Fréttablaðið - 05.12.2004, Blaðsíða 24

24 5. desember 2004 SUNNUDAGUR
HVERNIG mál hafa æxlast í
tengslum við forsetakosningarnar
í Úkraínu veldur Rússum miklum
áhyggjum. Það er ekki aðeins
vegna þess, að margir Rússar líta
á Úkraínu sem vöggu rétttrúnað-
ar-rússneskrar menningar, sem
mótaðist fyrst í Kænugarði fyrir
1000 árum. Litla-Rússland, eins
og Úkraína var kölluð á keisara-
tímanum, er ásamt Hvíta-Rúss-
landi og Stór-Rússlandi „ættjörð
hinnar austur-slavnesku stórþjóð-
ar“. Að Hvíta-Rússland og Úkra-
ína færu hvort sína leið sem sjálf-
stæð ríki eftir hrun Sovétríkjanna
er nokkuð sem Rússar hafa al-
mennt enn ekki getað sætt sig við.
Úkraína „endanlega að tapast“
Síðan úkraínskir kjósendur
flykktust út á götur Kænugarðs
til að andæfa kosningasvindlinu,
tengja Rússar sigur úkraínsku
stjórnarandstöðunnar við þá til-
finningu að Úkraína sé „endan-
lega að tapast“.
Sjaldan hefur komið eins skýrt í
ljós og í deilum síðustu vikna
klofningur Úkraínu milli hins
úkraínskumælandi, að miklu leyti
kaþólska vesturhluta landsins, sem
horfir til vesturs, og austurkirkju-
rétttrúnaðar, rússneskumælandi
austur- og suðurhlutans, sem horf-
ir gjarnan til Moskvu. Þar að auki
hefur þessi klofningur kallað upp á
yfirborðið þá gömlu fullyrðingu, að
eina ástæðan fyrir því að rúss-
landshollu héruðin í suðaustri
(Krímskagi þar á meðal) tilheyri
Úkraínu sé sú, að Krúsjstjev Sovét-
leiðtogi, sem sjálfur var frá Úkra-
ínu, hefði á valdatíma sínum á
sjötta áratugnum „gefið“ Úkraínu
þau, en vitaskuld hafði sú endur-
skilgreining innri landamæra
Sovétríkjanna harla litla praktíska
þýðingu fyrr en að því kom að Sov-
étríkin liðuðust í sundur fyrir rúm-
um áratug. Þá fyrst skárust hin
áður fyrr rússnesku héruð innan
landamæra Úkraínu frá „móður-
landinu“.
Óttast að vera umkringdir
Þeim tilfinningalega sársauka,
sem þetta veldur þjóðernislega
þenkjandi Rússum, er auðvelt að
gera sér pólitískan mat úr. Til við-
bótar við sárindin yfir aðskilnaði
„rússneskrar foldar“ bætist í
huga Rússa hinn forni ótti við að
veldi óvinveitt Rússlandi um-
kringi það. Þessi ótti er engan
veginn fyrst til kominn á Sovét-
tímanum, þegar allur umheimur-
inn var skynjaður sem ógn,
heldur á þessi tilfinning í brjósti
Rússa rætur að rekja langt aftur
til keisaratímans og hún lifir enn
góðu lífi.
Þessa glóð er auðvelt að tendra
á ný, og segja má að fýsibelgirnir
blási allir og hvási þessa dagana.
Því að í huga Kremlverja nútím-
ans er ljóst að baráttan um Úkra-
ínu sé „orrusta um að hrinda inn-
rás úr vestri“, eins og fréttaritari
svissneska blaðsins Neue Zürcher
Zeitung (NZZ) orðar það.
Ráðamenn í Kreml höfðu gert
heljarinnar lið út af örkinni til
þess að sjá til þess að Janúkovítsj,
þeirra maður, næði traustum
tökum á úkraínska forsetastóln-
um. Meðal annars höfðu tveir af
þekktustu „pólitísku tæknimönn-
unum“ úr liði Kremlverja, Sergei
Markov og Gleb Pavlovskí, það
hlutverk að beita í Úkraínu þeim
aðferðum, sem hingað til hefðu
sýnt sig bera árangur í kosning-
um í Rússlandi. Í liðinu var líka
Ígor Sjúvalov af forsetaskrifstof-
unni í Kreml, sem væntanlega
hafði það verkefni að gefa Úkra-
ínumönnum aukatíma í faginu
„stýrt lýðræði“, eins og NZZ orð-
ar það. Og viti menn: allt virtist
ætla að ganga upp. Strax daginn
eftir að síðari umferð kosning-
anna fór fram virtist Janúkovítsj
hafa yfirgnæfandi forskot á
keppinautinn Júsjenkó. Þvert á
allar diplómatískar venjur sendi
Pútín Rússlandsforseti Janúkovít-
sj hamingjuóskir með sigurinn
áður en nokkur opinber úrslit
lágu fyrir, og sýndi þar með hvað
Kremlverjar voru sigurvissir. En
það sýndi sig að kosningastýring-
armeisturum Kremlar hafði láðst
að reikna með einu: allstór hluti
kjósenda í Úkraínu var ákveðinn í
að láta ekki hin augljósu kosn-
ingasvik þegjandi og hljóðalaust
yfir sig ganga. Stjórnarhollu fjöl-
miðlarnir í Rússlandi reyndu – og
reyna jafnvel enn – að lýsa fjölda-
mótmælunum í Úkraínu sem au-
virðilegum aksjónisma lítillar
klíku stjórnarandstæðinga. En rás
hinna raunverulegu atburða má
sín meira og rússnesku miðlarnir
geta ekki lengur látið sem fjölda-
mótmælin hafi ekki átt sér stað.
En samt trúa margir Rússar því
enn, að Janúkovítsj hafi víst
unnið kosningarnar og mótmæla-
hreyfingin sé aðeins fjarstýrt
samsæri Rússlandsfjandsam-
legra afla.
Læra ekki af mistökum
Samsæriskenningar um að
Vesturlönd sitji um að grafa und-
an mætti og menningu Rússlands
lifa góðu lífi innan Kremlarmúra.
Viljinn er enginn til að læra af
mistökum eins og þeim sem af-
skiptin af kosningunum í Úkraínu
eru dæmi um – né heldur af kosn-
ingaafskiptum í öðrum grann-
löndum Rússlands á undanförnum
misserum, ef út í það er farið. Að
þær aðferðir, sem virðast geta
leitt fram hverjar þær kosninga-
niðurstöður sem óskað er eftir í
Rússlandi, skuli ekki virka vel
sem útflutningsvara, eru ráða-
menn í Moskvu ekki tilbúnir að
horfast í augu við. Þeir leita frek-
ar að blóraböggli, og þá er þægi-
legt að grípa til samsæriskenn-
inga um undirförla ásælni vest-
ursins.
Sé litið yfir sviðið blasir þó við
óglæsileg mynd af grannlanda-
stefnu Rússlands. Tryggustu
bandamennirnir – Lúkasjenkó í
Hvíta-Rússlandi, Nasarbajev í
Kasakstan, Kotsjarjan í Armeníu
– eru af hálfu stjórnarandstæð-
inga í eigin löndum sem og af al-
þjóðlegum eftirlitsaðilum eins og
ÖSE álitnir forhertir kosninga-
svindlarar (jafnvel þótt slíku sé
oft pakkað inn í diplómatískt
orðalag).
Pútín forseta fannst ekkert at-
hugavert við að hann óskaði hin-
um meinta kosningasigurvegara
Janúkovítsj til hamingju áður en
nokkur opinber úrslit voru kunn;
aftur á móti skoraði hann á ÖSE
að láta það alveg vera að gagn-
rýna framkvæmd kosninganna,
áður en slík opinber úrslit lægju
fyrir.
Valdstýringarviðbragðið
Fréttaritari NZZ lýkur pistli
sínum frá Moskvu með þeim orð-
um, að þótt þar til fyrir nokkrum
mánuðum hefði litið út fyrir að
ólíkar hreyfingar væru að kepp-
ast um völdin í Kreml benti nú
margt til þess, að áfallið sem
gíslatakan í Beslan í september
orsakaði hefði raskað valda-
jafnvæginu. Hinir svokölluðu
„siloviki“, fulltrúar leyniþjónust-
unnar, öryggislögreglunnar og
hersins, virtust hafa fengið grænt
ljós á að hrinda í framkvæmd
sinni sýn á það hvernig móta beri
Rússland og stefnu þess gagnvart
grannríkjum. Þessir menn leggja
ekkert upp úr lýðræðislegum
stjórnarháttum; hugmyndina um
hinn fullburða, upplýsta borgara
sem beitir sér pólitískt, í félagi
við aðra borgara, eftir eigin
óskum og hagsmunum, líta þeir í
besta falli hornauga.
Fyrstu merkin um þessa
stefnubreytingu séu nú þegar að
koma í ljós. Til hennar heyrðu
þær breytingar sem nú væri
verið að gera á kosningalögum í
Rússlandi, sem takmarka réttindi
borgaranna, sem og sú greinilega
breyting sem orðið hefði á efna-
hagsstefnunni, og „sjálfvirka við-
bragðið“ að grípa til valdstýrðra
afskipta í samskiptunum við
grannríkin.
Vegur Úkraínu og örlög A-Evrópu
Nú lítur út fyrir að Janúkovítsj
sé búinn að vera og hinn „vestur-
horfandi“ Júsjenkó muni taka við
af bragðarefnum Leoníd Kútsmja.
Ekki er þó útséð um það hvort
Úkraína haldist í einu lagi; hug-
myndir um aðskilnað „rússnesku
héraðanna“ í austurhlutanum
hafa talsverðan hljómgrunn með-
al íbúanna þar og erfitt að sjá fyr-
ir hvert þær munu leiða. Eitt er þó
víst, að það hvernig fer í Úkraínu
getur haft mikil áhrif á örlög
Austur-Evrópu allrar, að Rúss-
landi meðtöldu.
Júsjenkó hefur þá yfirlýstu
stefnu að Úkraína gangi til liðs
við bæði Atlantshafsbandalagið
og Evrópusambandið. Næði sú
stefna fram að ganga og Úkraína
fylgdi þar með í kjölfar hinna
Austur-Evrópulandanna sem áður
lutu Moskvuvaldinu, þ.e. Eystra-
saltsríkjanna þriggja og hinna
Varsjárbandalagsríkin fyrrver-
andi, gæti það orðið öðrum næstu
nágrönnum Rússlands fyrirmynd.
Ennfremur má ætla, að fari svo að
Úkraínumenn verði aðnjótandi
mannréttinda og velmegunar að
vestrænum hætti, liggur nærri
að kjósendur í Rússlandi spyrji
sjálfa sig hvers vegna þeir ættu
ekki að geta fengið það sama. ■
JÚSJENKÓ, LEIÐTOGI STJÓRNARANDSTÖÐUNNAR
Þykir hallur undir vestræn gildi og er fyrir vikið þyrnir í
augum ráðamanna í Kreml.
JANÚKOVÍTSJ, KANDIDAT PÚTÍNS Þeir félagar fögnuðu
sigri of snemma því hæstiréttur Úkraínu hefur úrskurðað
forsetakosningarnar ógildar.
PÚTÍN, FORSETI RÚSSLANDS Sendi „kosningatækna“
frá Kreml til hjálpar Janúkovítsj.
Úkraínudeilan veldur
Rússum hugarangist
Atburðarásin í kringum forsetakosningarnar í Úkraínu veldur Rússum þungum áhyggjum.
Auðunn Arnórsson lýsir þeim hér.
MÓTMÆLENDUR Í MIÐBÆ KÆNUGARÐS Sneru heim fyrr í vikunni eftir margra daga mótmælastöðu gegn framkvæmd forsetakosninganna.
LJ
Ó
SM
YN
D
IR
: A
P