Fréttablaðið - 13.02.2005, Blaðsíða 37

SUNNUDAGUR 13. febrúar 2004
Svar: Lyftingar og áhrif þeirra á
líkamsvöxt ungmenna vekja
greinilega áhuga margra, sér-
staklega unglingsdrengja og
Vísindavefnum hafa borist
nokkrar spurningar um það efni,
til dæmis: Er hættulegt að byrja
að lyfta áður en maður nær
fullum þroska? Hvað þarf mað-
ur að vera orðinn gamall til að
hefja lyftingar fyrir alvöru og
neyta kreatíns? Er það satt að ef
maður byrjar að lyfta þá hætti
maður að stækka?
Vaxtarlínur og meiðsli
Slæm íþróttameiðsli, áverkar
eða álagsmeiðsli á meðan ungl-
ingar eru enn að vaxa geta haft
áhrif á vöxt, sérstaklega ef bein-
brot eða áverkar verða við svo-
kallaðar vaxtarlínur, en það eru
þeir staðir á beinum þar sem
lengdarvöxtur þeirra fer fram.
Slík meiðsli geta stöðvað vöxt
viðkomandi beina. Dæmi um
slík meiðsli þekkjast til dæmis í
íþróttum eins og bandaríska
hafnaboltanum (kasthendi þess
sem kastar boltanum) og tennis
(högg á olnboga).
Börn og lyftingar
Þó aldrei sé algerlega hægt að
útloka slys þá er – ef rétt er
staðið að málum – hverfandi
hætta á meiðslum hjá börnum og
unglingum við að lyfta lóðum.
Þetta undirstrikar líka að mjög
mikilvægt er að standa rétt að
því þegar börn og unglingar
lyfta lóðum. Þau hafa ekki alltaf
þroska eða getu til að fram-
kvæma sömu æfingar og full-
orðnir og geta orðið fyrir
meiðslum við að reyna það.
Mikilvægast er að byrja rólega á
léttum þyngdum og læra rétta
líkamsbeitingu, það er hvernig á
að framkvæma hverja æfingu.
Best er að fagfólk kenni réttar
æfingar
Það er einnig mikilvægt að sam-
setning æfinga sé rétt og
æfingaáætlanir séu rétt upp
byggðar. Nauðsynlegt er því að
fólk með fagþekkingu (íþrótta-
kennarar, sjúkraþjálfarar) kenni
hverjum og einum æfingarnar
og fylgist með þeim. Rétt er að
vera á varðbergi gagnvart
einkaþjálfurum vegna þess að
menntun þeirra er mjög misjöfn
og ekki víst að þeir hafi allir
þekkingu á börnum og ungling-
um og því sem þau þurfa að
varast.
Áhrif lyftinga breytast við kyn-
þroskaaldur
Ef rétt er að lyftingunum staðið
er ekkert sem bendir til þess að
þær hafi neikvæð áhrif á vöxt og
þroska. Þvert á móti geta þær
haft jákvæð áhrif til dæmis á
hreyfifærni og styrk vöðva, sina
og beina. Hins vegar hefur það
að lyfta lóðum ekki sömu áhrif
á vöðvana fyrir og eftir kyn-
þroska. Lyftingar fyrir kyn-
þroska hafa eftir því sem flestar
rannsóknir sýna ekki þau áhrif
að vöðvarnir stækki eins og
þeir vilja gera hjá karlmönnum
eftir kynþroska. Ástæðan er lík-
lega breytingar á hormónafram-
leiðslu líkamans við kynþroska.
Lyftingar fyrir kynþroska hafa
því fyrst og fremst áhrif á
hreyfiþroska. Þær bæta meðal
annars samhæfingu hreyfinga
og hreyfifærni.
Börn í vöggu lyfta pela
Ekkert einhlýtt svar er við því
hversu gömul börn mega vera til
að byrja að lyfta lóðum. Börn
strax í vöggu byrja að lyfta pela
og léttum leikföngum sem er
gott fyrir hreyfiþroska þeirra.
Þeir fræðimenn sem mest hafa
rannsakað þetta mæla með því
að börn yngri en 7 ára noti ekki
þyngdir nema þá mjög léttar (og
þá helst bolta eða léttar stangir
án lóða). Áhersla skal heldur
vera á að þau læri fyrst og
fremst að framkvæma æfingar
rétt án hjálpartækja. Jafnframt
að æfingar standi stutt í einu og
að hæfilegur tími líði á milli
þeirra.
Byrjendur eiga að fara
hægt af stað
Frá 8 ára til 16 ára er mælt með
því að það verði smám saman
aukning í hlutfallslegri þyngd
lóða og magni æfinganna, það er
hversu oft og hve lengi er æft í
hvert skipti. Þegar unglingar
hafa náð 16 ára aldri á að vera
óhætt að stunda lyftingar af
fullum krafti þó með þeim fyrir-
vara sem að framan greinir: að
byrjendur byrji hægt og læri að
gera allar æfingar rétt undir
leiðsögn fagaðila.
Ekki er mælt með því að ung-
lingar neyti kreatíns
Mjög litlar rannsóknir eru til
á áhrifum kreatíns á börn og
unglinga, en hægt er að lesa
meira um kreatín á Vísinda-
vefnum í svari Steinars B. Aðal-
björnssonar við spurningunni
Hvað er kreatín? Hollusta
kreatíns fyrir fullorðna er um-
deild og efnið gagnast ekki nema
þeim sem stunda lyftingar í
mjög miklum mæli. Ekki er því
hægt annað en að mæla gegn því
að börn og unglingar undir 18
ára aldri neyti kreatíns.
Þórarinn Sveinsson, dósent í
lífeðlisfræði við sjúkraþjálfunar-
skor HÍ.
BARN Í VAXTARÆKT Rétt er að vera á
varðbergi gagnvart einkaþjálfurum vegna
þess að menntun þeirra er mjög misjöfn
og ekki víst að þeir hafi allir þekkingu á
börnum og unglingum og því sem þau
þurfa að varast.
Börn og lyftingar
Hvenær mega börn og unglingar byrja að lyfta lóðum?
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast. Meðal
spurninga sem þar hefur verið glímt við undanfarið eru til dæmis: Hvaða munur er á
vistrænni og lífrænni ræktun, hvaða spaða er verið að tala um þegar menn eiga að
ìhalda rétt á spöðunumî, hvað er q-hlutfall og hvers vegna er ekki veitt Nóbelsverð-
laun í stærðfræði? Hægt er að lesa svörin við þessum spurningum og fjölmörgum
öðrum með því að setja efnisorð inn í leitarvél vefsins á slóðinni www.visindavef-
ur.hi.is.
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS