Fréttablaðið - 02.04.2005, Blaðsíða 10

Önnur grein stjórnarskrár íslenska
lýðveldisins gerir ráð fyrir þrískipt-
ingu valdsins í löggjafarvald, fram-
kvæmdarvald og dómsvald. Um
þetta er farið almennum orðum og
án þess að kveðið sé sérstaklega á
um nauðsyn þess að þessir þrír
þættir valdsins séu óháðir hver
öðrum og vinni jafnvel með vissum
hætti hver gegn öðrum til þess að
forðast að of mikið vald safnist á
fáar hendur.
Kenning um þetta efni var fyrst
sett fram af franska stjórnspek-
ingnum Charles de Montesquieu í
riti hans „Um anda laganna“ sem
kom út í París 1748 og hefur mikið
verið skrifað um hana síðan á fjölda
tungumála. Hér á landi hefur þó
ekki verið mikið um hana fjallað og
þá helst af lögfræðiprófessorum.
Stjórnarskrá Bandaríkjanna er hins
vegar gegnsýrð af þessum kenning-
um Montesquieus og lærðir sem
leikir hafa þær á hraðbergi þegar
deilt er um mörkin milli þessa
þriggja þátta ríkisvaldsins. Því
hefur oft verið vitnað í þessum
dálkum til þeirra ummæla Madi-
sons, fjórða forseta Bandaríkjanna,
um þetta efni, að þar sem löggjafar-
vald, framkvæmdarvald og dóms-
vald komist á eina hendi, þar sé
ógnarstjórn.
Um allan heim eiga réttindi
borgaranna undir högg að sækja
vegna ásælni ríkisvaldsins. Sérstak-
lega er þetta áberandi í Bandaríkj-
unum og á Bretlandi. Valdhafar
reyna að telja þegnunum trú um að
vegna aðgerða hryðjuverkamanna
þurfi þeir stórauknar valdheimildir
til að njósna um borgarana, hand-
taka menn og hafa í haldi um ótak-
markaðan tíma án dóms og laga,
jafnvel að beita pyntingum til að fá
þá til að ljóstra upp um meinta
félaga sína í illverkunum. Í kjöl-
far árásarinnar á Tvíburaturnana
gengu Bush forseti og félagar hans
á lagið og fengu þingið til að
gefa framkvæmdavaldinu víðtækar
heimildir til að fótumtroða grund-
vallarréttindi borgaranna við
minnsta grun um að hægt væri að
tengja þá við hryðjuverkahópa, auk
þess sem þingið framseldi vald sitt
til að lýsa yfir stríði til forsetans, ef
og þegar hann teldi slíkt nauð-
synlegt öryggishagsmunum Banda-
ríkjanna. Með þessu hefur fram-
kvæmdavaldið sölsað undir sig
meira vald en nokkur forseti hefur
áður haft í sögu Bandaríkjanna.
Traustir og flokkshollir repúblik-
anar úr innsta vinahring Bush-
fjölskyldunnar eru settir yfir
njósnastofnanir og afnumdar flest-
ar þær hömlur sem þrískiptingu
valdsins er einmitt ætlað að hafa til
að tryggja jafnvægi milli valdaað-
ila. Benjamín Franklín komst eitt
sinn svo að orði að fólk, sem tæki
öryggið fram yfir frelsið ætti hvor-
ugt skilið. Ef þau orð Franklíns
verða að áhrínsorðum hefur al-
Kaída og Ósama Bin Laden orðið vel
ágengt.
En þótt löggjafarvaldið hafi
beygt sig í duftið fyrir Bush hefur
dómsvaldið þó ekki brugðist.
Hæstiréttur felldi þann úrskurð í
máli „óvinveittra vígamanna“ í
haldi í Guantanamo á Kúbu, að þeim
skyldi heimilt að leggja fyrir alrík-
isdómstól beiðni um að mál þeirra
yrði formlega tekið fyrir og úr-
skurðað um lögmæti frelsissvipt-
ingar þeirra og þeim gert kleift að
svara grunsemdum ríkisvaldsins.
Fremur en hætta á málssókn fyrir
opnum tjöldum hefur ríkisvaldið
þegar leyst einn fanga úr haldi og
flutt hann til upprunalands síns,
Sádi-Arabíu. Og núna nýlega fyrir-
skipaði umdæmisdómarinn Henry
F. Floyd í Suður-Karólínu að leysa
skyldi úr haldi ameríska borgarann
Jose Padilla, sem varpað hafði verið
í fangelsi sem „óvinveittum víga-
manni“. Í dómnum sagði: „Réttur-
inn fær ekki séð að forsetinn hafi til
þess nokkurt vald, hvorki beint eða
óbeint, hvorki að stjórnarskrá né
lögum, að halda gerðarbeiðanda
sem „óvinveittum vígamanni“.“ Að
leyfa slíkt sagði Floyd dómari
„væri ekki aðeins brot á reglum
réttarríkisins og grónum hefðum
landsins, heldur væri það jafn-
framt hreint svikræði við þær
skuldbindingar sem þessi þjóð
hefði undirgengist um aðgreiningu
valdsins, sem tryggja lýðræðisleg
gildi okkar og frelsi einstaklings-
ins“.
Mörgum þótti það firn mikil að
lágtsettur dómari á fyrsta dóm-
stigi, sem Bush hafði sjálfur skipað
í embætti í hitteðfyrra, skyldi þora
að bjóða framkvæmdavaldinu
byrginn með svo afdráttarlausum
hætti. En það vekur vissulega vonir
um að þótt löggjafarvaldið hafi
bognað fyrir ofurvaldi forsetans,
þá eigi það enn eftir að sýna sig að
sú þrískipting valdsins sem banda-
ríska stjórnarskráin byggir á, dugi
til að tryggja það að ekki komi til
þess ástands, sem Madison sá fyrir
á sínum tíma. Dómstólarnir standi
trúan vörð um rétt borgaranna
gegn ásælni ríkisvaldsins. Frá dög-
um Montesquies og Madisons hefur
svo, að margra áliti, bæst við fjórða
valdið: Fjölmiðlarnir. Þeir eigi að
gegna því hlutverki að veita öllum
þáttum ríkisvaldsins aðhald með
harðri og miskunnarlausri gagn-
rýni. Með birtingu Pentagon-
skjalanna í miðju kalda stríðinu
1971 rufu bandarísk blöð langa hefð
um að standa ævinlega með ríkis-
stjórn sinni í utanríkismálum.
Nixon og Kissinger lögðu ofurkapp
á að fá birtingu Pentagon-skjalanna
stöðvaða á þeim forsendum að með
henni væri öryggi landsins stefnt í
voða og kröfðust því lögbanns.
Nýskipaður dómari, Murray
Gurfein (sem Nixon taldi að hlyti að
vera umhugað um frama sinn, sem
væri undir sér kominn), sagði í úr-
skurði sínum gegn lögbannsbeiðn-
inni: „Þeir, sem með völdin fara á
hverjum tíma, verða að geta um-
borið þrasgjarna fjölmiðla, þrjóska
fjölmiðla, allsstaðarnálæga fjöl-
miðla til þess að varðveita megi þau
æðri gildi sem felast í tjáningar-
frelsinu og rétti fólksins til að vita.“
Þetta er okkur hollt að hugleiða,
þegar núverandi handhafar valds-
ins í okkar litla lýðveldi gera hverja
atlöguna á fætur annarri að fjöl-
miðlunum og tjáningarfrelsinu. ■
E nn ein alþjóðleg skýrsla um umhverfismál og spjöll á nátt-úrunni hefur litið dagsins ljós. Hún lýsir umgengnimannsins við náttúruauðlindir heimsins og er umfangs-
mesta skýrsla um þetta efni sem birt hefur verið. Hún er þörf
áminning í peninga-, framleiðslu- og sölukapphlaupinu sem tröll-
ríður heiminum nú til dags. Kofi Annan, aðalritari Sameinuðu
þjóðanna, flutti ávarp þegar skýrslan var kynnt og sagði að
þjóðir heims ættu að nota hana til að breyta um stefnu hvað
varðar umgengni við náttúruna. Skýrslan, sem kynnt var í Tókýó
á miðvikudag, er unnin af 1.360 sérfræðingum frá 95 löndum.
Þeir telja að aldrei fyrr hafi menn valdið jafn miklum skaða á
náttúrunni og á síðustu árum. Aukin efnahagsumsvif og aukin
matvælaframleiðsla hafi verið á kostnað umhverfisins, sem
komi fram í því að vatn og andrúmsloft hafi spillst. Gagnrýnt er
hve mikið land hafi verið tekið til ræktunar og óhófleg notkun til-
búins áburðar veldur skýrsluhöfundum miklum áhyggjum.
Skýrsla þessi er mikil að vöxtum, heilar 2.500 síður, og ætti að
geta orðið grundvöllur að betri umgengni þjóða heims við náttúr-
una. Í henni er bent á leiðir til úrbóta á ýmsum sviðum og ef
farið verður eftir þeim er ekki öll nótt úti varðandi verndun nátt-
úrunnar og náttúruauðlinda. Á fundi þjóðarleiðtoga heims í til-
efni aldamótanna síðustu var samþykkt ályktun um framtíðar-
horfur í heiminum, en upplýsingar í Tókýóskýrslunni eru taldar
geta komið í veg fyrir að þau markmið náist sem að var stefnt í
ályktun leiðtoganna.
Sérstakur kafli er í skýrslunni um fiskistofna og neysluvatns-
birgðir heimsins, en hvort tveggja er talið í mikilli hættu. Því er
lýst hvernig ofveiði sums staðar á heimshöfunum hefur eyðilagt
mikilvæga fiskistofna og hvernig stöðugt verður erfiðara að afla
neysluvatns vegna athafna mannsins. Þarna er komið inn á atriði
sem varða okkur Íslendinga sérstaklega. Ef rétt er á málum
haldið ættum við að geta orðið fyrirmynd annarra varðandi fisk-
veiðar og nýtingu vatns. Við höfum þegar haft mikla reynslu af
stjórnun fiskveiða sem margar þjóðir líta núorðið til og sækjast
eftir þekkingu okkar og reynslu í að byggja upp fiskistofna á sín-
um heimamiðum. Fram til þessa hafa Íslendingar ekki verið stór-
tækir í vatnsútflutningi. Margsinnis hefur verið reynt að flytja
út vatn en fjarlægðin frá stórum mörkuðum kemur líklega í veg
fyrir að við verðum stórútflytjendur á því sviði. Hér
rennur hins vegar mikið vatn til sjávar í orðsins fyllstu merk-
ingu. Okkur hefur verið gjarnt varðandi jökulárnar að horfa
fyrst og fremst á þær með virkjunargleraugum. Það verður hins
vegar ekki lengra gengið í þeim efnum, enda næg orka í jörðu,
viljum halda áfram á stóriðjubrautinni. Rétt utan borgar-
markanna eru hafnar miklar virkjunarframkvæmdir og á Heng-
ilssvæðinu einu er talið vera meira afl í jörðu en umdeild virkj-
un við Kárahnjúka á að framleiða. Með skynsamlegri nýtingu
orkulinda okkar ættum við að geta lagt okkar af mörkum til
bættrar umgengni við náttúruna og komið þannig til móts við
áskorun aðalritara Sameinuðu þjóðanna um að Tókýóskýrslan
leiði til breyttrar og betri stefnu til verndar náttúrunni. ■
2. apríl 2005 LAUGARDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Tókýóskýrsla 1360 vísindamanna í 95 löndum sýnir
slæma umgengni manna við náttúruna.
Göngum betur um
náttúru og auðlindir
FRÁ DEGI TIL DAGS
Opinn fundur
um borgarmál
Borgarmálaráð Framsóknarflokksins efnir til
opins fundar um borgarmál, laugardaginn
2. apríl, kl. 11:30 til 13:00, að Hverfisgötu 33,
III. hæð.
Borgarfulltrúarnir Alfreð Þorsteinsson og Anna
Kristinsdóttir munu flytja stutt ávörp og svara
fyrirspurnum.
Boðið verður upp á morgunverð.
Borgarmálaráð Framsóknarflokksins.
Dómsvald og fjölmiðlar
Nýir bloggarar
Í netheimum hafa tveir nýir bloggarar
vakið athygli. Annar er Björn Ingi Hrafns-
son á slóðinni bjorningi.is. Þar er á ferð
einn yngsti valdamaður þjóðfélagsins,
aðstoðarmaður Halldórs Ásgrímssonar
forsætisráðherra. Hinn skrifar undir nafn-
inu Alastair Campbell. Sá birtir sitt efni á
vinsælu alþjóðlegu fríbloggi,
blogspot.com. Björn Ingi
hefur stundum verið kallað-
ur spunameistari hús-
bónda síns, en þetta
hugtak er komið úr
breskri pólitík; þar kall-
ast sá „spin doctor“
sem reynir að hag-
ræða sannleikanum í
þágu stjórnmálaforingja
og afvegaleiða fólk og
fjölmiðla. Frægastur í þeirri stétt er
einmitt Alastair Campbell, fyrrverandi
blaðafulltrúi og aðstoðarmaður Tony
Blair forsætisráðherra. Hefur hann verið
kallaður ófyrirleitnasti áróðursmaður síð-
ari tíma. Hann hraktist úr embætti sem
frægt varð en hefur að undanförnu verið
að undirbúa kosningabaráttu Blair og fé-
laga með leynd í bakherbergjum Verka-
mannaflokksins.
Enginn Campbell
Þótt sumum finnist að Björn Ingi hafi
stundum verið úr hófi fram kappsamur
fyrir húsbónda er hann sagður drengur
góður og ekki hvarflar að neinum að
líkja honum við Alastair Campbell að
innræti – og raunar ekki heldur að snilli.
En einhverjar taugar hefur Björni Ingi til
Campbells því hann vísar lesendum
sínum á bloggið hans. Njóta aðeins
fimm aðrir bloggarar slíkrar upphefðar á
síðunni: Björn Bjarnason, Össur Skarp-
héðinsson, Baldur Kristjánsson og Stefán
Pálsson og svo þekktur bandarískur sjón-
varpsmaður, James Carville.
Tvær grímur
Það er gaman að lesa bloggið hans
Campbells eftir tilvísun Björns Inga. En
hætt er við því að fljótt renni tvær grím-
ur á lesendur. Er þetta hann sjálfur? Eða
er verið að gera gys að honum? Er það
kannski einhver háðfugl í breska Íhalds-
flokknum sem heldur á pennanum og
ætlar að launa Campbell lambið gráa?
Og megum við treysta því að Björn Ingi
hafi húmor fyrir þessu frekar en að
þarna hafi honum orðið hált á svellinu?
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA
Fólk, sem tekur
öryggi fram yfir
frelsið, á hvorugt skilið.
,,
Í DAG
ÁSÆLNI RÍKISVALDSINS
ÓLAFUR
HANNIBALSSON
ATHUGASEMD Í sjónarmiðum gærdagsins var sagt að Markús Örn Antonsson hefði
komið aftur til starfa hjá RÚV 1994. Þar skeikaði ári, hann kom til baka 1995 sem
framkvæmdastjóri útvarps skipaður af Ólafi G. Einarssyni. Það var svo Björn Bjarna-
son sem skipaði Markús Örn útvarpsstjóra á nýjan leik frá 1. janúar 1998. - jk