Tíminn - 30.09.1973, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 30. september 1973
% 'S ‘
STAFNSRETT

■ .
.... ■ ■•••.•••. .> • ••.
■ ■ ■■
■

:
'i %1 l
l>eir hafa komið alla leið utan af Skagaströnd, faðir og sonur, og nú standa þeir hér og liorfa á, þegar safnið rennur yfir Svartá.
EINHVEKJAR mestu og rómuö-
ustu réttir landsins eru i Stafni i
Svartárdal, og er til Stafnsréttar
smalað bæði stóöi og fé. Leitar-
svæðið er allt hálendiö og
heiðarnar austan Blöndu til móts
við leitir Skagfirðinga, er reka til
réttar að Mælifelli.
Allt svæðið milli Blöndu og
Héraösvatna er sem kunnugt er
innan sama girðingarhólfs, og má
fé þar þvi ganga saman. Talsvert
af fé úr Skagafirði er lika flutt til
upprekstrar á bilum vestur i
Svartárdal og þaðan upp á
Eyvindarstaðaheiði suður að
Galtará og jafnvel allt að
Ströngukvisl eftir þvi sem færi og
gróðurfari er háttað. Til Stafns-
réttar kemur svo til allt fé
bænda i Svartárdal og Blöndudal
auk þess sem Skagfirðingar eiga
þar jafnan afarmargt fé, einkum
Lýtingar, sem eru næstu
nágrannar að austan. Reka þeir
fé sitt úr réttinni yfir svonefnt
Kiðaskarð til Skagafjarðar.
Stóðréttin er á miðvikudegi, en
fjárréttin á fimmtudegi, að þessu
sinni 19. og 20. september. Al-
gengt mun, að fimmtán þúsund
fjár sé í Stafnsrétt, og þangað
drifur einnig að afarmargt fólk.
Gleðskapur, sem um hönd er
hafður, er einkum bundinn
miðvikudeginum, enda annriki
mikið siðari daginn við sundur-
drátt á fénu, auk þess sem sumir
eiga fyrir höndum langa leið,
einkum Skagfirðingar.
Fjallkóngur á Eyvindarstaða-
heiði er nú Sigurður Guömunds-
son á Fossum, fremsta bæ i
Svartárdal, en áður faðir hans,
Guömundur Guðmundsson, sem
varð áttræður siðast liöið sumar.
Hélt hann þá að kvöldlagi upp á
afmæli sitt með grönnum sinum
og góðvinum úr mörgum göngum
frammi á heiði við Galtará, þar
sem minningarnar eiga máttugt
mál i öræfakyrrðinni.
Að þessu sinni kom mjög margt
fé til Stafnsréttar, og er til marks
um það, að safnið var hálfa aðra
klukkustund að renna niður
Lækjahlið og yfir Svartá niður á
eyrina, þar sem réttin er. Gizkað
var á, að þarna hefðu verið um
fimmtán þúsund fjár, og ætlaði
Guðmundur á Fossum það ekki
fjarri lagi, er hann kom einna
fyrstur manna til réttar á
fimmtudagsmorguninn, svo sem
hans hefur jafnan verið vandi, og
sá, að gerðið var nær þétt skipað
fé.
Sundurdráttur hófst jafnskjótt
og markljóst var orðið, og svo
greitt gekk hann, þótt margt væri
féð, að Skagfirðingar komust úr
réttinni með rekstur sinn svo
snemma, að þeir töldu liklegt, að
þeir hefðu birtu langleiðina yfir
Kiðaskarð, sem þeim er eðlilega
jafnan mikið kappsmál.
Enn var bjartur dagur er allt
var á brott horfið, menn og fé,
bilar og hestar, söngurinn
hljóönaður og hvergi nokkur sái
undir réttarvegg eða úti um
grundir og höll. Tveir gleðidagar
voru farnir hjá með vinafundum
sinum, ástarævintýrum og gleði
yfir endurheimtum búfénaði og
hvers konar upprifjunum frá
fyrri árum. Eftir stóð auð réttin á
grundinni með sýnileg merki
þess, hversu margir fætur höfðu
stigið þar til jarðar siðustu dægr-
in. Og Guðmundur á Fossum
kominn heim til sin með árin sin
áttatiu á bakinu, einum réttar-
degi auðugri en áður.
Eins og nærri má geta, er það
margt, sem til hefur borið i
Stafnsrétt á liðnum árum og öld-
um, og af ýmsu tagi. Sumt er i
minnum haft, en hitt miklu fleira,
sem fyrnzt hefur yfir. Til uppbót-
ar þvi, hversu fátækleg þau orð
eru, er hér fylgja hinum ágætu
myndum Sigursteins Guðmunds-
sonar héraðslæknis, tökum við
okkur það bessaleyfi að birta
eina kimilega frásögn, sem tengd
er Stafnsrétt, sótt til fyrri aldar,
er bragur var nokkur annar en nú
gerist. Hana ritaði Jónas Illuga-
son og nefndi Réttarslag. Hún er
á þessa leið:
„Árni er maður nefndur Arna-
son. Hann átti sér kenningarnafn,
var kallaður gersemi. Hann var
lausingi og mjög kenndur við
drykk. Eitt haust fékk hann hest
og reiðtygi að láni og rfður til
Stafnsréttar. Hafði hann nauts-
sin i hendi og ekki annað vopna.
Reið hann sem leið liggur fram
Svartárdal að Stafni. Þetta var
kvöldið fyrir réttina. Var á þeim
árum fjölmenni mikið við réttina
og komu flestir kvöldið áður.
Varð oft mannmargt heima i
Stafni um nóttina. Hús voru þar
ekki stór, önnur en eldhúsið. Það
var mikið að lengd og breidd en
ekki hátt. Ei var það þiljað, en
veggir voru þurrir og harðir af
sóti. Hlóðir miklar voru fyrir öðr-
um gafli hússins, mátti hafa þar
þrjá elda i senn. Þó hús þetta
væri ekki meir við skraut en sagt
er, var það aðaldrykkjustofa um
réttir. Sátu menn meðfram
veggjum á kláfum og kirnum, en
húsfreyja var i öndvegi og hitaði
kaffi og munngát handa gestum.
Sátu þá heldri menn úr Húna-
vatnssýslu og Skagafirði hið
næsta henni, á hlóðarsteinum og i
öörum virðingarsætum. Var þar
oft glaumur mikill og hornaskvol.
Nú er að segja frá Arna, að
hann kemur siðla um kvöldið til
Stafns. Sleppti hann hesti sinum á
túnið en reisti sinina upp við
bæjarþil, þvi að enginn mátti með
vopnum ganga til eldhúss. Dvald-
ist honum lengi inni og kneyfði
mörg horn. Var nokkuö liðið á
nótt, er hann sneri til dyra. Þreif-
aði hann fyrir sér eftir vopni sinu,
er út kom, þvi að myrkur var og
hann orðinn voteygur. Finnur
hann ekki það, er hann leitaði.
Spurði hann menn, er þar voru,
hver mundi svo djarfur að taka
vopn sin. Gat einhver þess, að
hundur lægi þar i varpanum og
nagaði eitthvað. Snarast Árni
þangað. Lá þá seppi með sinina
og hafði þegar stýft hana allt að
miðju. Gripur Arni heftisins og
bregður stúfnum og lýstur hund-
inum mikið högg. Kvað seppi hátt
við. Var eigandi hans þar ekki all-
fjarri, brást hann reiður .við og
býst til að hefna áverkans og snýr
Allir dilkar eru fullir af fé. Það er tekiö i margt kindarhornið i Stafnsrétt.
Hrossin leggja kollhúfur - þeim þykir liklega þröngt um sig eftir sumarfrelsið á heiðunum.
Sunnudagur 30. september 1973
TIMINN
21
1 Ungir og rosknir svipast um eftir kindunum sinum.
Þorleifur Jóhannesson frá Hvamini. Guðinundur Tryggvason i Finnstungu og fleiri aö
kljásl við trippin.
Ljósmyndir:
Sigursteinn Guðmundsson héraðslæknir
Itéltarhóndinn, Sigvaldi Halldórsson i Stafni, hefur fundið flekkott
lamb, sem hann á.
Grimur Gislason frá Saurbæ skálar við tengdason sinn, Sigurjón Stefánsson frá Steiná i Svartárdal.
Þeir eiga lika ferhyrnt, Hún-
vetningarnir, og sumum finnst
það skemmtileg tilbreytni, ef slík
kind er i hjörðinni.
að Arna. Voru ýmsir vinir og
drykkjubræður Arna þar nærri og
hlupu til að veita honum. Skiptust
menn þar i tvo flokka og sló i bar-
daga. Gerðist nú hark mikið og
vopnaburður og urðu brátt
ákverkar með mönnum. Veitti
hundingjum miður i fyrstu. Leit-
uöu þeir sér þá vigis á fjóshaugn-
um, þvi að hann var þar nærri.
Létu þeir nú mykjuna ganga sem
tiðast, en hinir börðu torfuskekl-
um, er þeir rifu úr veggjum og á
öðru sem til fannst, var nú orr-
usta hin ákafasta og mátti ekki
milli sjá hverjir sigra mundu.
Bárust tiðindin til eldhússins, að
fjölmenni berðist úti fyrir. Heitir
húsfreyja á menn til fulltingis að
stöðva bardagann og gekk hún
fyrir út á vigvöllinn. Gekk hún
þar á milli með menn sina. Urðu
þeir skildir er börðust og varð
griðum á komið. Gengu vinir
beggja i milli að leita um sættir.
Kom mönnum ásamt um að
leggja málin I gjörð, voru valdir
til þess hinir vitrustu menn.Sögðu
þeir upp gjörðina þegar um nótt-
ina. Skyldi jafnt, sinarátið og
frumhlaupið, en húsfreyja kvaðst
bæta frá sér Arna brennivins-
staupi en hundinum grautar-
sleikju, en öllum skyldi heimill
bæjarlækurinn til afnota fyrir
neðan bæ. Þótt húsfreyju vel far-
ast og stórmannlega og hlaut hún
virðing af málinu. Lauk þannig
ófriði þeim hinum mikla er nafn-
frægastur hefur oröið þar I sveit
og lengi verið til vitnað”.
Langt er siöan Arni gersemi
var allur, og hinir helztu menn
Svartdæla og Lýtinga sitja ekki
lengur á hlóðarsteinum hjá hús-
freyju i Stafni. Þaðan er af siður,
að tangur eða tetur sé eftir af
þeim nautssinum, sem menn
höfðu i hendi, eða hundunum,
sem þær áttu. Hver timi hefur sitt
snið, en lifið flæðir áfram, til
skiptis broslegt eða mikilfeng-
legt, gleðilegt eða dapurlegt. Og
svo vonum við að veröi um aldur
og ævi, og eigi Stafnsrétt lengi
eftir að eiga þar sitt ivaf.
Skagfirðingar aö leggja af stað frá réttinni meö fé sitt.
£*■