Fréttablaðið - 13.02.2005, Blaðsíða 8

Íslensk tunga hefur þolað margt
um dagana. Hún er smámál fá-
mennrar þjóðar úti í Ballarhafi;
lengst af lifandi sönnun þess hvað
einangrun getur verndað og við-
haldið sérstakri menningu.
Svo komu haustskipin.
Og danskan bjagaði málið á
marga vegu.
Síðar skrapp heimurinn saman.
Og enskan umlykur nú landið
eins og stórsjóar – og heggur hér
og þar.
Aldrei fyrr hefur verið sótt
jafn harkalega að íslenskri tungu
og á síðustu misserum. Þjóðin er
smám saman að verða tvítyngd; í
fjölmörgum fyrirtækjum er
enskan orðin að eðlilegu sam-
skiptamáli og sömu sögu er að
segja af háskólum landsins þar
sem heilu fyrirlestraraðirnar
fara fram á þessari ágætu út-
lensku.
Enskan í lífi íslenskra ung-
menna er sjálfbær; þau kenna
sér hana sjálf – og munu
smám saman missa niður
hæfileikann að nefna hlutina í
kringum sig íslenskum nöfn-
um. Tungumál þessa fólks
verður æ köflóttara; ekki
beint óhreint heldur allra
handa, litríkt en losaralegt.
Óþarft er að minna á
nafngiftir margra helstu
fyrirtækja landsmanna,
svo og nær allra verslana,
sem bera ensk heiti enda
annað óhugsandi í tiltölu-
lega villtu samkeppnisum-
hverfi sem hefur enga bið-
lund og verður að skiljast á
stundinni ... dott komm. Þar
fyrir utan eru menn að miklu
leyti hættir að þýða erlendar
auglýsingar sem skella á fjöl-
miðlanotendum ... og nú síð-
ast nenna menn ekki lengur
að lýsa erlendum kappleikj-
um á ylhýra móðurmálinu og
bera því einfaldlega við að ís-
lenska lýsingin sé asnalegri.
Þetta er skrýtin þróun. Og
þetta er mikil þróun. Og það
sem er ef til vill aðalatriði;
hún er komin á ofboðslegan
hraða. Næsta villtan og stjórn-
lausan.
Og hvort sem mönnum líkar
betur eða verr mun hún halda
áfram af fullum þunga á næstu
árum. Á sama hátt og misjafnar
mállýskur frá einu héraði til ann-
ars vöktu kátínu manna á síðustu
öld, munu misjafnar tungur ein-
kenna nýja öld. Í auknum mæli
munu menn skipta á milli ís-
lensku og ensku í daglegu máli
eins og ekkert þyki eðlilegra. Að
einhverju leyti munu tungurnar
renna saman og verða notaðar
jöfnum höndum ... að einhverju
leyti verður svo auðvelt að fara á
milli þessara ólíku tungumála að
heilu setningarnar skipta litum
eins og ekkert sé sjálfsagðara en
að boðskiptin verði að bendu
blandaðra mála. Menn munu án
allrar tæpitungu tala tungum
tveimur; á hefðbundnum ráð-
stefnum verður dagskráin á
ensku en íslenskan heyrist þeim
mun meira í hléinu. Og svo sem
engin ástæða til þess að kippa sér
upp við það.
Þjóðin verður tvítyngd; eitt
helsta einkenni hennar – eintung-
an – hverfur, só sorrí ... gúddbæ.
Það er ekkert sem fær stöðvað
þessa þróun.
Ekki einu sinni ást okkar á
íslenskunni. Þessu undurfallega
máli sem kúrði ofan í moldarkofa
í þúsund ár og tók ekki breyting-
um fremur en fólkið í landinu. Og
það er ekkert sem bendir til þess
að íslenskan búi yfir einhverjum
æðri og magnaðri krafti en önnur
smámál fámennra þjóða; hún
mun smám saman víkja fyrir al-
þjóðlegri tungu sem er þeirrar
náttúru að flýta fyrir, auka hag-
kvæmni, framleiðni og hvað þetta
allt saman heitir sem knýr áfram
alla óþreyju mannskepnunnar.
Samt.
Það er allsendis óvíst að
íslenskan hverfi á næstu öldum.
Ísland er að því leyti ólíkt öðrum
löndum heimsins að þar hefur ein
þjóð búið í sama landinu í árþús-
und og talað einu og sömu tung-
una. Það er einstakt. Allt í kring-
um Íslendinga eru þjóðir sem
hafa búið við misjafnlega miklar
tungumálaóeirðir. Íslensk tunga
er þar af leiðandi afskaplega
sterk í vitund þjóðarinnar og ef til
vill ívið meiri partur af þjóðarsál-
inni en gengur og gerist á meðal
þjóða þar sem hvert tungumálið
hefur farið yfir annað á skítugum
skónum. Það er af þessum sökum
sem Íslendingar nefna tungu sína
fyrst af öllu þegar talið berst að
menningu þeirra, sérkennum og
stolti. Fátt veitir þeim meiri
sálarfyllingu á erlendri
grundu en að geta sagt
blessuðum útlendingunum
að þeir tali eigin tungu; það
er yfirlýsing þeirra um
sjálfstæða hugsun.
Vegna alls þess er um-
ræða um íslenska tungu
ofar á baugi í samfélag-
inu en víðast hvar annars
staðar. Og líklega eru eyj-
arskeggjar reiðubúnari
að leggjast í vörn fyrir
mállýsku sína en gengur
og gerist á meðal annarra
þjóða. Þeir eru aldir upp við
það að íslenskan sé afskap-
lega merkileg; að minnsta
kosti ekkert minna en ein-
stakt tungumál í heims-
sögunni. Auðvitað er það
því skiljanlegt að mörgum
sárni enn ein sönnun þess
að landsmenn séu hættir að
nenna að nota tungumálið
sitt, svo sem gerst hefur á
einni sjónvarpsstöðvanna
sem hafði efni á einu
dýrasta sjónvarpsefni
landsmanna en er blönk
þegar kemur að íslenskri
tungu. Og sækir nú athyglis-
verða aðstoð inn á sjálft Alþingi
landsmanna til að þurfa ekki að
þýða efni sitt.
Íslendingar hafa alist upp við
það að skólar og fjölmiðlar standi
vörð um íslenskt mál. Lengst af
hafa þessir hornsteinar samfé-
lagsins litið á það sem eina af
meginskyldum sínum að hlúa að
íslenskunni og gæta þess að hún
fái notið sín í samfélaginu sem
auðskilið og öflugt samskiptatæki.
Jafnvel þetta er að breytast.
Háskólafyrirlestrar eru ensk-
ir. Íþróttaefnið sömuleiðis. Ís-
lenskan er hreinlega farin að
þvælast fyrir. Og við getum vita-
skuld deilt um þessa þróun. En
það eitt gerist á sama tíma að hún
verður örari. Enska öldin er
nefnilega hafin ... sú síðari – og
seigari. ■
S ú yfirlýsing Sigríðar Önnu Þórðardóttur umhverfisráðherraað áform um virkjun Jökulsár á Fjöllum hafi verið lögð tilhliðar hefur áreiðanlega róað marga. Fram undir þetta
hefur Jökulsá á Fjöllum verið talin einn af álitlegustu virkjunar-
kostum hér á landi og virkjanasinnar hafa haldið fram hagkvæmni
virkjunar þar. Dettifoss er þá væntanlega orðinn jafn friðhelgur og
Gullfoss, því hverjum myndi detta í hug í dag að svo mikið sem
minnast á virkjun í Hvítá, þótt stórathafnamenn hafi gert það hér á
árum áður.
Í Fréttablaðinu í gær var fjallað um Vatnajökulsþjóðgarð og þar
sagði: „Almenn sátt virðist ríkja í samfélaginu um áform stjórnvalda
um stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs. Náttúruverndarsamtök Íslands
og Landvernd hafa lýst sig fylgjandi, ekki síst þar sem þjóðgarður-
inn kemur í veg fyrir virkjun Jökulsár á Fjöllum, en lengi hefur ver-
ið haft á orði að þar liggi heppilegur virkjunarkostur ónýttur.“
Sigríður Anna Þórðardóttir umhverfisráðherra segir virkjunará-
form í Jökulsá á Fjöllum lögð til hliðar. „Með þessu er virkjunará-
formum algjörlega ýtt til hliðar og ekki verður hreyft við vatna-
svæði Jökulsár á Fjöllum og þar með Dettifossi, vatnasvæði Kreppu
og Svartár.“
Vatnajökulsþjóðgarður mun ekki einasta njóta athygli sem
stærsti þjóðgarður Evrópu og einn sá merkasti. Hann er talinn
tækur inn á heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna þar sem helstu
náttúruperlur og sögulegar menjar veraldar er að finna. Um það
segir Sigríður Anna: „Það er mat sérfræðinga að Vatnajökulsþjóð-
garður sé bær inn á heimsminjaskrána og ég mun svo sannarlega
skoða það mál og vinna að því.“
Það ber að fagna þeim ummælum umhverfisráðherra að áform-
um um virkjun Jökulsár á Fjöllum hafi verið vikið til hliðar og að
ekki verði hreyft við Dettifossi. Þetta er mikilvæg yfirlýsing, og það
er eins og stjórnvöld hafi nú lært það að lengra verður vart gengið
varðandi stórvirkjanir fallvatna en með Kárahnjúkavirkjun.
Stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs á sér töluverðan aðdraganda, en
verulegur skriður komst á málið haustið 2002 þegar þáverandi um-
hverfisráðherra Siv Friðleifsdóttir skipaði nefnd til að gera tillögur
um stofnun garðsins. Nefndin skilaði svo af sér í fyrravor og nú er
það verkefni umhverfisráðherra að ýta þessu máli áfram.
Þótt talað sé um stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs er hér um miklu
meira mál að ræða, því með honum verður kominn samfelldur þjóð-
garður úr Öxarfirði í norðri og suður í Öræfi. Í vestri eru mörkin við
virkjanasvæði í Tungnaá og Þjórsá og í austri við Kárahnjúkasvæð-
ið. Innan þessa svæðis er fjölbreytt náttúrufar, sem tiltölulega fáir
hafa kynnst af eigin raun fram til þessa. Flestir hafa líklega lagt leið
sína í Herðubreiðarlindir og Öskju, en sjálfur Vatnajökull og jaðar-
svæði hans sem verða innan væntanlegs þjóðgarðs hafa ekki verið
fjölsótt fram til þessa. ■
13. febrúar 2005 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Innan þessa svæðis er fjölbreytt náttúrufar, sem til-
tölulega fáir hafa kynnst af eigin raun.
Vatnajökuls-
þjóðgarður
FRÁ DEGI TIL DAGS
Sigríður Anna segir virkjunaráform í Jökulsá á
Fjöllum lögð til hliðar. „Með þessu er virkjunará-
formum algjörlega ýtt til hliðar og ekki verður hreyft við
vatnasvæði Jökulsár á Fjöllum og þar með Dettifossi,
vatnasvæði Kreppu og Svartár.“
,,
Enska öldin
„Gróf mistök“?
DV birti í gær myndir af húsunum 25 við
Laugaveg sem borgarstjórn (að Ólafi F.
Magnússyni undanskildum) hefur sam-
einast um að rífa á næstunni. Mörg þess-
ara húsa eru meðal hinna elstu í borg-
inni, frá 19. öld. Svipur miðborgarinnar
mun gerbreytast. Laugavegurinn verður
ekki samur. Áreiðanlega hefur mörgum
Reykvíkingum brugðið við lesturinn. Fólk
hefur ekki áttað sig á umfangi niðurrifs-
ins og hve mörg falleg og svipmikil hús
eiga að hverfa. Umhugsunarverð eru þau
orðs Ólafs F. Magnússonar að hér séu að
verða „gróf mistök“. Ritstjóri DV reynir að
hugga lesendur með þeim orðum að
þetta séu „kofaræksni sem byggð
voru af vanefnum.“ Athyglisvert er
að þetta eru nánast sömu orð og
notuð voru þegar rífa átti Bernhöfts-
torfuna um árið. Vildum við nú vera án
hennar?
Eftirtekjan rýr
Í nýútkomnu tímariti Hugvísindastofn-
unar, Ritinu, er fjöldi áhugaverðra greina
um íslenska fornleifafræði. Orri Vésteins-
son fornleifafræðingur er gagnrýninn á
stöðu fræðigreinarinnar hér á landi.
Hann talar um „fræðilega leti“ fornleifa-
fræðinga og segir m.a.: „Við höfum ekki
sýnt fram á að fokdýrar rann-
sóknir okkar skipti í raun nokkru
máli fyrir fræðilega umræðu, ís-
lenskt samfélag eða söguvitund
þess – og það segir sig sjálft
að slíkt gengur ekki til
lengdar. Fyrr eða síðar
mun einhver stjórnmála-
maðurinn átta sig á því að miðað við
fjárveitingar er eftirtekjan rýr og minnis-
varða sé e.t.v. hægt að reisa sér á ódýrari
hátt.“
Geðhvarfasýki
Í Ritinu er einnig að finna forvitnilega út-
tekt Guðna Elíssonar á sýningunni í hinu
endurbyggða safnhúsi Þjóðminjasafnsins.
Ritstjórar tímaritsins, Jón Ólafsson og
Svanhildur Óskarsdóttir, segja að umfjöll-
unin dragi „skemmtilega fram þá geð-
hvarfasýki sem þjóðarsálin á iðulega við
að glíma og birtist ýmist í oflæti og of-
mati á eigin arfleifð og ágæti, eða í and-
stæðu þess, heiftarlegri vanmetakennd.“
Ritstjórarnir telja hætt við að „þessi hvörf
muni alltaf gera Íslendingum torvelt að
velta fyrir sér fortíð sinni á yfirvegaðan
hátt.“
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
TÍÐARANDINN
SIGMUNDUR ERNIR RÚNARSSON
Íslendingar hafa
alist upp við það að
skólar og fjölmiðlar standi
vörð um íslenskt mál.
Lengst af hafa þessir horn-
steinar samfélagsins litið á
það sem eina af megin-
skyldum sínum að hlúa að
íslenskunni og gæta þess að
hún fái notið sín í samfélag-
inu sem auðskilið og öflugt
samskiptatæki. Jafnvel þetta
er að breytast.
,,