Tíminn - 08.07.1973, Page 36

36 TÍMlNf'í Sunnudagur 8. júll 1973.
Stefna Breta því miðaldastefna
o
islenzka stefnan. Fiskveiöi,
aöeins gegn kaupskap
Arið 1415 efldi Eirikur konung-
ur Arna Ölafsson Skálholtsbiskup
og fól honum hirðstjórn yfir Is-
landi öllu, með sköttum og skyld-
um og öllum konunglegum rétti.
Svo voldugur hafði enginn einn
veriðá Islandi. Arni var islenzkur
maður og hallast menn að þeirri
skoðun, að ástæðan til þess að
konungur fól geistlegum manni
svo viðamikið embætti hafi verið
klókindi. Hann hafi óttazt, að
hirðstjórinn yrði drepinn, ef hann
væri óvigöur. Biskupsmorö var
alþjóðlegur glæpur, og þar með
væri páfinn i Róm kominn i spilið.
En hvað um það, Arni biskup kom
upp á eigin skipi og dvaldi hér á
landi i 4 ár, en fór árið 1419 með
kröfur tslendinga til konungs um
verzlunarfrelsi. Að þeim leyfðist
að verzla við útlenda menn, sem
færu með friði og réttum kaup-
skap. ,,En þeir duggarar og fisk-
arar, sem reyfað hafa og ófrið
gjört (reyfa = ræna, rupla), þeim
höfum við refsað látið”, segir
meðal annars i þeirri kröfugerð
tslendinga. Þeir gerðu frá upp-
hafi ensku siglinganna skarpan
greinarmun á fiskimönnum og
kaupmönnum. Þeir siðarnefndu
voru kærkomnir. tslendingum
hefur yfirleitt þótt gott að verzla
við Englendinga, en enskir fiski-
menn voru ræningjar og ofbeldis-
menn að áliti forfeðra vorra.
Þeirra réttur á íslandsmiðum var
enginn.
Aður en Ari biskup fór utan fól
hann Arnfinni Þorsteinssyni frá
Urðum i Svarfaðardal hirð-
stjórnina. Eftir alþingi 13. júli i
Hafnarfirði gaf hann út opið bréf
og kunngerði, að hann þyldi, af
sinni hálfu og allra sýslumanna i
landinu, tveim enskum kaup-
mönnum á skipinu Kristófer, sem
lægi i Hafnarfirði, að kaupa og
selja óklagaðir i Vestmannaeyj-
um og um allt land, hvar sem þeir
vildu „Skulu þeir hafa sitt skip til
útróðra, þar er þeir vilja i landi
og svo marga menn, sem vel næg-
ir til útróðra til fiska eitt ár”.
Bréfiö hafnaði í leyndar-
skjalasafni konungs
Bréf Arnfinns er fyrsta og elzta
heimildin, sem Englendingum er
veitt til fiskveiða á tslandsmið-
um. Þetta er griðar merkilegt
skjal, af þvi að það sýnir stefnu
islendinga gagnvart fiskveiðum
Englendinga: Þeim leyfðist að
fiska, ef þeir flyttu hingað nauð-
synjar og verzluðu. tslendingar
ætluðu með öðrum oröum að þola
þeim veiðar (Arnfinnur talar um
,,að gefa þol”), ef þeir greiddu
fyrir þær með ákveðinni þjón-
ustu. Fiskveiðar án vöruflutninga
og verzlunar voru hins vegar rán-
skapur og ekki þolandi. Bréfið
varðveittizt i frumriti i leyni-
skjalasafni konungs, en er nú á
þjóðskjalasafni.
Árni biskup hefur eflaust haft
það með sér utan ásamt kröfu-
skjali tslendinga um verzlunar-
frelsi. Englendingar hafa auðvit-
að átt annað eintak af bréfinu.
Varðveizlan sýnir, að konungi og
stjórnarherrum hans hafi þótt
þetta mikilvæg skjöl, en stefnu
þeirra voru þeir öldungis andvig-
ir.
Fyrsta þorskastriöiö. Bret-
ar veiddu undir herskipa-
vernd 1484
Árið 1447, lét Danakonungur
hertaka nokkur ensk skip á
Eyrarsundi, vegna hins löglausa
veiðiskapar og verzlunar Breta á
tslandi. Var áhöfnunum varpað i
dýflissur. Engiandskonungur
neyddist nú til nýrra samninga
um Island og var gengið frá þeim
árið 1449. Var nú ákveðið, að
enskir kaupmenn skyldu ekki
sigla til Islands án leyfis Noregs-
konungs, eða umboðsmanna
hans. Þar með gafst dansk-
norska stjórnin upp á þvi von-
lausa verkl, að loka enskri
verzlunarleið til Islands með
lagaboðum einum, en tók nú að
látainnheimta hér á landi tolla og
leyfisgjöld af skipum. Samkvæmt
þvi leyfðist Englendingum nú að
sigla til tslands, ef þeir keyptu sér
heimild til fararinnar og keyptu
nú mörg skip slik leyfi, en
einstaka duggarar fóru þó i
leyfisleysi. 1 Lönguréttarbót,
lagabálki, sem Kristján I. sendi
Islendingum 1450, lýsir hann alla
engelska menn og irska, sem til
tslands sigli, útlæga og friðlausa
og þeirra skip og góss réttilega
upptækt hvar sem er, ef
sæfararnir hafi ekki meðferðis
innsiglað leyfisbréf til fararinnar
frá honum sjálfum.
Englendingar voru samt áfram
alráðir að kalla hér við land. Eng-
landskonungur tók snemma sjálf-
ur að gera út á Islandsmiö og
selja þegnum sinum leyfisbréf i
„löngu sjóferðirnar” en svo
nefndust tslandsferðir i þann tið
og árið 1465 sömdu konungar
Norðmanna og Englendinga enn
með sér um deilumálin og þar
segir enn að Englendingar þurfi
sérstök leyfi til siglinga til ts-
lands.
Þegar til kastanna kom, stað-
festi Englandskonungur ekki
samninginn frá 1465, en Kristján
I. afturkallaði öll siglingaleyfi,
sem hann hafði veitt Englending-
um.
Englendingar drápu þá hirð-
stjóra konungs, Björn Þorleifs-
son, vestur á Rifi á Snæfellsnesi
1467 og unnu hér mörg önnur her-
virki. Nú höfðu stórtiðindi gerzt,
Hamborgarar höfðu hyllt Dana-
konung og naut hann nú styrktar
Hansamanna við aðgerðirnar
gegn Englendingum. Milli sæfara
riktu þrálátar skærur.
viiiu oreyxa í
Þarftu að bæta?
Veggfóður
Fjölbreyttasta veggfóður
sem völ er á.
Vymura og Decorene
ásamt fjölda annarra gerða.
r
i
itaver
itrensásvegi
UTAVER
Vorið 1486 gerðu t.d. Englend-
ingar i Straumsvikinni
skyndiárás á Hafnarfjörð og tókst
að hertaka þar þýzkt skip og 11
Hansamenn, en bæði skip og
menn seldu þeir i Galaway á tr-
landi, en þar var þá vikingahöfn.
Varðveitzt hefur tilskipun frá
Rikharði III. Englandskonungi
frá 23. febrúar árið 1485 og hljóð-
ar hún svo:
Ríkharður 111.
„Til allra útgerðar-
manna, skipstjóra og sjó-
manna i héruðunum Nor-
folk, Suffolk og einnig
fiskimanna og annarra,
sem ætla að sigla á Islands-
miö— ölium yöur heilsum
vér.
Vér höfum frétt, að sumir
yöar ætli að skynda för til
islandsán herskipaverndar
yöurtil öryggis í þeirri ferð.
Vér krefjumst undan-
bragðalaust af gildum
ástæðum og eftir rækiiega
yfirvegun, að þér allir og
sérhver yðar leggið alls
ekki úr neinni höfn i riki
voru á fyrrnefnd islands-
mið án þess að hafa fyrst
fengið leyfi vort til ferðar-
innar. Að leyfinu fengnu
skulið þér safnast saman á
einhverjum firði eða höfn,
sem yður hentar í héruðun-
um Norfolk og Suffolk, og
séuð þér vel búnir vopnum
og tygjum yður til varnar,
og siglið þaðan allir saman
á Humbru og bíðið þar
skipa vorra frá Hull, en þau
verða öllum yðar til vernd-
ar. Gætið þess að kapp-
kosta samflot, ef fárviðri
hamlar því ekki, og haldið
hópinn jafnt á leið á sögð
islandsmið og aftur hingað
heim í ríki vort.
Hver, sem brýtur gegn
þessari tilskipun af ásettu
ráði hefur fyrirgert skipi og
góssi.
Yoven o.s.frv. 23. febrúar
á fyrsta ríkisstjórnarári
voru".
Piningsdómur varð síðan
bráðabirgða lausn þessa
hernaðaráhlaups.
Eins og lesendur sjá, gæti
þessi tilskipun alveg eins hafa
veriö gefin út fyrir nokkrum
vikum. Þetta er þvi hrein mið-
aldastefna, sem Bretar beita i
landhelgisdeilunum við tslend-
inga og það er rangt að tala um
að þetta sé annað þorskastriðið,
sem nú stendur yfir. Bretar
hafa beitt herskipum fyrir sig
frá fyrstu tið til landhelgisbrota.
Arekstrar við brezka fiskimenn
og kaupmenn
Helztu viðleguhafnir Eng-
lendinga á tslandi á 15. og 16. öld
voru Vestmannaeyjar, Gr-inda-
vik, Hafnarfjörður og ýmsar
hafnir við Faxaflóa og á Snæ-
fellsnesi, en auk þess koma þeir
við sögu svo til i hverri vik, eft-
ir að siglingaleiðir með strönd-
um fram verða þekktar. Þeir
„héldu hús og garða viðsjóinn”
og lokkuðu til sin þjónustufólk
frá bændum. Margsinnis eru
itrekuð bönn við vetursetu út-
lendinga af löggjafarvaldinu, en
þeim hélzt uppi búseta, eða búð-
seta engu að siður. I dómi, sem
kveðinn var upp i Vestmanna-
eyjum 1528 var tslendingum,
sem réru fyrir Englendinga hót-
að eignamissi. Vorið 1532 voru
Englendingar. hraktir með her-
valdi frá Básendum og Grinda-
vik og um haustið kærir Friðrik
I. framferði Englendinganna
fyrir Hinriki VIII. og segir Is-
lendinga krefjast þess að nýta
fiskimiðin við tsland einir. Þeir
hafi setið einir áður að þessum
miðum og nýtt þau i eigin þágu.
Samningar tókust um þetta árið
eftir og lofuðú Englendingar að
hlýta lögum, greiða tolla og
halda frið. Konungi var ljóst, að
veiðar útlendinga voru ólögleg-
ar samkvæmt islenzkum rétti.
Sumarið 1533, samþykkja Is-
lendingar þennan sáttmála
konunganna „um þá grein, sem
þetta land snertir og biðja að
duggarasigling skipist burt und-
an landinu”. Sú alþingissam-
þykkt er staðfest af norska
rikisráðinu þá um haustið.
Þannig fylgdu tslend-
ingar frá upphafi óbreyttri
stefnu og viðurkenndu ekki rétt
erlendra manna til fiskveiða við
Island, hvað svo sem konungar
höfðu til málanna að leggja.
Það er þvi alveg stætt á þeirri
fullyrðingu, að á þessu timabili
frá 1400 og framundir siðaskipti
hafa Bretar ekki unnið sér neinn
hefðarrétt til fiskveiða á ts-
landsmiðum, þvi þeir urðu
ávallt að kaupa sér rétt til fisk-
veiðanna af islenzkum stjórn-
völdum, og stundum i trássi við
stjórnina i Kaupmannahöfn,
segir Björn Þorsteinsson,
prófessor að lokum.
Jónas Guðmundsson.
atlanti
Magnús
E. Baldvinsson
Laugavegi 12 - Simi 228