Fréttablaðið - 13.02.2005, Blaðsíða 12

„Í nútíma vestrænu leikhúsi er
gríman oft notuð á einfeldnings-
legan, ruglingslegan, ómarkvissan
og flatneskjulegan hátt,“ segja
Grikkirnir Giorgios Zamboulakis
og Thanos Vovolis, sem sjá um
grímur, búninga og allt tilheyrandi
í uppfærslu Þjóðleikhússins á
Mýrarljósi, sem frumsýnt var á
föstudaginn. Thanos er búninga- og
grímuhönnuður en ekki í þeim
skilningi sem við eigum að venjast,
því hann vinnur samkvæmt forn-
grískum hefðum, þar sem gríman
er stærri en mannshöfuðið og um
leið eins konar hátalarakerfi fyrir
leikarann. Giorgios er síðan grímu-
stjóri, raddstjóri og ber ábyrgð á
líkamsbeitingu og hreyfingu leik-
arans á sviðinu.
En hvers vegna grímur? Hverju
er hægt að ná fram með grímum
sem ekki er hægt að ná fram með
mannsandlitinu?
„Gríman er spurning um annars
konar meðvitund fyrir leikarann
um möguleika hans, takmarkanir
og verkfæri. Verkfærin sem hann
hefur yfir að ráða eru rödd, hreyf-
ingar, svipbrigði og orka. Í sál-
fræðilega leikhúsinu notarðu and-
litið sem grundvallar samskipta-
tæki fólks. Það tilheyrir hvunn-
dagslífi leikarans og það getur
verið erfitt að greina á milli leikar-
ans og persónunnar sem hann er að
leika.“
Þrír leikarar – mörg hlutverk
„Hin hefðbundna gríska gríma var
hönnuð þegar menn léku í risa-
stórum hringleikahúsum undir
beru lofti. Þau voru svo stór að þau
rúmuðu um 20.000 manns. Þeir sem
sátu á 3. bekk voru það langt frá
leikurunum að svipbrigði sáust
ekki á 3. bekk. En persónurnar
þurftu að vera skiljanlegar upp á
aftasta bekk. Þess vegna voru þær
gerðar mun stærri en mannshöfuð-
ið. Það hafði heldur enginn radd-
styrk til þess að ná til þeirra sem
sátu á bekkjum leikhússins og því
var fundin upp aðferð til þess að
magna upp röddina, með því að
hanna grímuna á sérstakan hátt.
Í hinu forna gríska leikhúsi voru
bara þrír leikarar sem léku öll hlut-
verkin. Hver gríma var táknræn
fyrir það hlutverk sem þeir léku
hverju sinni. Sami leikari þurfti, til
dæmis, að leika konung og þræl,
gamlan mann og ungan eða móður
og son. Grímurnar gerðu þeim
kleift að skipta stöðugt um hlut-
verk – en það var ekki nóg að setja
upp grímu, heldur þurfti raddbeit-
ing og líkamstjáning að vera tákn-
ræn fyrir það hlutverk sem gríman
var táknræn fyrir. Gríman var ekki
táknræn fyrir sálarástand, heldur
fyrir hlutverk í vissum aðstæðum,
til dæmis konungur í tilteknum að-
stæðum, móðir í tilteknum aðstæð-
um og svo framvegis.“
Giorgios og Thanos segja forn-
grísku grímuna hafa verið afhjúp-
andi tæki en ekki leið til þess að
leyna neinu. „Sú aðferð að nota
grímuna til þess að leyna einhverju
er hluti af hinu hefðbundna vest-
ræna leikhúsi og er hluti af krist-
inni menningu. Notkun hennar
gengur þvert á hugmyndir forn-
grísku leikhúshefðarinnar, þar sem
fókusinn er ekki á það sem greinir
okkur að, heldur það sem við eig-
um sameiginlegt.
Leikhúsið var uppfinning tiltek-
ins samfélags, Aþenuborgar, til
þess að bregðast við nýrri félags-
legri og pólitískri þróun. Þess
vegna er upphaf leikhússins svo
órjúfanlega tengt lýðræðisþróun í
Aþenu. Leikhúsið, sem samskipta-
form, spratt af þörf til þess að
skoða tengslin milli þjóðfélags og
einstaklings, karla og kvenna,
norma og frávika, hamingju og
þjáningar, lífs og dauða, hins
mennska og þess guðlega.“
Leið til að nota vald leikhússins
til hins ýtrasta
„Harmleikurinn, gleðileikurinn og
satíran voru leikhúsform sem öll
þróuðust í Aþenu frá 400 til 600
f.Kr. og voru öll grímuleikhús. En
gríman var ekki eingöngu notuð til
skemmtunar, heldur sem sam-
skiptaform milli sviðspersónu og
áhorfanda og ekki síður til þess að
tjá innri vangaveltur persónunnar;
það er að segja, hún gat vegið og
metið andstæða þætti. Gríman var
notuð til þess að tjá missi og þá
þjóðfélagslegan missi. Gríman var
leið til þess að nota vald leikhúss-
ins til hins ýtrasta.“
Í Mýrarljósi verða ekki allar
persónurnar með grímu. Giorgios
og Thanos segjast aðeins nota þær
í þremur atriðum. „Í verkinu eru
tveir heimar; lifandi fólk og dáið.
Við notum grímurnar fyrir land
hinna dauðu. Fyrir eitt hlutverkið,
hlutverk Móniku, gerum við þrjár
grímur til þess að búa til eins
konar kórhluta. Þá eru þrjár
leikkonur með Mónikugrímu. Mýr-
arljós er byggt á Medeu og í þess-
um hluta erum við að vísa í það
verk. Grímurnar lýsa afstöðu per-
sónunnar við þrjár mismunandi að-
stæður. Hinar tvær grímurnar sem
við notum endurspegla aðra heima.
Fyrir þá sem ekki eru með forn-
grískar grímur notum við annars
konar grímur sem er förðun, því
við megum ekki gleyma því að
förðun er viss tegund af grímu.
Annars litu Grikkir til forna
ekki bara á grímuna sem tæki til
þess að tjá hlutverk. Þeir litu á
hana sem hið æðsta listform. Hún
sameinaði allar listir; höggmynda-
list, málaralist, leikhús, ljóðlist og
dans. Það sem við sjáum um í Mýr-
arljósi eru grímur, búningar, förð-
un, ásamt hreyfingu, dansi og radd-
beitingu, það er að segja heildar-
útlit hlutverkanna á sviðinu. Við
hönnum hverja persónu á sviðinu
fyrir sig, sem þýðir þá raddbeit-
ingu og hreyfingu sem einkennir
hana.“
Hvor með sitt sérsvið
Vinna þeirra Giorgios og Thanosar
við Mýrarljós hófst í október með
námskeiði fyrir alla sem taka þátt í
sýningunni. Við höfðum gríðarlegt
magn af efni meðferðis, ljósmynd-
ir frá Írlandi, af listaverkum og úr
leiksýningum sem byggja á Medeu.
Þetta efni höfum við notað með
leikurunum á æfingum og vinnum
með þeim á hverjum degi áður en
þeir hefja æfingar með leikstjóran-
um, því þetta er mjög framandi
heimur þeim sem vinna í hefð-
bundnu vestrænu leikhúsi.
„Þegar við hófum rannsóknir á
forngrísku grímunni, tilgangi
hennar og notkun, má segja að hún
hafi verið dauð í leikhúsinu,“ segir
Thanos. „Síðan eru liðin fimmtán
ár og á þeim tíma höfum við rann-
sakað grímuna, haldið ótal fyrir-
lestra og námskeið og unnið að
fjöldanum öllum af leikhúsupp-
færslum. Engu að síður erum við
enn að vinna að rannsóknum og
þróa þessa aðferð og hvor okkar
um sig nálgast verkefnið frá sínu
sérsviði. Giorgo nálgast það sem
leikstjóri, kennari, leikari og rit-
höfundur, ég sem grímu-, búninga-,
leikmyndahönnuður og fræðimað-
ur. Giorgio kemur með þætti frá
sínu sérsviði og ég með þætti frá
mínu sérsviði í því sameiginlega
verkefni okkar sem er gríski harm-
leikurinn. „Endursköpun“ okkar á
harmleikjagrímunni og sú aðferð
sem við höfum fundið upp til þess
að nota hana í nútímaleikhúsi er al-
gerlega byggð á samvinnu okkar,
sem og á fornleifarannsóknum,
rannsóknum á texta grísku harm-
leikjanna og þjálfun í nútíma-
leikhúsi. sussa@frettabladid.is
Þeir sátu nokkrir saman, og gátu
ekki annað, aðstæður voru með
þeim hætti. Höfðu reyndar setið
lengi og svo var komið að sjálf-
sagt og auðrætt umræðuefni var
þrotið. Nema hjá einum. Sá virt-
ist geta talað endalaust og ekki
síst um það sem viðstaddir
höfðu engan áhuga á að heyra.
- Eitt það besta sem nokkur
maður gerir er að rækta kartöfl-
ur, sagði sá málglaði og hélt
áfram drjúga stund um hversu
fínt og fallegt það er að rækta
eigin jarðepli. Sá sem sat næst
honum varð fórnarlamb umræð-
unnar, þegar hann var spurður
hvort hann virkilega ræktaði
ekki kartöflur, hann sem hefði
þennan fína garð.
Nei, og langar ekkert til.
- Langar ekkert til. Það verð-
ur fyrst að reyna, prófa, vinur
minn. Þær kartöflur sem maður
ræktar sjálfur eru betri en aðrar
kartöflur, hélt hinn áfram í ein-
hverja stund.
Ég kaupi mínar kartöflur í
Kaupfélaginu og fæ ekki betur
séð en að bæði ég og konan þríf-
umst ágætlega og börnin vaxa
alla daga, bæði af vexti og
þroska. Samt étum við kartöflur
sem ég held að séu ræktaðar í
Þykkvabænum, en er nákvæm-
lega sama.
Nokkuð þrjóskt svar svo sögu-
maður breytti um stíl. Lagði nú
áherslu á kartöflurækt sem fé-
lagslegt mál, til góða fyrir allar
fjölskyldur en athygli annarra
minnkaði eftir því sem rökum
fyrir ræktinni fjölgaði. Síðasta
setningin átti ekki endilega að
vera sú síðasta, en eftir að
sögumaður sagði eftirfarandi
til áhersluauka varð ekki fram-
haldið:
- Hvað getið þið hugsað ykkur
yndislegra á sunnudagsmorgni
en ganga út í pott með garðinn
undir hendinni. ■
12 13. febrúar 2004 SUNNUDAGUR
Skógarhlí› 18 • 105 Reykjavík
Sími 595 1000 • Fax 595 1001 • www.heimsferdir.is
E
N
N
E
M
M
/
S
IA
/
N
M
14
82
5
31. mars og 24. apríl
Hotel Mediterraneo
Nýtt og glæsilegt hótel með hálfu fæði
Heimsferðir bjóða nú nýtt
og glæsilegt 4 stjörnu hótel á
Benidorm, Hotel Mediterraneo.
Frábært hótel, sem er vel staðsett
og með einum besta aðbúnaði
á Benidorm. Herbergi eru ríku-
lega búin, öll með sjónvarpi,
síma, loftkælingu, minibar og
öryggishólfi. Glæsilegur veit-
ingastaður og bar á jarðhæð.
Stór og fallegur garður með stórum sundlaugum, að auki er
innisundlaug, líkamsrækt, sauna, heitir pottar og sameiginleg
tómstundaaðstaða. Sannarlega glæsileg aðstaða fyrir farþega
Heimsferða.
Benidorm
Frá 69.190 Kr.
Á mann í tvíbýli með hálfu fæði,
18 nætur á Hotel Mediterraneo, 31. mars
Frá 73.890 Kr.
Á mann í tvíbýli með hálfu fæði, 24 nætur
á Hotel Mediterraneo, 24. apríl
Aðrir
gististaðir
einnig í
boði.
Innifalið í verði: Flug, gisting, skattar og íslensk fararstjórn.
Aukavika (í ferð 24. apríl), kr. 14.200 á mann.
Viðbótarkostnaður fyrir fullt fæði (valkvætt), kr. 450 á mann á dag.
Ferðir til og frá flugvelli, kr. 1.800
Glæsilegar ferðir
fyrir eldri borgara
Gríman var ekki eingöngu
notuð til skemmtunar
NÝJAR
ÍSLENSKAR
ÞJÓÐSÖGUR
með Sigurjóni
Saga af... mismæli
SIGURJÓN M. EGILSSON
sigurjon@frettabladid.is
MÓNIKUGRÍMA Gríman var ekki tákn-
ræn fyrir sálarástand, heldur fyrir hlutverk í
vissum aðstæðum; til dæmis, konungur í
tilteknum aðstæðum, móðir í tilteknum
aðstæðum.
Giorgios Zamboulakis og Thanos Vovolis segja forngrísku grímuna bjóða
upp á nýjar aðferðir í nútímaleikhúsi.
GRIOGIOS ZAMBOULAKIS OG THANOS VOVOLIS Forngríska gríman var notuð til að
afhjúpa eitthvað en ekki til að leyna neinu.
Leikhúsið, sem sam-
skiptaform, spratt af
þörf til þess að skoða
tengslin milli þjóðfélags og
einstaklings, karla og
kvenna, norma og frávika,
hamingju og þjáningar, lífs
og dauða, hins mennska og
þess guðlega.
,,