Fréttablaðið - 12.09.2004, Blaðsíða 14

Þorvaldur Kristinsson, for-maður Samtakanna ´78, sat ínefnd sem nýlega skilaði
skýrslu til forsætisráðherra um
réttarstöðu samkynhneigðra, en
þar var meðal annars lagt til að
samkynhneigð pör í staðfestri
samvist fái að ættleiða íslensk
börn. Nefndin klofnaði í afstöðu til
þess hvort leyfa ætti ættleiðingar
erlendra barna. „Það eru vissulega
vonbrigði að ekki skyldi nást sam-
komulag um að leggja til ættleið-
ingar án undantekninga,“ segir
Þorvaldur en leggur um leið
áherslu á að hann hafi verið mjög
ánægður með störf nefndarinnar.
„Ágreiningur og átök trufla mig
ekki nokkurn skapaðan hlut og
hafa aldrei gert. Það sem truflar
mig er lágkúrulegar rökleysur og
kjánalegar staðhæfingar sem
stangast á við viðurkennda þekk-
ingu, eins og að það sé einhver
munur á hæfni og getu samkyn-
hneigðra og gagnkynhneigðra til
að ala upp börn. Rannsóknir hafa
löngu sýnt að sá munur er ekki til
staðar. Góðu heilli freistaðist
nefndin aldrei til að beita slíkum
rökum. Hún vann af þekkingu og
báðir aðilar báru fram rök sem
krefjast umhugsunar, og alþingis-
menn geta síðan vegið þau og
metið og farið dýpra í saumana á
þeim. Þannig á pólitík að vera,
maður á að opna málin eins og
hægt er með rökum og gagnrök-
um, reyna að þétta röksemda-
færsluna á báða bóga og afhenda
síðan þeim sem taka ákvarðanirn-
ar.“
Yfirstjórn á brúsapallinum
Í skýrslu nefndarinnar er þjóðkirkj-
an meðal annars hvött til að veita
samkynhneigðum pörum kirkjulega
vígslu. „Yfirstjórn þjóðkirkjunnar
virðist hafa setið eftir á brúsapall-
inum í þessari umræðu,“ segir
Þorvaldur. „Samfélagsvagninn ekur
stöðugt áfram en ég óttast það að
kirkjan hafi misst af lestinni, að
minnsta kosti í bili. Kirkjan er ríki í
ríkinu, réttur hennar til að setja
sínar trúarsetningar styðst við
stjórnarskrárbundið trúfrelsi og
þess vegna getur nefnd eins og
þessi aðeins sett fram tilmæli. En
það hefur margt jákvætt gerst síð-
ustu árin innan kirkjunnar fyrir
þrýsting frá samkynhneigðum og
aðstandendum þeirra, og röksemda-
færsla guðfræðinga sem styðja rétt
samkynhneigðra til kirkjulegrar
vígslu er á háu plani. Biskup
Íslands, sem setti fram næsta aftur-
haldssöm viðhorf til hjónavígslu
lesbía og homma í hirðisbréfi sínu
þegar hann tók við embætti, lét hins
vegar frá sér fara þá merkilegu yf-
irlýsingu fyrir ári að hann sæi
ekkert því til fyrirstöðu að vígja
samkynhneigða manneskju í emb-
ætti prests. Umræðan innan þjóð-
kirkjunnar er á hreyfingu og nú
er að bíða og sjá hvað gerist. Per-
sónulega fyndist mér það í anda
nútímahátta að einungis sýslu-
maður ætti rétt á að fara með
hjónavígslu sem löggerning, bæði
gagnvart gagnkynhneigðum og
samkynhneigðum. Síðan væri
fólki það í sjálfsvald sett hvort
það vildi helga samband sitt fyrir
altari drottins síns. Þannig er
þessu háttað víða um lönd. Margir
samkynhneigðir eru mér hins
vegar ósammála og telja að kirkj-
an verði að takast á við þessi mál
út frá núverandi forsendum og
komast að skýrri niðurstöðu.
Bældar tilfinningar
Þorvaldur hefur verið öflugur
talsmaður samkynhneigðra í tvo
áratugi og í sumar var hann
sæmdur riddarakrossi fálkaorð-
unnar fyrir framlag sitt til
mannréttindamála þeirra. Hann
segist ekki hafa uppgötvað það
einn góðan veðurdag að hann
væri hommi. „Ekki frekar en
maður uppgötvar skyndilega að
maður sé Íslendingur. Það að
vera Íslendingur er vitneskja
sem síast inn í mann í nánu sam-
spili við íslenska þjóð allt frá því
maður horfir framan í ljósmóður
sína. Og maður bætir við þjóð-
ernisvitund sína langt fram eftir
ævi. Sama er að segja um sam-
kynhneigðina. Um fimmtán ára
aldur vissi ég að ég vildi fremur
pilta en stúlkur til ásta. Þetta var
á Akureyri og ég hafði engar fyr-
irmyndir en heyrði stundum af
bræðrum nokkrum, hommum,
sem sagðir voru búa á Eyrinni og
börn voru vöruð við þeim. Þetta
voru grýlur þeirra tíma. Ég sá
þann kost vænstan að bæla til-
finningar mínar hressilega
niður, gerðist þess í stað iðinn
nemandi og stillti mér snemma í
dúxaröðina. Ég gerðist mikill
fagmaður í öllu sem ég kom ná-
lægt, það var mín leið til að bæla
tilfinningarnar.“
Brotnar vonir
Þar kom að ég átti í ástum við
stúlkur og upp úr tvítugu eign-
aðist ég konu og bjó með henni í
tæpan áratug og ól upp dóttur
hennar. Í nokkur ár var ég ham-
ingjusamur í hjónabandi, átti
gáfaða og skemmtilega konu, og
við nutum ásta og kynlífs á
áreynslulausan hátt. En ég vissi
alltaf af minni leyndu þrá, hún
var eins og óljós tregi sem fylgdi
mér hvert sem ég fór. Þegar ég
sá fallegan karlmann á götu átti
ég til að snúa mér við til að horfa
á hann og þá tók konan mín eftir
þessu. „Hvað gengur á?“ spurði
hún og ég sagði sem var að mér
þætti maðurinn fallegur. Hún var
sér því alla tíð vitandi um þessa
þrá mína, en það varð okkur
aldrei að ágreiningsefni eða
ónáðaði okkar samband fyrr en
nokkru eftir örlagaríkan atburð
sem varð til þess að ég horfðist í
augu við að hneigð mín til karla
var kjarni tilfinningalífsins.
Á þessum árum var ég í ís-
lenskunámi í Háskóla Íslands og
morgun einn í desember 1976
þegar ég gekk gegnum Hljóm-
skálagarðinn á leið í tíma, sá ég
umhverfið skyndilega eins og í
gegnum brotinn spegil. Ég horfði
á Jónas Kristjánsson, prófessor,
tvöfaldan þennan morgun, en fór
svo til augnlæknis sem saup and-
köf fyrir framan mig og sendi mig
á augabragði á sjúkrahús. Net-
himnan á öðru auga hafði losnað
og hin stóð svo tæpt á sínum stað
að tvísýnt var hvort ég héldi sjón.
Meðfæddur veikleiki sem enginn
hafði vitað af. Í hönd fór langt
ferðalag og ótal skurðaðgerðir á
sjúkrahúsum heimsins, fyrst í
Reykjavík, síðan í Kaupmanna-
höfn og loks í London. Þegar ég
stóð upp af sjúkrabeði eftir vetur-
inn hafði margt gerst. Einhvers
staðar á leiðinni hafði ég brotnað
saman en bitið það af mér og leynt
því fyrir öðrum. Ég þekkti ekki
orðið áfallahjálp, og var aldrei
boðið neitt slíkt. En þar sem ég
stóð fyrir framan spegilinn, 26
ára, og horfði á sjálfan mig einu
auga, fann ég að ég yrði að spyrja
mig hver ég væri og hvað ég vildi,
lífið var ekki lengur sjálfgefið.
Varnirnar höfðu brotnað og ég
kunni ekki lengur að ljúga að
sjálfum mér um minn innsta
mann. Ég hlaut að taka á leyndar-
málinu sem stóð mér næst og var
stærst, kynhneigð minni. Og það
gerði ég á næstu árum.“
Kannast ekki við hugrekki
Næstu árin bjó Þorvaldur í Kaup-
mannahöfn með fjölskyldu sinni.
Eftir að hafa búið þar í tvö ár tók
hann af skarið og gerði upp málin
við konu sína og dóttur. „Það var
sárt en okkur tókst að varðveita
vináttuna og það eitt skiptir máli.“
Þetta var árið 1980 en í Kaup-
mannahöfn bjó Þorvaldur áfram í
tvö ár og blandaði meðal annars
geði við hóp sem kallaði sig „Karl-
mannahreyfinguna“. „Þar kynnt-
ist ég hommum í fyrsta sinn á
ævinni og komst að því að þetta
voru engar skrækjandi skelli-
bjöllur, bara hlýir og fallegir karl-
menn. Um þetta leyti varð ég
alvarlega ástfanginn af pilti og
þegar maður verður hrifinn og fer
að lifa kynlífi þá vaknar maður
enn skýrar til vitundar um það
hvað maður vill. Mín saga er í
rauninni ekkert frábrugðin sögu
annarra nema að einu leyti: Ég er
af þeirri kynslóð Íslendinga sem
kemur seint úr skápnum. Ég er
dæmigert tímanna tákn.“
Þorvaldur gekk strax í samtök
samkynhneigðra í Danmörku og
ferðaðist milli skóla til að fræða
um samkynhneigð, en sneri heim
til Íslands árið 1982 og varð áber-
andi talsmaður homma hér á
landi. „Ég ætlaði mér aldrei að
verða opinber hommi, en nauðsyn
krafði,“ segir hann. „Við vorum
svo fá í byrjun níunda áratugarins
sem gátum staðið fyrir málstað
samkynhneigðra hvar sem var og
hvenær sem var. Andrúmsloftið á
þessum tíma var bælt og kúgað,
mikil sjálfseyðing í gangi,
drykkjuskapur og sjálfshatur.
Mér fannst þetta óþolandi ástand
og var alltaf á leið til útlanda
aftur en ákvað samt að þrauka. En
til að þrauka hlaut ég að leggja
mitt af mörkum til að breyta þess-
um heimi.
Ég er mikill prívatmaður að
upplagi og hef enga þörf til að
koma opinberlega fram. En ég lít
á það sem þegnskyldu hvers og
eins sem kann að tala og tjá sig og
býr yfir þokkalegri rökvísi að tala
máli þess hóps sem hann tilheyrir.
14 12. september 2004 SUNNUDAGUR
ENSKA ER OKKAR MÁL
• Talnámskeið - 7 vikur
• Viðskiptanámskeið
• Einkatímar
• Enskunám erlendis
• Kennt á mismunandi stigum
• Barnanámskeið (5-15 ára)
• Málfræði og skrift
• Þjóðfélagsleg umræða
• Kvikmyndaumræða
• Frítt kunnáttumat og ráðgjöf
Enskunámskeið að hefjast
Hringdu í síma 588 0303 • FAXAFENI 8 • www.enskuskolinn.is
Þorvaldur Kristinsson, formaður Samtakanna ‘78, var 26 ára þegar hann tók á stærsta leyndarmáli sínu, samkynhneigð sinni. Hann segir
þá sögu og ræðir um stöðu samkynhneigðra.
„En þar sem ég stóð fyrir framan spegilinn, 26 ára, og horfði á sjálfan mig einu auga, fann ég að ég yrði að spyrja mig hver ég væri og hvað ég vildi, lífið var ekki lengur sjálfgefið.
Varnirnar höfðu brotnað og ég kunni ekki lengur að ljúga að sjálfum mér um minn innsta mann.“
Yfirstjórn þjóð-
kirkjunnar virðist
hafa setið eftir á brúsapall-
inum í þessari umræðu.
,,
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M
Ég er dæmigert tímanna tákn