Fréttablaðið - 05.12.2004, Blaðsíða 54

Leyndarmál liggur í djúpinu
Arnaldur Indriðason er ókrýndur kon-
ungur íslenskra glæpasagna. Kleifar-
vatn er áttunda skáldsaga Arnaldar og
sú sjötta þar sem lögregluteymið,
Erlendur, Sigurður Óli og Elínborg, sér
um að leysa málin. Þegar vatnsyfir-
borð í Kleifarvatni lækkar kemur í ljós
beinagrind sem bundin er við gamalt
rússneskt njósnaapparat. Lögreglan
hefur rannsókn í hægðum sínum og
smám saman flettist ofan af svikum
og morði. Forsögu málsins rekja rann-
sóknarmennirnir allt aftur til sjötta
áratugarins, til hóps íslenskra stúd-
enta í Leipzig í Austur-Þýskalandi á
hápunkti kalda stríðsins. Njósnir, svik,
ástir og ofbeldi eru þræðirnir sem
flétta Arnaldar er ofin úr að þessu
sinni.
Lítil ógn liggur í loftinu í sjálfri rann-
sókninni enda eru Erlendur og félagar
að rannsaka gamalt mannshvarf og
kalda stríðið er löngu liðið. Spennan í
frásögninni orsakast af persónulegum
harmsögum söguhetjanna og morð-
ingjans – sem segir frá sinni hlið sam-
fara því sem við fylgjumst með rann-
sókninni. Átök námsmannanna við al-
ræði kommúnismans, uppgjör þeirra
við eigin hugmyndir og hvern annan
og líf og raunir aðalpersónanna halda
athygli lesandans fanginni. Arnaldur
hefur einstakt lag á að skapa djúpar
og trúverðugar persónur jafnvel þótt
sögur hans séu skrifaðar eftir ákveð-
inni formúlu. Margar persónur stíga á
sviðið og má segja að nokkrir sögu-
þræðir séu í gangi samtímis. Helsti
gallinn við þetta er að lesandinn fær
svipaðar upplýsingar úr mörgum átt-
um – það örlar á óþarfri klifun. Með
lesandanum kviknar þó forvitni á
öllum þráðunum, þökk sé áhugaverðri
persónusköpun höfundar.
Sögusvið fortíðarinnar, Reykjavík og
Leipzig í miðju köldu stríði, er einnig
sannfærandi. Að sjálfsögðu eru at-
burðir sögunnar og persónur skáld-
skapur eins og höfundur tekur fram
bæði í bókinni og í viðtölum, en
vangaveltur um kommúnismann og
sósíalismann – uppgjörið sem í þeim
felst, er raunverulegt. Það snertir
persónur sögunnar og hefur áhrif á
gjörðir þeirra ásamt því að vísa til
samfélags okkar og hugmyndasögu
þess. Togstreitan sem hér er lýst er
jafn ágeng í okkar samtíma, höfundur
kemur við kviku; viðkvæm mál en
sígilt viðfangsefni allra kynslóða á
seinni tímum. Það er líka flott hjá
Arnaldi að geta fært slíka þjóðfélags-
lega vídd inn í hefðbundna glæpa-
sögu, þannig að manni finnst sagan
skilja meira eftir sig.
Lögregluteymið er dæmigert að
mörgu leyti – Erlendur er Taggart og
Sigurður Óli Michael Jardine, Elínborg
Jackie Reid. En Erlendur er íslenskur
Taggart – Arnaldi hefur tekist ótrúlega
vel að heimfæra formúleraða karakt-
era glæpasögunnar á íslenskan raun-
veruleika. Erlendur ofurlögga er trú-
verðug persóna og í hverri bók bætist
við sögu hans og samferðamanna.
Hugmyndaleg og persónuleg átök í
Kleifarvatni skapa spennuna í sögunni
og glæpurinn er sannfærandi, til er
orðin vönduð og magnþrungin
glæpasaga úr íslenskum raunveru-
leika. Þetta hefur kónginum tekist enn
á ný í Kleifarvatni.
BÓKMENNTIR
MELKORKA ÓSKARSDÓTTIR
Kleifarvatn
Höf: Arnaldur Indriðason
Útg: Mál og menning
ARNALDUR INDRIÐASON
42 5. desember 2004 SUNNUDAGUR
EKKI MISSA AF…
Hinum árlegu jólatónleikum
Fíladelfíu sem haldnir verða 7.
og 8. desember
klukkan 20.00.
Gospelkór
Fíladelfíu kem-
ur fram ásamt
fjölda ein-
söngvara, með-
al annars Sig-
rúnu Hjálmtýsdóttur og Agli
Ólafssyni...
Sýningu Hörpu Björnsdóttur í
Hafnarborg. Harpa er Listamað-
ur mánaðarins í kynningu á fé-
lögum myndhöggvarafélagsins í
samvinnu við Hafnarborg...
Sýningu Hrafnkels Sigurðs-
sonar í Banananas á Horni
Laugavegar og Barónsstígs.
Íslenskir listamenn sýna nú
verk sín í listasafninu
Seinäjoki í Finnlandi. Heiti
sýningarinnar er Jubileum
og eru íslensku þátttakend-
urnir fjórir, Aðalheiður Val-
geirsdóttir, sem sýnir mál-
verk unnin með olíu á striga
og er viðfangsefnið loftstein-
ar í ýmsum myndum; Bryn-
dís Jónsdóttir sýnir ljós-
myndir af handblásnum
glerskúlptúrum; Kristín
Geirsdóttir sýnir málverk
sem unnin eru á pappír á
álplötur og er viðfangsefnið
frost og Magdalena Margrét Kjartansdóttir
er með stórar tréristur sem skírskota til þátt-
töku Íslendinga í stríði.
Tuttugu norrænir listamenn á öllum aldri eru
með verk á sýningunni. Í umfjöllun finnskra
blaða um sýninguna segir: „Salur Íslending-
anna ber sinn sérstaka fína heildarsvip. Það er
kannski klisja, en einhvern veginn hafa nátt-
úruöfl og dulúðugt andrúmsloft hins harðbýla
eyríkis lætt sér inn í verk listamannanna.“
Kl.14.00
Þáttur um danska leikarann Poul Reu-
mert sem talinn var einn mesti leikari
Dana á síðustu öld, bæði á sviði og á
hvíta tjaldinu. Reumert var kvæntur ís-
lensku leikkonunni Önnu Borg. Umsjón-
armaður er Jón Viðar Jónsson.
menning@frettabladid.is
Íslenskir listamenn í Finnlandi
Einföld og innileg frásögn
Það er aldrei gott að byrja bók á því
að útskýra fyrirfram uppbyggingu
eða stíl. Hvað þá að reyna að flokka
eigið ritverk. Lesandinn á að fá að
dæma um það sjálfur, leiðbeininga
er ekki þörf. En það er engu að
síður rétt hjá höfundinum, Helga
Guðmundssyni, í formálanum að
Hvað er bak við fjöllin? að bókin
teljist seint til „venjulegra“ ævi-
sagna. Ástæðan er þó ekki óreiðu-
kennd tímaröðin. Bókin er vissulega
ævisögulegt ágrip af lífi Tryggva
Ólafssonar, þá einkum úr æsku og
frá menntaskólaárunum, en fyrst og
fremst er hún einlæg lýsing á
ástríðu Tryggva til myndlistar; hvað-
an hún er sprottin, hverjir helstu
áhrifavaldarnir voru og hvað hann
hefur lært allan þann tíma sem
hann hefur málað.
Hvað er á bak við fjöllin? er
ánægjuleg lesning. Frásögn Tryggva
er einföld, innileg og uppfull af
skemmtilegum sögum af bernsku-
brekum, skondnu fólki og íslensku
þjóðlífi á eftirstríðsárunum. Þess á
milli er Tryggvi hressilega yfirlýs-
inga- og skoðanaglaður, en allt er
þetta vel ígrundað og rökstutt hjá
honum. Hann talar tæpitungulaust
og fangar lesandann frá fyrstu
síðum. Efniviður bókarinnar er að
mestu unninn úr viðtölum við
Tryggva og er samsetning höfundar
á efninu sem og uppbyggingin
ljómandi fín. Svo vel tekst til að
óbilandi sköpunarþrá Tryggva verð-
ur nánast smitandi enda veitir bók-
in manni djúpstæðan skilning á list-
rænni hvöt hans, vinnunni og strit-
inu sem liggur að baki ferlinum.
Bókin er ríkulega myndskreytt
svarthvítum myndum sem sýna
listamanninn, vini og vandamenn.
Eins eru nokkrar litmyndir af verk-
um hans frá því snemma á ferlin-
um. Myndirnar í bland við áhuga-
verðan texta gera bókina girnilega
til eignar. En eitthvað fór úrskeiðis í
prófarkalestri. Til dæmis eru tvær
innsláttarvillur í formálanum einum
og nokkrar málvillur í meginmálinu.
Þetta kann að hljóma eins og smá-
munasemi en í vandaðri bók sem
þessari er ekki til of mikils mælst að
sérfræðingar rýni vel í handritið fyr-
ir útgáfu. Þá hefði mátt draga heil-
mikið úr notkun upphrópunar-
merkja! Þetta greinarmerki á að
nota til áherslu en ofnotkun dregur
einfaldlega úr áhrifum.
Tryggvi Ólafsson er ekki einungis
fær með pensilinn heldur mikill
sagnamaður. Þar fyrir utan er hann
lífsreyndur, auðmjúkur og með
notalega lífsspeki. Réttmæt gagn-
rýni á ys og þys lífsgæðakapp-
hlaupsins skín hvarvetna í gegn og
er hann sjálfum sér samkvæmur
þegar hann kallar það „listrænt
harðlífi“ að mála myndir eftir pönt-
un og fyrirfram ákveðnum hug-
myndum kaupenda: „Það er eins
og vændi ef þú segir ekki eitt-
hvað frá eigin brjósti“. Frásögnin
öll er beint frá hjartanu og þeg-
ar skyggnst er á bak við fjöllin
hans Tryggva er
ekki hægt annað
en að komast í gott skap.
Eirðarleysi rak Huldar
Breiðfjörð út í þriggja mán-
aða ferðalag meðfram Kína-
múrnum endilöngum. Eftir
á að hyggja segist hann hafa
þurft að undirbúa sig betur.
„Þetta byrjaði með því að ég hætti
að reykja og varð frekar eirðar-
laus,“ segir Huldar Breiðfjörð rit-
höfundur um ferðalag sitt með-
fram Kínamúrnum endilöngum.
„ Þegar ég var búinn að vera í
göngutúrum um borgina þvera og
endilanga mánuðum saman var
þetta komið út í tóma vitleysu. Þá
datt mér í hug þetta ferðalag um
Kínamúrinn og ákvað fljótlega að
kýla á það.“
Margir hafa sjálfsagt fengið
hugmynd á borð við þessa án þess
að framkvæma hana. Múrinn í
Kína mun vera 2.800 kílómetra
langur, að slepptum leggjum sem
víða liggja út frá honum. Hann
liggur þvert í gegnum norður-
hluta Kína, í gegnum fátæk héruð
og víða um stórar eyðimerkur.
Sums staðar eru stór skörð í hann
og víða erfitt að greina hvar hann
liggur.
„Þetta var þriggja mánaða
ferðalag eftir Kínamúrnum, frá
vesturendanum að austurendan-
um. Markimiðið var náttúrlega að
ganga hann allan, en svo þegar ég
var búinn að ganga 2-3 hundrð
kílómetra um eyðimerkur án þess
að sjá mann heilu dagana, ákvað
ég að breyta þessu og gekk
nokkra daga í senn en ferðaðist
svo með ýmsum farartækjum
meðfram múrnum þess á milli.“
Eftir því sem Huldar veit best
hafa innan við tíu manns ferðast
alla þessa leið. Sjálfur hitti hann
þrjá þeirra, tvo Kínverja og einn
Bandaríkjamann, sem miðluðu hon-
um af margvíslegum fróðleik sem
þeir höfðu aflað sér um múrinn.
„Kaninn var búinn að koma
þarna nokkrum sinnum til að und-
irbúa ferðina og var með
Kínverjana tvo sér til aðstoðar. Ég
var mjög heppinn að hitta þetta
fólk. Annars væri ég örugglega
ennþá á gistiheimilinu þarna úti í
auðninni. Ég var ekki með neitt
annað í höndunum en stórt landa-
kort af Kína og ætlaði að reyna að
þræða mig eftir múrnum eftir
því, en áttaði mig fljótlega á því
að það var ekki nokkur vegur.“
Huldar hafði lært svolítið í kín-
versku áður en hann hélt af stað,
því ekki gat hann bjargað sér á
enskunni.
„Það er enginn túrismi þarna í
norðrinu og mikið af fólkinu
þarna hafði aldrei séð útlending
áður. Ég var náttúrlega furðufugl-
inn í ferðinni og heilu göturnar
sprungu úr hlátri. Ég var oft með
50 til 100 manns í kringum mig
sem fannst útlendingurinn með
ótrúlega stórt nef og asnalegur í
framan.“
Huldar var jafnan einn á ferð
með bakpokann sinn, gisti stund-
um á litlum gistiheimilum og oft
heima hjá fólki sem tók honum
ávallt af mikilli gestrisni og alúð.
„Kína er mikið karlaveldi
þarna og heimilin eru lítil. Á þess-
um slóðum virðist vera sú regla
að konan hreinlega yfirgefur
heimilið þegar gest ber að garði.
Maður sefur með húsbóndanum á
rúmpalli sem líka er eldhúsborð
heimilisins.“ ■
BÓKMENNTIR
HLYNUR PÁLL PÁLSSON
Hvað er bak við fjöllin?
Höf: Helgi Guðmundsson/Tryggvi
Ólafsson
Útg: Mál og menning
!
TRYGGVI
ÓLAFSSON
Heilu göturnar
sprungu úr hlátri
HULDAR BREIÐFJÖRÐ „Múrinn í Kína“ nefnist nýjasta bók Huldars Breiðfjörð. Þar segir
hann frá ævintýralegu ferðalagi sínu eftir Kínamúrnum endilöngum.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
AL
LI