Fréttablaðið - 31.12.2004, Blaðsíða 16

Svo virðist sem allir stjórnmála-
flokkar landsins og forustumenn
launaþegafélaga séu sammála um
lækkun á svonefndum matar-
skatti. Hann komi láglaunafólki til
góða og sé varanleg kjarabót. Að
ætla kaupmönnum með frjálsa
álagningu að tryggja láglauna-
fólki betri kjör með þessum hætti
sýnir dómgreindarleysi og kjána-
skap. Kaupmenn og framleiðend-
ur hafa með örfáum undantekn-
ingum ekki verið velgjörðarmenn
neytenda í verðálagningu, þeir
hafa samviskulega hugsað um
sinn eigin garð og arð. 50% hærra
meðaltals vöruverð hér á landi
miðað við ESB-löndin sýnir okkar
ljóslega hug íslenskra kaupmanna
til sinna neytenda og einnig hefur
staða dollarans frá 110 kr. í 62
ekki verið almennt mælanleg til
lækkunar vöruverðs í pyngju
neytenda sl. tvö ár. Kaupmenn og
íslenskir framleiðendur eru full-
komlega meðvitaðir um að við
verðum að kaupa af þeim allar al-
mennar neysluvörur. Þessu er líkt
farið og með aðrar einokunar- og
fákeppnisþjónustugreinar í land-
inu, það er ekki í önnur hús að
venda.
Ætla stjórnmálamenn og laun-
þegaforustan að treysta þessum
mönnum fyrir kjarabótum lág-
launafólks? Þeir geta hins vegar
verið fullvissir um að lækkun
matarskatts skilar sér fullkom-
lega í peningakassa kaupmanna.
Þeir sem telja sig vera
málsvara láglaunafólks áttu fyrir
löngu síðan að einbeita sér að
hækkun skattleysismarka, sem
ættu að vera um 117 þúsund kr. á
mánuði hefðu þau fylgt kaup-
gjaldsvísitölu. Þá ættu samnings-
bundin lágmarks- og eftirlaun að
vera sama upphæð. Öll loforð rík-
isstjórnarinnar um skattalækkan-
ir á kjörtímabilinu (nema eigna-
skattur) yrðu dregnar til baka og
því og auknu fjármagni varið til
hækkunar skattleysismarka á
þessu og næsta kjörtímabili þar
sem skattleysismarkmiðinu yrði
náð.
Umsamdar launahækkanir ASÍ
og BSRB hafa yfirleitt skilað
mjög takmörkuðum kjarabótum.
Hafi verðbólgan ekki etið þær
upp á samningstímabilinu til agna
hafa nýjar skattaálögur ríkis-
stjórnarinnar séð til þess að lífs-
kjör fólks hafi versnað. Hækkun
skattleysismarka og samnings-
bundin lágsmarkslaun virðast
vera þær aðgerðir sem ekki er
hægt að sniðganga, a.m.k. ekki
með heiðarlegum hætti. ■
31. desember 2004 FÖSTUDAGUR16
Hvert rennurmatarskatturinn?
Á Þorláksmessudag birtist leiðari
í Morgunblaðinu um mál rúss-
neska auðjöfursins Míkhaíl
Khodorkovskí. Morgunblaðið
undrast þá gagnrýni sem Pútín
Rússlandsforseti hefur fengið
vegna málsins og telur að hand-
taka hans hafi verið þáttur í því að
„koma á lögum og reglum í Rúss-
landi“.
Flest dagblöð á Vesturlöndum
hafa gagnrýnt Pútín harkalega
fyrir meðferðina á Khodorkovskí,
sem var handtekinn í október á
síðasta ári og hefur síðan þá þurft
að dúsa í fangelsi þangað til rétt-
arhöld yfir honum hefjast. Morg-
unblaðið er ekki á meðal þessara
dagblaða. Öðru nær. Leiðarahöf-
undur þess furðar sig á þeim við-
brögðum sem mál Khodorkovskís
hefur valdið og spyr hvort „verið
[sé] að halda því fram, að rúss-
nesk stjórnvöld megi ekki taka á
skattsvikum heima fyrir? Er ver-
ið að halda því fram, að erlendir
fjárfestar fáist ekki til að fjár-
festa í rússnesku atvinnulífi nema
tryggt sé að þeir geti stundað þar
skattsvik að vild?“ Stutta og ein-
falda svarið við báðum þessum
spurningum væri nei. En mál
Khodorkovskís er hins vegar mun
flóknara en svo að hægt sé að
stilla þessu upp á þennan hátt. Það
þarf að skoða málið í stærra sam-
hengi við aðra atburði í stjórnar-
tíð Pútíns. Sjálf skattsvikin, sem
Khodorkovskí er sakaður um,
voru aldrei hinar raunverulegu
ástæður handtökunnar.
Ekki dýrlingur
Enginn hefur haldið því fram
að Khodorkovskí sé dýrlingur.
Ekki fremur en aðrir svokallaðir
„ólígarkar“ í Rússlandi, sem
fengu helstu eignir rússneska rík-
isins nánast gefins í óréttlátri
einkavæðingu fyrir um tíu árum
síðan. En ef það er erfitt að verja
Khodorkovskí og „ólígarkana“, þá
er enn erfiðara að halda uppi
vörnum fyrir þeirri aðferð sem
Pútín hefur beitt til að leiðrétta
það óréttlæti sem kom þeim í þá
stöðu sem þeir eru í dag – aðferð-
in er sú versta sem hægt var að
hugsa sér. Í stað þess að auka til-
trú erlendra aðila á að Rússland
sé réttarríki hefur Pútín þvert á
móti grafið undan því með þess-
um aðgerðum. Almennar leikregl-
ur í atvinnulífinu eru óskýrari en
áður og mörg fyrirtæki hafa
keppst við að framkvæma marg-
víslegar hugmyndir, eingöngu
vegna þess að þau halda að þær
séu Pútín þóknanlegar.
Það sem leiðarahöfundur
Morgunblaðsins virðist vilja gera,
er að fjalla um mál Khodorkov-
skís algerlega eitt út af fyrir sig.
Khodorkovskí hafi brotið lög með
því að svíkja undan skatti og því
sé ekkert athugavert við það að
Pútín geri ráðstafanir til að
stöðva það, að mati Morgunblaðs-
ins. En með því að horfa á þetta út
frá þessu eina sjónarhorni er að-
eins hálf sagan sögð – og varla
það. Það sem mál Khodorkovskís
endurspeglar er angi af stærra
máli, sem er allsherjaráætlun
Pútíns um að ná öllum völdum í
Rússlandi. Og Khodorkovskí var
hindrun í átt að því – þess vegna
þurfti hann að fara.
Þetta er að takast, að mati
Michael McFaul, Nikolai Petrov
og Andrei Ryabov, sem eru sér-
fræðingar um málefni Rússlands
og höfundar bókarinnar Between
Dictatorship and Democracy:
Russian Post-Communist Political
Reform sem kom út á þessu ári.
Niðurstaða þeirra er sú, að á þeim
fjórum árum sem Pútín hefur ver-
ið við völd, hafi hann á kerfis-
bundinn hátt náð að veikja hinar
lýðræðislegu stofnanir í landinu –
sem hafi nú ekki verið beint burð-
ugar fyrir. Þetta hefur hann gert
með því að veikja eða eyða öllu
því sem gæti hindrað vald hans,
og á sama tíma styrkt getu ríkis-
valdsins til að brjóta á stjórnar-
skrárbundnum réttindum borgar-
anna.
Prófsteinn á mátt
Áætlun Pútíns hófst í
Tsjetsjeníu. Í augum Pútíns er
það stríð prófsteinn á mátt Rúss-
lands sem stórveldis. Allt það
stríð hefur sýnt hversu litla virð-
ingu Pútín ber fyrir mannréttind-
um. Næst var það sjónvarpið. Til
þess að ná tökum á því þurfti hann
að koma einum nánasta sam-
starfsmanni sínum frá völdum,
Boris Berezovsky, sem stjórnaði
einni stærstu einkareknu sjón-
varpsstöðinni og hafði stofnað
flokk Pútíns; United Russia. Hann
er nú í útlegð í Bretlandi. Nú er
svo komið að Pútín ræður yfir öll-
um þremur sjónvarpsstöðvunum
sem einhverju máli skipta. Eftir
sjónvarpið var svo komið að hér-
aðshöfðingjunum. Meðal annars
bjó Pútín til sérstök embætti sem
höfðu yfirvald yfir framkvæmda-
valdinu í héruðunum og skipaði
sína menn í þessi embætti. Þannig
fékk hann heilmikil áhrif á það
hverjir sitja í kjörstjórnum og þar
með hverjir fái að bjóða sig fram.
Í fjórða lagi voru það þeir „ólíg-
arkar“ sem storkuðu stjórnvöld-
um í Kreml. Árið 2000 benti ekk-
ert til þess að Pútín myndi hafa
einhver afskipti af Khodorkovskí.
En um leið og hann fór að sýna
einhver merki um að hann hefði
aðrar skoðanir en Pútín og hygði
jafnvel á forsetaframboð eftir að
kjörtímabili Pútíns lyki, þurfti að
grípa til einhverra aðgerða.
Khodorkovskí var því handtekinn.
Það er mikilvægt að horfa til
allra þessara aðgerða í heild sinni,
til að átta sig á hvað Pútín er að
gera. Allt snýst þetta um að veikja
þá aðila sem eru ógn við Pútín. Og
þannig á einnig að horfa á aðgerð-
ir hans gagnvart Khodorkovskí,
en ekki hvort hann hafi gerst sek-
ur um skattsvik. Það er rangt hjá
leiðarahöfundi Morgunblaðsins
að halda því fram að mál Khodor-
kovskís hafi eitthvað með það að
gera að Pútín sé að „koma á lögum
og reglum í Rússlandi“. Heldur
sýnir það okkur fremur, að skref
fyrir skref, hefur Pútín náð öllum
valdaþáttunum í sínar hendur. Og
það, að aðeins Pútín taki ákvörðun
um það hvernig stjórnarfar Rúss-
land muni hafa, boðar ekki gott
fyrir framtíð lýðræðis í landinu. ■
Pútín grefur undan réttarríkinu
VÖRUVERÐ Greinarhöfundur efast um að
lækkun matarskatts skili sér til neytenda.




 




 !"#$ !
 !
%&
!

'%

 (()

!
* + 





! *,


+!

,+!




!+!

,





+

!  
 -



#.
+%


**   /!%0 


 !/!
!1 !
 
%2



      
   !  "### $
%"#### &"''((#)   *   







KRISTJÁN PÉTURSSON
FYRRVERANDI DEILDARSTJÓRI
UMRÆÐAN
KJARABÆTUR
MÍKHAÍL KHODORKOVSKÍ Ólíkt öðrum dagblöðum á Vesturlöndum telur Morgunblað-
ið handtöku rússneska auðkýfingsins þátt í að „koma á lögum og reglu“ í Rússlandi.
HÖRÐUR ÆGISSON
HÁSKÓLANEMI
UMRÆÐAN
STJÓRNARHÆTTIR Í
RÚSSLANDI