Fréttablaðið - 29.01.2005, Blaðsíða 14

Hagfræðiprófessorarnir Ágúst Ein-
arsson og Þorvaldur Gylfason hafa
nýlega gert grein fyrir athyglis-
verðum rannsóknum sínum á
tveimur ólíkum sviðum: Ágúst með
bók sinni „Hagræn áhrif tónlistar“,
og Þorvaldur með háskólafyrir-
lestri sínum um „Gangráða hag-
vaxtar“. Með bók sinni ryður Ágúst
brautina hér á landi fyrir þá grein
hagfræðinnar sem kölluð hefur
verið menningarhagfræði og hefur
verið að þróast á síðustu fjórum
áratugum. Þar er verið að fjalla um
beitingu hagfræðinnar á fram-
leiðslu, dreifingu og neyslu á menn-
ingarlegum vörum og þjónustu.
Nokkrir áratugir eru síðan að sú
skoðun tók að ryðja sér til rúms hér
á landi að bókvitið verði látið í ask-
ana, hvað sem líður spakmælum
fyrri tíðar manna. En með því er þó
oftast átt við að nú geti menn með
löngu námi sérhæft sig í einhverj-
um þeim greinum, sem geri okkur
kleift að auka framleiðslu á áþreif-
anlegum gæðum, sem síðan megi
selja innanlands og utan. Eftir sem
áður hafa margir talið að listir
hverskonar séu bara baggi á þjóð-
félaginu og þeir sem þær stunda
styrkþegar á almannaframfæri,
iðja þeirra niðurgreidd af þraut-
píndum skattgreiðendum, og þeim
oft skipað á bekk með atvinnu-
greinum sem haldið er uppi með
stórfelldum niðurgreiðslum þegar í
ljós kemur að þær geta ekki með
nokkru móti borið sig af eigin
rammleik.
Þannig verður frjálshyggju-
mönnum tíðrætt um hversu órétt-
látt það sé að starfsemi Sinfóníu-
hljómsveitar, Þjóðleikhúss og óperu
sé stórlega niðurgreidd til hagsbóta
fyrir menningarsnobba í stað þess
að láta það lið borga fyrir þessa
áráttu sína sjálft.
Ágúst sýnir hins vegar fram á
það í bók sinni, að hlutfallslegt
framlag menningar til landsfram-
leiðslu hér á landi sé um 4%,
þrisvar sinnum meiri en t.d. land-
búnaðar annars vegar og ál- og
kísiljárnsframleiðslu hinsvegar.
Þegar kemur að fjölda starfsmanna
í einstökum atvinnugreinum leiðir
hann í ljós að í menningarstarfsemi
starfa um 5.000 manns, álíka og við
fiskveiðar og litlu færri en í land-
búnaði, hótel- og veitingarekstri eða
í fjármálaþjónustu. Menningin er
með öðrum orðum blómleg atvinnu-
grein, sem skapar mikil – og oft var-
anleg – verðmæti, auk þeirrar
nautnar, sem hún veitir öllum þegn-
um samfélagsins.
Þorvaldur Gylfason er á nokkuð
öðrum slóðum í sínum rannsóknum.
Ásamt erlendum samstarfsmönn-
um hefur hann leitast við að greina
það sem hann kallar „gangráða
hagvaxtar“, þ.e.a.s. finna hvað valdi
því að sum hagkerfi ná sér á strik
og síðan á flug með örum hagvexti
meðan önnur halda áfram að hjakka
á botninum eða miðar jafnvel aftur-
ábak. Hér er ekki rúm til annars en
að stikla á stóru um þetta víðfeðma
efni.
Ýmsir þættir eru gamalkunnir
og óumdeildir. Til þarf fjármagn,
sem fengið er með sparnaði innan-
lands – eða utan, ef flutt er inn er-
lent fjármagn. Útflutningur vöru og
þjónustu er þýðingarmikill. En það
sem virðist gera gæfumuninn er þó
hvort við bætast gangráðar af öðr-
um toga. Þar ber fyrst að nefna
menntun og mannauð. Þá lýðræði,
virkt lýðræði og félagsauð. Og loks
fjölhæfni í atvinnulífinu. Allt helst
þetta þó í hendur, þannig að erfitt er
að segja hvað kemur fyrst heldur
leiðir hvað af öðru.
Menntun er að sjálfsögðu
ómissandi undirstaða virks lýðræð-
is og hornsteinn fjölhæfni í atvinnu-
lífinu. Þjóðir með einhæfa atvinnu-
vegi, hvort sem það er landbúnaður
og sjávarútvegur eða til dæmis
vinnsla olíu eða annarra náttúru-
auðlinda úr iðrum jarðar vanrækja
oft menntun þegna sinna, telja hana
óþarfa og lúxus, sem ekki eigi er-
indi við aðra en þá sem tilheyra fá-
mennri og auðugri yfirstétt. Nátt-
úruauðlindagnægð verður því oft til
að veikja lýðræðið og draga of-
stopafulla einræðisseggi að stjórn-
vellinum, þar sem þeir fá aðstöðu til
að moka þjóðarauðnum í eigin vasa.
Þótt þeir séu til sem telja ein-
ræði flokks eða fámennrar yfir-
stéttarklíku fljótfarnari leið til vel-
megunar sýnir reynslan þó ótvírætt
að lýðræði hefur þar yfirburði, því
meiri því virkara sem lýðræðið er.
Þekkingarstig þjóðar, mannauður-
inn, skiptir miklu máli, en það gerir
ekki síður félagsauðurinn. Með því
er átt við öll þau tengsl – önnur
en efnahagsleg – sem tengja ein-
staklingana og hópa þjóðfélagsins
saman. Því þéttriðnari sem sá vefur
er, því meiri líkur eru á að hagkerf-
ið endurnýi sig, eflist innan frá með
fjölbreyttum hætti og stækki með
útrás.
Því miður eru ráðamenn þessa
lands fastir í fornfálegum hug-
myndum um „þjóðlega atvinnu-
vegi“ sem skylda ríkisins sé að hlúa
sérstaklega að, jafnframt því sem
ríkisbáknið Landsvirkjun, þenur sig
yfir hálendið og stefnir að álveri í
hverjum firði. Þeir virðast enga trú
hafa á vaxtarmöguleikum frjáls
hagkerfis og getu til að skapa ný og
fjölbreytt störf án handleiðslu ríkis-
valdsins. Og það sem verra er.
Menntakerfið er að staðna í höndum
þeirra, heilbrigðiskerfið hjakkar í
sama farinu og lýðræðið er bælt og
bugað af ofvöxnu og hrokafullu rík-
isvaldi. Þannig eru bremsurnar sett-
ar á sjálfa gangráða hagvaxtarins
og lífskjör framtíðarinnar lækkuð.
Hér þarf að taka til hendi og
fyrsta skrefið er að lýðurinn fái
möguleika á að setja þeim, sem með
stjórn landsins fara í hans umboði,
stjórnarskrá sem setji valdi þeirra
skorður við hæfi, en veiti einstakl-
ingunum vaxtarmegn og frelsi til
orða og athafna. ■
Þ eir sem fara um Austurland um þessar mundir verða áþreifan-lega varir við þau breyttu viðhorf sem þar eru vegna stórfram-kvæmdanna eystra. Þetta á einkum við um Egilsstaði og ná-
grenni og svo Fjarðabyggð. Áhrifanna verður líka vart þegar sunnar
dregur vegna jarðganganna sem verið er að gera á milli Reyðar-
fjarðar og Fáskrúðsfjarðar. Göngin munu þegar fram í sækir hafa
mikil áhrif á byggðirnar bæði sunnan og norðan þeirra og tengja Hér-
aðið betur við Suðurfirðina. Þetta verður allt orðið eitt atvinnusvæði
áður en við er litið, ekki aðeins í kringum álver Alcoa á Reyðarfirði
heldur varðandi ýmsa aðra starfsemi í þessum landshluta.
Að undanförnu hafa birst margar fréttir og ljósmyndir í Frétta-
blaðinu frá Kárahnjúkum, af Héraði og úr Fjarðabyggð, eftir ferð
blaðamanns og ljósmyndara blaðsins um svæðið. Athygli manna
hefur sem eðlilegt er mjög beinst að vinnusvæðinu umhverfis Kára-
hnjúka. Þar hefur á undanförnum mánuðum víða verið pottur brot-
inn, en svo virðist sem loksins nú séu að komast á eðlileg samskipti
milli verkalýðsforystunnar og hins umdeilda ítalska verktakafyrir-
tækis Impregilo. Heimsókn forystumanna þeirra og fulltrúa alþjóða-
verkamannasambandsins á virkjunarsvæðið fyrir rúmri viku ætlar
að marka þáttaskil – og sannarlega tími til kominn. Íslenskur vetur í
öllu sínu veldi hefur væntanlega skerpt skilning gestanna á aðstæð-
um starfsmanna við Kárahnjúka.
Deilurnar við Kárahnjúka hafa varpað skugga á það sem er að
gerast í byggðarlögunum á Héraði og í Fjarðabyggð. Þar er allt
annað hljóð í fólki en fyrir nokkrum misserum. Dæmi um það er að
bylting hefur orðið í fasteignasölu á Austurlandi. Hilmar Gunnlaugs-
son fasteignasali sagði í viðtali við Fréttablaðið af þessu tilefni:
„Markaðurinn er orðinn eðlilegur. Fasteignaverð hér er ágætt. Menn
geta nú byggt til að selja án þess að tapa á því. Verðmyndunin er
orðin eðlileg“. Síðar í viðtalinu sagði Hilmar: „Það er svo stutt síðan
markaðurinn var lélegur, að það er kannski ákveðin vantrú ríkjandi.
Það tekur tíma að venjast þessum breytingum“.
En það er ekki aðeins að ýmis þjónustustarfsemi hafi tekið kipp
heldur hefur orðið bylting í flugsamgöngum. Nú eru farnar margar
ferðir á dag til og frá Egilsstöðum, og þannig njóta allir Aust-
firðingar og þeir sem eiga leið austur stórframkvæmdanna. Sama er
að segja um samgöngur á landi. Það eru ekki mörg ár síðan slæmar
vegasamgöngur um fjallgarðana milli Mývatnssveitar og Héraðs
komu í veg fyrir eðlilegar samgöngur á landi milli landshluta. Nú eru
komnir þarna uppbyggðir vegir, sem haldið er opnum hvernig sem
viðrar.
Þegar undirbúningur að stórframkvæmdunum eystra stóð sem
hæst vöktu Vestfirðingar athygli á einhæfu atvinnulífi í þeirra lands-
hluta, en jafnframt að þeir hefðu ekki áhuga á stóriðju. Nú þegar
góður skriður er kominn á Kárahnjúkavirkjun og undirbúningur að
álverinu á Reyðarfirði að komast á skrið er rétt að ráðamenn beini
augum sínum að Vestfjarðakjálkanum. Þar þarf að tryggja búsetu og
blómlegar byggðir, ekki síður en í öðrum landshlutum. Vestfirðingar
sjálfir verða líka að hafa frumkvæði um hvað skuli gert. ■
29. janúar 2005 LAUGARDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Bylting hefur orðið í fasteignasölu á Austurlandi.
Uppgangur og
bjartsýni eystra
ORÐRÉTT
Hættulegur staður.
Að mínu mati er fólk nánast
rænt borgaralegum réttindum
sínum og sjálfræði þegar það
flyst á öldrunarstofnun.
Sigríður I. Daníelsdóttir þroskaþjálfi.
Morgunblaðið 28. janúar.
Eða bara rangt?
Síðast sagði ég að Langa trúlof-
unin væri eina myndin á
frönsku kvikmyndahátíðinni
sem sýnd væri með íslenskum
texta. Það er bull.
Silja Aðalsteinsdóttir bókmennta-
fræðingur.
Viðskiptablaðið 28. janúar.
Annar hættulegur staður.
Í martröðum mínum dreymir
mig að ég týnist í IKEA, ráfi þar
um ganga í eilífri leit að út-
gangi sem aldrei finnst.
Jónas Haraldsson ritstjóri.
Viðskiptablaðið 28. janúar.
Meira af þessu!
Feitt sætabrauð án samvisku-
bits.
Fyrirsögn lesendabréfs frá Ólafi Sig-
urðssyni.
Morgunblaðið 28. janúar.
En hver er galdurinn?
Framsóknarflokkurinn er flokk-
ur sem enginn kýs en er samt
alltaf í stjórn.
Dr. Gunni.
DV 28. janúar.
Aga-legt.
Í stuttu máli sagt skortir aga á
héraðsdómurum. Þeir leika
lausum hala. Einn þeirra sagði
mér, að hann hefði sýknað verk-
taka af hraðakstri, af því að
hann teldi verktaka vera í svo
miklum önnum, að það væri
ekki hægt að ætlast til, að þeir
væru á ferðinni á löglegum há-
markshraða eða undir honum.
Jónas Kristjánsson fyrrverandi
ritstjóri.
DV 28. janúar.
FRÁ DEGI TIL DAGS
Deilurnar við Kárahnjúka hafa varpað skugga á
það sem er að gerast í byggðarlögunum á Héraði
og í Fjarðabyggð. Þar er allt annað hljóð í fólki en fyrir
nokkrum misserum.
,,








 










































 




 
 
 


 


 








Menning og mannauður
Stirðleikar
Á kaffihúsunum er talað um aukinn
stirðleika í sambúð stjórnarflokkanna.
Tilefnið er meint kúvending sjálfstæðis-
manna varðandi umsókn Íslands um
sæti í Öryggisráðinu. Um er að ræða
sérstakt hugðarefni Halldórs Ásgríms-
sonar og hefur tugum milljóna af al-
mannafé þegar verið varið til verkefnis-
ins. Skrif í vefrit Framsóknar benda til
þess að þeir séu gramir sjálfstæðis-
mönnum vegna þessa og hugsi þeim
þegjandi þörfina. Það vekur upp þá
spurningu hvort þeir láti til mótvægis
sverfa til stáls í öðrum ágreiningsmálum
eins og til dæmis spurningunni um
hvort grunnnetið eigi að fylgja Síman-
um. Einnig kynnu þeir að tefja eða
stöðva væntanleg skólamálafrumvörp
menntamálaráðherra.
Framsóknarhjartað
Hákon Skúlason, vefstjóri hjá Framsókn,
fjallar um Sunnudagsþáttinn á Skjá ein-
um í pistli á suf.is og staðsetur umsjónar-
mennina pólitískt. Auðvelt er að afgreiða
Illuga Gunnarsson og Ólaf Teit Guðnason
og Katrín Jakobsdóttir er varaformaður
VG. En hvað með Guðmund Steingríms-
son? Hákon talar um hann sem „hlut-
lausan R-listamann“ en bendir á að hann
sé sonur Steingríms Hermannssonar fyrr-
verandi formanns Framsóknarflokksins.
„Framsóknarmenn binda vonir
um það að framsóknarhjartað
flytjist frá föður til sonar og
Guðmundir styðji málefna-
lega það sem Framsókarflokk-
urinn stendur fyrir“, skrifar Há-
kon. Hlutleysi er greinilega ekki
hátt skrifað í Framsókn.
Ekki í fyrsta sinn
Ítalska fyrirtækið Impregilo er ekki fyrsti
útlendi verktakinn við virkjunarfram-
kvæmdir hér á landi sem veldur ólgu.
Eldri menn í röðum atvinnurekenda og
verkalýðsforingja minnast þess að á átt-
unda áratugnum var hér júgóslavneskur
verktaki við Sigölduvirkjun, Energoprojekt,
sem gerði Vinnuveitendasambandi Ís-
lands, fyrirrennara Samtaka atvinnulífsins,
mjög gramt í geði. Ástæðan var sú að
verktakinn greiddi mun hærri laun en þá
tíðkuðust og olli það vandræðum annars
staðar á vinnumarkaði. Þá lét hann
heimamenn njóta forgangsréttar til starfa
með nokkuð einstrengingslegum hætti.
Klausa hér í gær um blogg Össurar
Skarphéðinssonar var ranglega merkt
stöfunum sme; átti að vera gm.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
UM HAGVÖXT
ÓLAFUR
HANNIBALSSON