Tíminn - 29.07.1973, Page 17

Sunnudagur 29. júll 1973.
TÍMINN
17
Kinverjar og Egyptar söltuðu og þurrkuðu
mat fyrir þúsundum ára. íbúar kaldra landa
hafa alla tið fryst fisk og kjöt. Viða um lönd
hafa menn látið mat gerja, svo að hann geymd-
ist betur. Hugkvæmni mannsins virðist þannig
tæpast nokkur takmörk sett, þegar matvæla-
geymsla er annars vegar. Aldagömul kunnátta
manna i þessu efni getur komið að haldi i bar-
áttunni við hungrið i heiminum, sem fer sivax-
andi.
fengu þegar á sautjándu öld mik-
inn hluta þeirra eggjahvituefna,
sem þeim voru nauðsynleg, úr
þorski veiddum undan ströndum
Nýja-Englands. I staðinn var lát-
inn sykur, romm og bananar.
tbúar Karibiu fá ekki nægju sina
af eggjahv.efnum, en það sem
þeir fá af eggjahvitu úr dýrum,
sækja þeir eiin að mestu i saltfisk
og skreið. t Skandinaviu og Mið-
Evrópu kom saltsild i stað
þorsksins i hinum suðlægari lönd-
um. Þannig mátti heita, að salt-
sild væri um skeið daglegur mat-
ur Svia. Mikill hluti afla þeirra
sovézku skipa, sem stunda sild-
veiðar við England og undan
ströndum Islands, Noregs og um-
hverfis Færeyjar, er saltaður um
borð.
A Atlantshafi er mest sótzt eftir
sild og þorski, en á Kyrrahafi
veiða menn aðallega sild og lax. Á
timum rússnesku keisaranna
komu Japanir sér upp fjölda
söltunarstöðva á austurströnd
Siberiu og fluttu þaðan ógrynni af
þurrsöltuðum laxi, i tunnum, til
Japan. Nokkrar slikar stöðvar
voru við liði allt fram i heims-
styrjöldina siðari. Aður fyrri voru
miklar sildargöngur upp að
ströndum Japans og Sovétrikj-
anna, ár hvert, og það sem veidd-
ist af þeirri sild var allt saltað.
Aflinn hefur stöðugt minnkað, en
samt fær japönsk alþýða, sem
yfirleitt býr við bág kjör, enn um
helming allrar fiskeggjahvitu úr
þurrkuðum og söltuðum fiski,
ekki sizt saltsild, sem að nokkrum
hluta er flutt inn frá Sovétrikjun-
um.
öldum saman hafa menn lika
aðallega notað salt til þess að
forða kjöti frá skemmdum.
Evrópskir og ameriskir bændur
söltuðu kjöti tunnur að vetrarlagi
og fluttu það siðan til borganna og
seldu. Þessu varð þó ekki við
komið að sumri til. Það var ekki
fyrr en i lok siðustu aldar, þegar
kælitæknin var komin á rekspöl,
að hægt var að salta kjöt allt árið,
en þá var það ekki lengur gert
heima á bæjunum heldur i stórum
kjötvinnslustöðvum.
Fryst matvæli
Margir vilja eigna sér heiður-
inn af þvi, að hafa orðið fyrstir til
þess að frysta matvæli, en i raun-
inni er aðferðin óragömul. tbúar
norðurslóða hafa alltaf fryst bæði
fisk og kjöt. Jakútar i Siberiu
sýrðu mjólk i stórum trogum með
berjum og öðru og létu siðan
frjósa, þegar haustaði og hjuggu
svo bita af þessu eftir þörfum. Viö
hirð rússnesku keisaranna neyttu
menn frystra matvæla þegar á
átjándu öld. Indiánar, sem
bjuggu umhverfis vötnin miklu i
Norðurameriku veiddu fisk að
vetrarlagi og frystu.
A svipuðum slóðum spratt
ameriski fyrstiiðnaðurinn upp á
ofanverðri nitjándu öld. Fiskur-
inn var frystur i blöndu
af salti og is og
brátt var farið að beita þessari
aðferð annars staðar. Þegar kæli-
vélar komu til sögunnar, skömmu
fyrir heimsstyrjöldina fyrri, var
farið að senda frystan lax úr
Kyrrahafi með járnbrautarvögn-
um til stórborganna bandarisku
og hann jafnvel fluttur út til
Evrópu. Um svipað leyti gat að
lita frystan lax og styrju frá
Kamsjatka, Sakalin og Norðuris-
hafinu austanverðu á borðum
finna veitingahúsa i Evrópu og
Bandarikjunum.
Þegar kælivélin kom til sögu
var hægt að fara að kæla og frysta
matvörur i stórum stil. Þetta kom
sér ekki sizt vel i hitabeltis-
löndunum. Nú var lika hægt að
flytja ferska ávexti, kjöt, smjör
og egg i kæliskipum til Evrópu yf-
ir úthöfin þver.
ís frá Austurlöndum
Is til áts á sér lengri sögu en
nokkur önnur fryst matvara.
Forngrikkir og Rómverjar eru
taldir hafa lært af Austurlanda-
mönnum að búa til is. Hins vegar
voru það ttalir og Spánverjar sem
fyrstir fóru að verzla með is og
um miðbik sautjándu aldar opn-
aði athafnasamur ttali fyrstu is-
búðirnar i Paris, sem brátt tóku
að keppa við kaffi- og tehús um
hylli fólks.
Frysting er i rauninni eins kon-
ar þurrkun, þvi að vatnsmagnið i
matnum minnkar þegar hann er
frystur. Frystiþurrkun byggist á
þessu, og þá er maturinn fyrst
frystur og svo látinn þorna og
þegar maður hengir út þvott til
þurrks á frostköldum degi, þá
gufar vatnið upp og þvottúrinn
þornar. Einkaleyfi á
frystiþurrkun matvæla var
gefið út i Frakklandi i byrjun
þessarar aldar, en aðferðin er
samt mun eldri. Þegar á
sautjándu öld lýsir sænskur rit-
höfundur þvi, hvernig Lapparnir
hengi upp freðið hreindýrakjöt til
þess að láta það þorna i vindin -
um. Sömu aðferð var beitt i Tibet.
Indiánar i Andesfjöllum létu
kartöflur frjósa að næturlagi og
þurrkuðu þær siðan við sólarhita
að degi til.
Menn hafa þurrkað matvæli allt
frá örófi alda. Náttúran sjálf not-
ar þessa aðferð, þegar hún lætur
korn og jurtafræ þorna til þess að
ná fullum þroska. Þegar menn
setja korn i hlöðu er það gert til
þess að reyna að halda þvi þurru.
1 fornöld notuðu ýmsar þjóðir
leirker eða lokaða kornturna eða
gryfjur i þessu skyni. í bibliunni
er talað um þurrkaðar fikjur og
vinþrúgur. Þurrkuð skógarber og
epli hafa fundizt meðal fornleifa
frá steinöld i Sviss. Allt fram á
okkar daga hafa sænskir bændur
þurrkað baunir og ber af ýmsu
tagi. Raunar má segja, að þess-
um aðferðum hafi verið beitt um
heim allan.
Áratuga gamlar pylsur
Húnar og aðrar sléttuþjóöir i
Mið-Asiu höfðu með sér þurrkað
kjöt og harðan ost i hnakktösk-
unni, þegar þeir héldu i hernað til
Kina, Suðaustur-Asiu eða
Evrópu. Þurkkað kjöt var uppi-
staðan i mat þeirra manna,sem
námu land i Brasiliu og er enn
mikilvæg fæða þarlendis.
Svipaða sögu er að segja frá ný-
lendum i Afriku sunnanverðri.
Margir þjóðflokkar sléttu Indiána
þurrkuðu mikið af visundakjöti á
haustin og höfðu til vetrarforða.
Þurrar pylsur þekktust þegar i
fornöld og eru enn búnar til, enda
má geyma slikan mat áratugum
saman.
Þurrkaður fiskur hefur samt
verið mikilvægari en þurrkað kjöt
eins og fyrr er frá sagt. Þurrkuð
gedda var gjaldmiðili i Sviþjóð á
miðöldum. Fisktrönur eru viða
algeng sjón, þar sem loftslag
leyfir slikt. Frumbyggjar Saka-
lineyju þurrkuðu fisk og kjöt á
Framhald á 36. siðu.
Á NÆSTA
LEITI ■ HAALEITI
Háaleitisútibú Samvinnubankans
er staðsett miðsvæóis i austur
borginni. GREIÐ AFGREIÐSLA
NÆG BÍLASTÆÐI
Afgreiðslutimi kl. 13-18,30
SAMVINNUBANKINN
Háaleitisútibú-Austurveri
/////»////w
Sendiferöabifreið meö benzin-eöa dieselvél
106 ln. LENGD MILLI HJÓLA
in. mm ln/ mm
A Lengd millj hjóla 106 2692 M HæB framdyra 55.3 1405
B Heildarlengd 169.5 4305 N Breidd framdyra 32.4 823
C Full hæS 76.2 1935 P HleBsluhæB 52.7 1337
D Breidd m/speglum 88.0 2235 R HleBslubreidd 64.0 1625
E Breidd án spegla 79.4 2017 S HleBslulengd 92.8 2356
F Lengd f. f. öxul 24.3 616 T Breidd m. hjóla 50.0 1270
G Breidd afturdyra 50.2. 1275 U Sporvídd 64.8 1646
H HæB afturdyra 48.7 1237 V Minnsta hæS undir öxul 6.5 165
J GólfhæB 21.4 543
126 In. LENGD MILLI HJÓLA in. mm in. mm
A Lengd milli hjóla 125 3200 L Breidd hliSardyra 35.8 908
B Heildarlengd 189.5 4813 M HæS framdyra 55.3 1405
C Full hæS 82.5 2096 N Ðreidd framdyra 32.4 823
D Ðreidd m/speglum 88.0 2235 P HlcSsluhæS 58.3 1480
E Ðreidd án spegla 81.0 2057 R HleSslubreidd 64.0 1626
F Lengd f. f. öxul 24.3 616 S HleSslulengd 112.8 2864
G Breidd afturdyra 50.2 1275 T Breidd milli hjóla 42.4 1077
H HæB afturdyra 48.7 1237 U Sporvídd 64.8 1646
J GólfhæS K HæS hliSardyra 22.3 58.3 566 1480 V Minnsta hæS undir öxul 6.0 152
FRAMDYR
CF900
Þungi m/hlassi
Eiginþyngd
Mesti hlassþungl
HleBslurýml
Banzin
Lb. Kg.
4928 2235
2378 1020
2550 1215
5-7 m-1
DI«mI
Lb. Kg.
4928 2235
2219 1006
2709 1229
5-7 ms
FRAMDYR

CF1250 Denzin DI«mI
Lb. Kg. Lb. Kg.
Þungi m/hlassi 6227 2824 6227 2824
Eiginþyngd 2960 1342 3207 1454
Mesti hlassþungi 3267 1482 3020 1370
HleSslurými 7-6 rrv< 7-6 m»
FRAMDYR OG HLIDARDYR
CF1100
Þungi m/hlassl
Elginþyngd
Mesti hlassþungl
Hleðslurýml
5510 2499
2646 1200
2864 1299
5-7 m:‘
5510- 2499
2782 1262
2728 1237
5-7 m»
.HAMDYR OG HLIÐARDYR
CF1750
Þungi m/hlassi
Eiginþyngd
Mdsti hlassþungi
HleBslurými
743/ 3373
3123 1417
4314 1956
7-6 m*
7437 3373
3382 1534
4055 1839
7-6 m»
Samband ísl. samvínnufélaga
Ármúla 3, Rvih. símí 38 900
GM
BEDFDRD ““