Fréttablaðið - 05.12.2004, Blaðsíða 40

Rannsókn og saksókn skatta- og
efnahagsbrota heyrir undir em-
bætti Ríkislögreglustjóra og er
eina undantekning þess að lög-
reglustjórar, hver í sínu umdæmi,
rannsaki mál sem upp koma í um-
dæminu og fari með ákæruvald í
þeim málum. Ástæðan er sú að
rannsókn skatta-og efnahagsbrota
er flókin og tímafrek og getur oft
staðið í mánuði, jafnvel ár, og
krefst sérstakrar þekkingar á við-
skiptum og bókhaldi. Brot þessi
eru meðal þeirra flóknustu sem
lögregla þarf að glíma við og
krefst sérhæfingar sem talið er
útilokað að byggja upp og við-
halda í fleiri en einni rannsóknar-
deild á landinu.
Peningaþvætti
Yfirmaður rannsókna og sak-
sókna skatta og efnahagsbrota,
eða Sviðs 5 hjá embættinu, er Jón
H. Snorrason. Hann segir efna-
hagsbrotadeildina hjá Ríkislög-
reglustjóra hafa verið stofnaða til
þess að takast á við stærstu verk-
efnin á þessu sviði; stærri auðg-
unarbrot, fjármálabrot eða brot í
atvinnustarfsemi og viðskiptum
sem sum eru skilgreind sem efna-
hagsbrot.
Aðspurður hvort efnahags-
brotadeildin hefji rannsókn í mál-
um af sjálfsdáðum segir Jón; „Ef
tilefni er til ber lögreglunni að
hefja rannsókn vegna brota, t.d.
vegna ábendinga frá bönkum
vegna gruns um peningaþvætti.
Peningaþvætti eru aðgerðir til
þess að koma ágóða af afbrotum
undan og inn í hagkerfið t.d. úr
fíkniefnabrotum. Ég get nefnt
sem dæmi mál sem kallað var og
er „stóra fíkniefnamálið“ frá ár-
inu 1999. Þetta var stórt og mikið
mál og gríðarleg innflutnings-
starfsemi sem hafði staðið í mörg
misseri. Fíkniefnadeildin benti
okkur á að þarna væru mikil verð-
mæti í höndum manna sem grun-
aðir væru um tengsl við þetta
skipulag um innflutning og sölu
fíkniefnanna.“
Lækkun á áunnum réttindum
Brot sem efnahagsbrotadeild er
að rannsaka varða hagsmuni al-
mennings, stóran hluta af sam-
félaginu, samfélagið allt, eða stór-
an hóp sem er kannski þannig
samsettur að einstaklingar í hópn-
um eiga enga möguleika á að gæta
hagsmuna sinna. Jón nefnir sem
dæmi greiðendur í lífeyrissjóði og
lífeyrisþega. „Þeir eiga auðvitað, í
gegnum stjórn, að hafa fulltrúa
sem gætir hagsmuna þeirra. En
það er ekkert kerfi þannig að það
sé öruggt. Mikill fjöldi þeirra
brota sem við vinnum að varða
brot gegn sjóðum, eða brot sem
eru framin í starfsemi sjóðsins,
jafnvel þeirra manna sem fengið
hafa stöður af hálfu sjóðsins til að
gera eitthvað. Á síðustu árum höf-
um við verið með tugi slíkra mála.
Þarna er um að ræða brot sem
geta haft gríðarlegar afleiðingar
fyrir fólk sem á erfitt með að
gæta hagsmuna sinna. Það eru
dæmi um að brot hafi haft þær af-
leiðingar að greiðslur til lífeyris-
þega hafa lækkað um tugi pró-
senta. Þau leiða beinlínis til lækk-
unar á áunnum réttindum.“
Nígerískir glæpahópar
Dæmi um önnur mál sem hafa
byrjað fyrir tilstuðlan lögreglu má
nefna mál konu sem var ákærð og
dæmd á árinu 2001 fyrir að hafa
misnotað einsemd og góðmensku
nokkurra eldri piparsveina og
ekkla víða um landið til að svíkja
út hjá þeim tugi milljóna króna.
Þetta mál kom upp eingöngu á
grundvelli ábendingar frá starfs-
mönnum Íslandsbanka um grun-
samlega peningasöfnun konunnar,
en með þessu auðnaðist deildinni
að grípa inn í glæpaferil konunnar
sem staðið hafði í 10 ár og kostað
þessa menn megnið af ævisparn-
aðinum. Að auki hefur deildin
tvisvar gripið inn í umsvif níger-
ískra glæpahópa hér á landi, einu
sinni 1999 og aftur 2001, eftir
ábendingar banka vegna gruns um
peningaþvætti sem leiddi til þess
að þessir aðilar hafa verið dæmd-
ir tvisvar til fangelsisrefsingar
vegna fjársvika hér á landi.“
Meiningin að refsa fyrir brot
Það eru mjög mikilvægir hags-
munir sem einkenna þau brot
sem efnahagsbrotadeildin rann-
sakar. Skattsvikamál, svikamál
um rekstur fyrirtækja sem eru
með þeim hætti að ekki er staðið
í skilum á greiðslum til hins
opinbera. Skattheimta er tekju-
öflun ríkissjóðs og sveitarfélaga
sem vegið er að með skattsvikum
þannig að minna verður til skipt-
anna til að standa straum af vel-
ferðarkerfinu. Með því að rann-
saka mál og fara með þau fyrir
dómstóla er meiningin að refsa
fyrir brotið og ná til baka auðg-
uninni sem menn hafa fengið.
Refsingin á að gefa margþætt
skilaboð, meðal annars þau að af-
brot borgi sig ekki. Dæmdar
sektir í skattamálum frá því að
embætti Ríkislögreglustjóra var
stofnað nema margföldum fjár-
veitingum efnahagsbrotadeildar-
innar. Jón segir að dæmdar sekt-
ir nemi nú þegar milljarði – en
embættið var stofnað 1997.
Mjög viðunandi árangur
Jón segir deildina hafa fengið
mjög viðunandi niðurstöðu í mál-
um sem hún hefur tekið til með-
ferðar. „Frá upphafi hefur verið
sakfellt í 95% tilvika. Það er
mælikvarði sem þarf að hafa
augun á. Það hefur verið leitast
við það hjá systurstofnunum
okkar á Norðurlöndum að þessi
niðurstaða sé helst ekki undir
90%. Ef við lítum á flóruna af
málum sem við erum með, er
hún svipuð því sem gerist í lönd-
unum í kringum okkur. Það sem
er öðruvísi hjá okkur miðað við
kollega okkar á Norðurlöndunum
er fjöldi mála sem eru rannsökuð
og saksótt er í af efnahagsbrota-
deildinni. Á hverju ári eru þetta
að jafnaði 100 til 130 mál – sem
er hlutfallslega mun meira en
hjá þeim.“
Símenntun er grundvallaratriði
Við efnahagsbrotadeildina vinna
saman lögreglumenn, lögfræðing-
ar og löggildir endurskoðendur. Í
deildinni er leitast við að hafa
samstarf við þá aðila sem á hverj-
um tíma er nauðsynlegt að hafa,
eða eins og Jón segir: „Mikil og
breið reynsla við rannsókn mála
og góð þekking á bókhaldi og
rekstri, auk sérhæfðrar þekking-
ar er nauðsynleg. Ef þekking þarf
að vera mjög sérhæfð kaupum við
hana í hverju tilviki fyrir sig.
Deildin hefur á að skipa fólki sem
hefur mjög góðan bakgrunn. Sum-
ir hafa þekkingu og reynslu úr at-
vinnu sem þeir stunduðu áður,
aðrir háskólamenntun t.d. í við-
skiptafræðum og tölvufræðum.
Auk þess er alltaf unnið að því á
vegum efnahagsbrotadeildarinn-
ar að sækja aukna þekkingu á
hverjum tíma. Hér er mikil sí-
menntun í gangi – sem er grund-
vallaratriði fyrir starfsmenn á
þessu sviði til þess að standast
þær kröfur sem verkefnin gera á
herjum tíma.“
Hvítflibbabrotin ný
Jón segir hafa vakið athygli sína
á síðustu árum hvað nýjar brota-
tegundir hafi komið hratt upp.
Það hefur reynst tilviljun ein
hvort brotin geri fyrst vart við
sig hér eða til dæmis í Noregi eða
Danmörku. „Það getur því gerst
að við séum á undan að ná tökum
á brotategundum, aðrir komi á
eftir okkur og hafi af okkur að
læra. Sem dæmi um þetta er
rannsókn sem við hófum á þessu
ári gegn þeim sem safna og
dreifa með ólögmætum hætti
höfundarréttarvörðu efni, svo
sem kvikmyndum og tónlist á
netinu. Lögregla í Evrópu hefur
sett sig í samband við okkur
vegna þess að þar hefur ekki enn
tekist að taka á þessari ólögmætu
aðferð sem hefur leitt til þess að
réttur listamanna er að engu
hafður og þessi iðnaður verður af
milljörðum dollara á degi hverj-
um t.d. í Evrópu einni. Þessir
brotaflokkar sem við erum að
fást við eru ekki gamlir sem við-
fangsefni lögreglunnar og dóm-
stóla,“ segir Jón og bætir við að
hvítflibbabrot hafi verið afar
sjaldgæf. „Þeir sem lögregla og
dómstólar voru að fást við voru í
flestum tilvikum ógæfufólk sem
bar ógæfu sína utan á sér, rúnum
rist, þar sem beinlínis mátti lesa í
andliti og klæðaburði að væri ut-
angarðsfólk vegna óreglu eða
annarrar ógæfu sem það fæddist
oft inn í. Það er nýtt að draga til
ábyrgðar fyrir gerðir sínar „hvít-
flibbana“, vel menntað fólk sem á
mikið undir sér, eins og sagt er,
og nýtur virðingar og tiltrúar í
samfélaginu. Þarna er oft um að
ræða fólk sem hefur efni á að
kalla sér til aðstoðar alla þá fræð-
inga sem völ er á og sem getur
talað máli þess.“
sussa@frettabladid.is
28 5. desember 2004 SUNNUDAGUR
Frá upphafi hefur
verið sakfellt í 95%
tilvika. Það er mælikvarði
sem þarf að hafa augun á.
Það hefur verið leitast við
það hjá systurstofnunum
okkar á Norðurlöndum að
þessi niðurstaða sé helst
ekki undir 90%.
,,
JÓN H. SNORRASON Ef tilefni er til ber lögreglunni að hefja rannsókn vegna brota, t.d. vegna ábendinga frá bönkum vegna gruns um
peningaþvætti.
Hvítflibbar dregnir til ábyrgðar
Jón H. Snorrason, yfirmaður efnahagsbrotadeildar embættis Ríkislögreglustjóra, segir tegundir afbrota hafa
breyst mikið á síðustu tíu til tuttugu árum hér á landi. Súsanna Svavarsdóttir ræddi við hann um breytta tíma.