Tíminn - 08.07.1973, Síða 32

32
TÍMINN
Sunnudagur S. júll 1973.

FAEIN TRE FYR
IR EINNI ÖLD!
á hæ6. Þetta eru reyniviðir og
standa sinn við hvort hús
norðarlega i bænum.”
Geta má þess, að i Akur-
eyrarbrekku hafa verið
ræktaöar kartöflur i meira en
hálfa aðra öld.
„TRJAGRÓÐURINN eltir
malbikið” er haft eftir einum
ráðamanni Og satt er það,
vænir trjálundir setja nú
oröið mjög þægilegan, fagran
svip á Reykjavik, Hafnar-
fjörð, Akureyri, og fleiri
kaupstaði viðs vegar um
landið. Við nokkra sveitabæi
hafa og verið gróðursett tré,
en þó alltof fá, enn sem komið
er. Það er. miklu hlýlegri
svipur á bæjum, sem tré prýða
og ánægjulegra að lita þangað
heim. Hugarfarið hefur mjög
breytzt i seinni tið, nú vilja
flestir tækta tré, runna og
blóm við hús sin. 1 sveitum
þarf að girða garðana ramm-
lega til að verjast ágangi
sauðfjár — og sömu sögu er
raunar að segja úr kaupstöð-
um, þar með talin úthverfi
Reykjavikur.
Trjárækt er ung á Islandi.
Liklega hafa tré verið ræktuð
fyrr á Akureyri en i Reykja-
vik, eða trjáræktin heppnazt
þar betur fyrr á timum. Arið
1779 er þess egtið að perutré i
garði dansks kaupmanns,
Lynge að nafni, hafi borið
fullþroska aldini, — og árið
1814 er getið um fullvaxta
reynitre i bænum. A árunum
1820-1830 voru gróðursett
reyniviðar- og birkihrisiur að
Skriöu og Fornhaga i Hörgár-
dal og lifa sumir reyniviðirnir
enn i elzta trjágarði i sveit á
tslandi. Reynirinn hefur
þrifizt vel nyröra.
1 bókinni tslandsferöeftir C.
W. Shepherd, sem ferðaðist
hér árið 1862, segir svo á bls.
101 i þýðingu Steindórs Stein-
dórssonar: Kaupstaöurinn
(þ.e. Akureyri) er ein löng
óregluleg húsaröö, sem snýr
framhliðinni að sjónum, en
breið gata liggur milli
húsanna og sjávar. En að
húsabaki ris næstum þvi
lóörétt brekka. Sérhver ferða-
maöur hlýtur að dást að trján-
um á Akureyri. Þau eru aö
visu aöeins tvö talsins, en það
eru regluleg tré með gildum
stofni og greinum og um 25 fet
Þrir aldnir reyniviðir i
„Fjörunni” á Akureyri,
sennilega gróðursettir um likt
leyti og trén i Skriðu, gild-
vaxnir mjög, lifðu fram um
1925-1930. E.t.v. eru tveir
þeirra hinir sömu og
Shepherd minnist á. Gamla
myndin, sem nafnið Akureyri
Ingólfur
Davíðsson
Elztu tré i Reykjavik (frá 1888) Þorvaldur Thoroddsen gróðursetti. — Almur og hlynur við Laufásveg 5.
(Tímamynd Gunnar)
hrlslu i hrauninu. Eitthvað af
reynivið i Reykjavik mun
komið frá Skriðu, út af sömu
ættmóður.
stendur á, sýnir reynitré við
gamalt timburhús. Rosknir
Akureyringar geta sennilega
gefið upplýsingar um húsið og
tréð. útgefandi kortsins er
Brauns-verzlun „Hamburg”,
Reykjavik.
og nokkrir runnar i Reykja-
vík. Elztu garðar i Reykjavik
sem enn sér merki um munu
vera Landfógetagarðurinn
bak við Hressingarskálannr.,
geröur af Arna Thorsteins-
syni iandfógeta á árunum
1862-1865 og garðurinn við
Aðalstræti I gamla kirkju-
garðinum, en þar byrjaði
Schierbeck landlæknir að
rækta blóm og tré 1884. Gefur
þar enn að lita vænan gljáviði
og silfurreyni frá dögum
Schierbecks. Um svipað leyti
gróöursetti Þorvaldur
Thoroddsen jarðfræðingur
álm og hlyn, sem enn standa
hinir vöxtulegustu á Laufás-
vegi. 5. (mynd.) Þessi fyrr-
nefndu fjögur tré: Almur
hlynur, gljáviöir og silfur-
reynir á Laufásvegi og við
Aðalstræti munu vera hin
elztu núlifandi tré i Reykjavlk.
011 eru þau útlend, en reyni-
viöirnir öldnu I Skriðu og
Fornhaga i Hörgárdal eru af
Islenzkum stofni komnir af
hinni frægu reynihrislu i
Möörufellshrauni I Eyjafirði.
Enn lifa sprotar af þeirri
og á Akureyri —um og uppúr
aldamótunum, komst fyrst
verulegur skriður á trjá-
ræktina þar. Þá byrja og
barrtré að koma til sögunnar.
Hugsið ykkur gömlu
Reykjavik — allmarga torfbæi
og timburhús með nokkra
litla matjurtargarða við
húsin. Þrjár eða fjórar
fjallaaspir, ekki mannhæðar
háar, fáeina ribsrunna og
svolitið af blómum! Eða
Akureyri, strjála runu af
húsum undir brekkunni, tvö
reynitré og kartöflugarða I
brekkunni fyrir ofan. Margt
hefur breytzt á einni öld.
Schierbeck gekk erfiðlega
að rækta þau. en nú vaxa þau
„eins og gras” I reitum skóg-
ræktarinnar og I bjarkaskjóli
út um landið, vænleg til nytja.
Felleg eru þau lika sumar og
vetur. „Skarta i mjöllinni
skrúðgræn tré.” stendur i
visunni.
Syöra er getið um stikil-
berjarunna á Bessastööum
1748 (Niels Harebou) Arið
1839 ritar John Barrow:
„Stiptamtmaður sýndi mér 3
eða fjórar fjallaaspir um 4
feta háar, sem hann var
hreykinn af og kvað vera einu
trén i Reykjavik og
nágrenni.”
Blómin, trén og gras-
vellirnir eru okkur til mikils
yndisauka — og þurfa
kaupstaðabúar á mölinni og
malbikinu þess ekki sizt við.
En fleira kemur til.
Gróðurinn framleiðir lika
mikið súrefni og bætir þannig
andrúmsloftið. Trjágróðurinn
siar einnig ryk úr loftinu og
dregur úr hávaða um-
hverfisins. Hann er, auk
annarra kosta, sia og hljóð-
deyfir!
Árið 1856 ferðaöist hér
Dufferin lávarðurog segir um
Reykjavik og grennd, að ekk-
ert tré eða runnr lifgi upp á
auðn landslagsins. Annar
ferðamaður (Henry Helland)
segir, að 1871 hafi hann séö
ribs og stikilberjarunna á 2-3
stööum i Reykjavfk. Já, svona
var þaö fyrir einni öld, —
fáeinir reyniviöir á Akureyri
Shepherd segir húsin á
Akureyri með ýmsum hrein-
legum litum, gráblá, gul og
brún, og svartan bliklit mjög
algengan. Litirnir á ný-
máluðu húsunum gömlu I
Bernhöfts-torfunni gefa góða
hugmynd um þetta. Glugga-
umgeröir venjulega hvitar.
Þegar starfsemi gróðrar-
stöðvanna hófst i Reykjavik
Reyniviður við gamla „Ardaishúsið” á Akureyri 1965
Reynir við timburhús (gömul mynd frá Akureyri)
rf * , iii i»'|
kimiiiiiiihii nlllii 11111111 iiiiiiiiiiJlln
I i iil
III 11
li 8 8