1 nafni hins 7 ára konungs Hin-
riks VI. var kunngjört með samþykki parlamentisins að héreftir ættu
Engiendingar, sem girntust skreiöarkaup að sigla til Björgvinjar.en
þar hafði Norðurlandakonúngur komið upp útflutningsmiðstöð. Þar
með heföi islenzk skreið aöeins borizt til Englands, gegnum toiiakerfi
konungs, og verzlun tslands viö Iiansasvæðið hefði verið tryggö.

h—m —— —. — "
•.............
Þótt nú telji brezk hernaöaryfirvöld sig geta séö af freigátum, til að stugga islenzkum varðskipum
frá þýzkum togurum, sem veiöa I fiskveiöilandhelgi okkar, má segja að öðru vlsi mér áður brá. Hér er
birt teikning frá 16. öld, sem sýnir ensk og þýzk kaupför og fiskiskip I sj'óorrustu út af þorski á íslands-
miöum. Myndin (Olus Magnus 1555).
samþykktir, og Plningsdóm, er
Englendingum leyföust Islands-
ferðir „með réttan kaupskap og
falslausan”, en fiskveiðiheimildir
eru engar. Arið 1500 segir
ennfremur i alþingissamþykkt,
að duggarar þeir, sem með lóðir
fara og engan kaupskap annan,
séu ófriðhelgir og rétt teknir af
hverjum manni, hvar sem þeir
veröa teknir.
Hitt er svo annaö mál, að aldrei
var amazt við enskum kaup-
mönnum. Islendingar vildu
verzla við þá, en ekki leyfa þeim
neinar veiöar. Er ef til vill rétt
að rifja þau mál nokkuð upp hér.
Englendingar hefja Is-
landsferðir
Um og eftir 1400 var kaupsigl-
ing treg til Islands úr Noregi.
Konungsskattar lágu undir
eða meir en 1419 fullyrðir sama
heimild, að 25 duggur hafi farizt
viö Island i ofviðri á skirdag, en
varla hefur allur fiskiflotinn far-
izt. Arið 1528, eða rúmri öld siðar,
taldist enski Islandsflotinn vera
rúmlega 150 skip.
Samningar konunga um
landhelgi islands mark-
leysur
Englendingar hef ja veiðar á Is-
landsmiöum I trássi við lög.
Noregskonungur hafði tekjur af
fiskveiöum og verzlun, og krúnan
hafði alls ekki i hyggju að innleiöa
hér verzlunarfrelsi. Noregur var
aöili að nokkurs konar Efnahags-
bandalagi, sem náöi yfir Skandi-
navíu og Þýzkaland. Hansasam-
bandið réði yfir allri skreið þess-
ara landa, en hins vegar seldi það
ekki fisk I Englandi svo að hags
munum þess var ekki fórnað,
þótt fiskur bærist til Englands frá
Islandi. Tollar og skattar af ís-
landi höföu verið innheimtir á
vegum Björgvinjarmanna en nú
lögðu Islandsför ekki lengur leið
sina til Björgvinjar, heldur komu
frá Bretlandi og fóru þangað aft-
ur og konungur fékk ekki grænan
eyri. Eiríkur konungur af Pomm-
ern saknaði brátt afgjaldanna, en
Tvær fiskiduggur
frá 15. öld. Það
hafa veriö svipuö
skip, er komu I
aldarbyrjun upp að
ströndum islands
og er það byrjun að
ófriði Englendinga
á islandi og is-
landsmiðum, sem
ennþá stendur yfir.
gat ekkert aö gert, þvl að hann
átti ekki flotastyrk, til að bola
enskum frá Islandi.
Konungur dansk-norska rikis-
ins urðu þvi að leita samninga við
ensku stjórnina um siglingar til
Islands og skattlanda norska
rikisins, (Islands, Færeýja og
Hjaltlands)
Tilskipanir konungs sem bönn-
uöu íslendingum viðskipti við
„utanrikismenn” höfðu ákaflega
takmarkað gildi uppi á Islandi,
þvi að framkvæmdavaldið var
komið I hendur á innlendum,
veraldlegum höfðingjum, sem
mótuðu islenzka stefnu. A ég þar
við menn eins og Arnfinn Þor-
steinsson, hirðstjóra, Ara Jóns-
son, lögmann, Torfa Arason, og-
Jón Pálsson, mariuskáld og
marga fleiri.
heimildir, samhliða siglingum og
verzlun, þá fella þeir á alþingi Is-
lendinga niður fiskveiöiheimild-
irnar. Og það var raunveruleg
lögsaga hér á landi. Við getum
nefnt Piningsdóm, sem dæmdur
var á alþingi er samningar Dana
konungs og Bretakonungs var
staðfestur, en fiskveiöiákvæðin,
eöa fiskveiðiheimild Breta felld
niður. Þannig hrundu Islendingar
samningi konungana um veiðar á
Islansmiðum og settu sjálfir skil-
yrðin fyrir veiðum, en þau voru
'ávallt þau sömu, að skipin flyttu
nauðsynjar hér út og stunduðu
„falslausan kaupskap”, eins og
minnzt var á i upphafi þessa
máls.
Framhald á bls. 36.
„Duggarar þeir, sem með lóðir fara
engan kaupskap annan séu ófriðhelgir",
sagði alþingi íslendinga órið 1500.

Þessi 16. aldar niynd frá tslandsiniðum, sýnir glögglega hugmyndir teiknarans um aflabrögðin.