Atuagagdliutit - 10.12.1998, Blaðsíða 15

GRØNLANDSPOSTEN
tZwÆ&/aÉ/£
SISAMANNGORNEQ 10. DECEMBER • 15
aputeqarnerani aallartikkaa-
ngamik naggataagut seeqqu-
tik tikillugit sulisarlutik.
Piffissaalatsineq
Aavariat qallunaatsiaat naju-
gaqarfikuat nassaarisima-
vaat, sioqqanik meterit mar-
lunnik qallerneqarsimasoq
nunamillu qeriinnartumik
manngertinneqarsimasoq.
Illukoqarfik taaneqarpoq
Gården under Sandet, assaa-
nerlu piffissaalatsinermit pi-
lertuunneqalerpoq.
Tatsinit Sermersuarmillu
kuuit Amerallamut ingerlaar-
tut aqqusaarpaat qattunermi
narsaamanerujussuaq inoqa-
juitsuusaq, immap qaavanit
60 meterit missaannik qatsit-
sigisoq.
Kuuit narsaamamup tilli-
nga piffissap ingerlanerani
allanngortikkiartorpaa, pit-
saallunilu ajortumik.
Pitsaaqutigaa kuuit qallu-
naatsiaqarfik salimmagu, aa-
variat 199l-imi nassaartillu-
git.
Ajoqutigaa kuuit ukiut tul-
liuttut ingerlanerani qallu-
naatsiaaqarfik pilertortumik
mangiarmassuk.
Ukiut tamaasa juni-p i-
ngerlanerani Sermersuarmit
kuuk itisoorsuanngortittar-
paa. 1994-imi itsarnisarsiuut
qanoq pisoqarnissaanik ili-
masaarfigineqarput. Kuuk
qarsutsivoq assatarlu ma-
toorlugu. Ukiut tulliini as-
saaffik puunik sioqqanik im-
mikkanik sapusersorlugu i-
mermillu milluaanikkut
kuuffigitsaaliorpaat.
1996-imi itsarnisarsiuut
kuummit angumeritipput, ul-
lumikkullu qallunaatsiaqar-
fik kuugussaaqqavoq.
Qallunaatsiaqarfiup san-
naata 70 procentia assaaffi-
gaat, sinnerali 30 procent
kuup sakkortuup pissarsiari-
tinngitsoorpaa.
Nassaat 3.000-it sinnerlu-
git nalunaarsugarpassuillu
pigineqalerput, immikkut ili-
simasallit misissugassaat,
Vesterbygden-imi qallunaat-
siaqarfimmi inuunermik uki-
ut 700-t 1000-illu akornanni
matuma nalaani qanoq inger-
lasimanerani paasissutissii-
sussat.
Ajorpianngilaq.
Soorlu nillataartitsivik
Vesterbygden-imi qallunaat-
siaqarfikut ataasiakkaat i-
nuussutissarsiorfiusimapput
namminersortut, najugaqar-
tut atortussaannik tamani su-
liaqarfiusinnaasut. Nerisas-
sat atisallu, sakkut pequtillu.
Sunaaffa Gården under
Sandet Vesterbygden-imi
qallunaatsiaqarfiit annersari-
simagaat, immaqami naaso-
rissaasoqarfiit qitiusut anner-
sarisimallugu.
Kuummi 60 meterisut iso-
rartutigisumi illlut toqqavii
nassaarineqarput, naasoris-
saasoqarfimmilu init aqqa-
neq marluk nassaarineqarput.
Taaneqareersutut qalliu-
voq sioraq meterinik marlus-
sunnik portutigisoq, tulliu-
voq kulturimut takussutissar-
tallit meteri ataaseq, nunamit
qeriinnartumik innarlitsaali-
sat. Tassani itsarnisarsiuut
kulturikkut oqaluttuassarta-
linnik nassaaqattaarput.
Nunap sannaa taamaattoq
atortut uumassusilinnit pisu-
nik pitsavimmik innarlitsaa-
liuivoq.
Taamatulli sannaqamerata
qallunaatsiaqarfimmik ta-
makkerlugu nuisitsiniarner-
mi suliaavoq ilungersornar-
toq.
Sioraq qallunaatsiaqarfim-
mik qalliisimasoq peerne-
qaqqaartussaavoq, assaasullu
1993-imi atortorissaaruteqar-
natik nuna 1.000 tons missaa
piiarpaat.
Taamaalinerani itsarnisar-
siuut assaasinnaanngorput,
nunali qeriinnartoq aatsil-
lugu peerneqaqqaartussaa-
voq. Tamanna pivoq ullor-
mut 10 centimeter peertarne-
ratigut.
Nersussuit anarsunni
- Qallunaatsiaat piffissaq
tamaat nersutaasivinni uu-
masuuteqartuarsimapput, nu-
nalu qeriinnartoq aatsillugu
ammut ingerlanitsinni uuma-
suutit anarsunnilluinnaler-
poq, assaanermi pisortaasoq
Joel Berglund oqaluttuarpoq,
Nunatta Katersugaasivia Al-
lagaateqarfianilu sulisoq.
- Assaanerput ingerlannera
ilutigalugu nersutit anaannik
tikkaarissigaluttuinnarpoq.
- Aappaatigut misigissuseq
tupinnarluinnarpoq tipip uki-
ut 700, 800 imaluunniit
1.000-ini nunamit qeriinnar-
tumit matoorneqarsimasup
naamalernera, maannalu
tammarluinnartussanngor-
toq, Joel Berglund oqarpoq.
Qallunaatsiaqarfik ujaqqa-
nik issunillu sanaavoq, allo-
riusallu qisunnik sanaat er-
seqqarilluinnarput, matu ili-
vitsoq ullumikkut sanariaat-
situt sanaaq, kissarsuutit na-
tillu ujaqqanik sanaat.
Naasorissaasoqarfik ukiut
1000-it aallartinnerannit
1300-kkut aallartinnerannut
sanajartuaarneqarsimavoq.
Tassani najugaqartut pisoq-
qat qalliinnarlugit qaavatigut
sanasarsimapput, taamaattu-
millu itsarnisarsiuut naaso-
rissaasoqarfiup nutaajuner-
saa assaaffigalugu aallartip-
put.
- Naasorissaasoqarfiup qa-
leriissai assaaffigaavut, taa-
matullu piffissaq assaaffi-
galugu, Joel Berglund oqar-
poq.
- Taama assaariaaseq taa-
varput nakkutigisamik ase-
rorterineq, assaariaaserlu
taanna atorlugu qallunaatsia-
qarfik perngaammik taama
assaaffigineqarpoq. Piffissap
pisoqaanersaa tikinniarlugu
piffissap ilaa aserorterlugu
assaaneq peqqarniissorinar-
sinnaavoq, taamaaliunngik-
kuttali kuuk »assaatissimas-
sagaluarparput«.
Itsarnisarsiuut qaleriissat
ammut angusaat ilutigalugu
naasorissaasoqarfiup sannaa-
ta paasinissaa nalorninarsiar-
tuinnarpoq.
Naasorissaasoqarfiup uki-
uni 300-ni najugaqarfigine-
qarsimanermini allanngorti-
terisoqarlunilu alliliisoqaqat-
taarsimavoq. Qarmat nikisin-
neqartarsimapput, init ilaat
allineqanngikkunik millisin-
neqarlutik, init allat ataatsi-
moortinneqarsimapput, ma-
tullu matullugit qarmarne-
qartarsimallutik.
Ilisarnaataavoq init ator-
tarneri ukiut hundredekkaat
ingerlanerini allanngorartar-
neri. Nersutit inaat isersi-
maartarfiillu aammakku, i-
laat ivigaasiviit allallu ikaar-
titeriffiit.
Qimaannarneqarnera
1300-kkut ingerlanerini
Gården under Sandet qiman-
neqarpoq.
Qulamanngitsumik 1300-
kkut qiteqqunneranni silaan-
naap allanngornerani koo-
qarfiit taassuma eqqaaniittut
kuunnerat allanngorsimavoq.
Naasorissaasoqarfimmi eq-
qaanilu narsaatit najugaqar-
tunik nerisassaarutsitsivoq,
ullullu ilaanni qimaannar-
paat.
Narsaq ullumikkut inoqa-
juitsutut naaffigineqarsin-
naanngitsutut isikkoqarpoq,
1300-kkulli aallartinnerannut
narsaavoq masarsuusoq nag-
gorilluartoq.
Sermersuarmit kuunnerit
kuuit allanngortissimavai,
piffissamilu sivisuumi qar-
sutsissimallugit. Sioqqat
kuugussaasut kingomalu si-
oqqat teqqaasut qallunaatsiat
naasorissaasoqarfiat matu-
aat.
- Malunnarpoq naasoris-
saasoqarfik eqqissisimasu-
mik qimanneqarsimasoq,
Joel Berglund oqarpoq. Nas-
saat tamangajammik atorun-
naartutut igitaapput. Naliler-
parput najugallit atorfissa-
qartitaannatik nassarsima-
gaat. Atortut aseqqukut allal-
lu taarserneqarsinnaasut qi-
maannarneqarput.
Nersutit nassarsinnaasatik
nassarsimavaat, ilaalli qi-
maannarsimavaat. Nersutit
qimaannakkat naasorissaaso-
qarfiup illutaanut qimaan-
nakkamut oqquiffissarsiorsi-
mapput, taamaattumillu init
tamat naqqini nersutit anar-
passui qalliusut nassaaraa-
gut.
Qallunaatsiaqarfimmi na-
jugalik kingulleq tassaavoq
savaasaq, naasorissaasoqar-
fik aseruilersorlu oqquiffis-
sarsiorsimasoq.
Savaasaq issimik utoqqali-
nermillu toquinnarsimavoq,
qarmallu uppittup ataanut
matoorneqarluni. Kulstof 14-
imik misiliinermik taaneqar-
tartoq atorlugu misiliinerup
takutippaa savaasaq ukioq
1280 aamma 1320-p akor-
nanni toqusimasoq.
Nassaaq taanna immik-
kuullarippoq, savaasarmi
Nunatsinni Qallunaatsiaqar-
fiup nalaani 985-mit 1500-p
missaata tungaanut uumasu-
ni nassaani kisiartaalluni ili-
vitsuuvoq.
Uumasut kisimik qimaan-
nagaq tikiffigisarsimanngi-
laal. Itsarnisarsiuut ataasiak-
kaanik ilisarnaataasunik nas-
saarput. qulamanngitsumik
kalaallit aavariat sivikitsu-
mik najuisarsimanerinut.
Takussutissanilu qallerni
kalaallit takkuttarsimaneran-
nut ilisarnaataasinnaapput,
ikumatitsisarsimanerannit.
Naasorissaasoqarfimmi inne-
qartarsimavoq, innerullu sa-
naat kingulliit ikuallanner-
mik sallaatsumik ingerlaa-
vartumillu aallartitsisima-
voq, qalia napassutaallu nag-
gataatigut uppiinnarnissaasa
tungaannut.
Kalaallit Nunarsuarmi kisiar-
taallutik marloriarlutik kristu-
miunngortitaapput. Ukioq
1000-ip missaani Østerbyg-
den 1015-illu missaani
Vesterbygden kristumiunngor-
titsisoqarpoq, kristumiussut-
silli qallunaatsiaat tammaqa-
tigai. 1721-mi ajoqersuiartor-
titaq Hans Egede kristumiun-
ngortitseqqippoq. Qallunaat-
siaat katuulliupput, Hans
Egede naaggaartuulluni.
Islandimiut oqaluttuaat malil-
lugit Vesterbygden sisamanik
oqaluffeqarput, pingasuin-
naalli nassaarineqarput.
Sandnæs Amerallap qinngua-
niittoq, Gården under Sandet-
ip qanittuaniittoq, Vesterbyg-
den-ip anersaakkut qitiuffi-
gaa. Sandnæs-imiissimavoq oqaluffik illorsuartalik. Gården
under Sandet-imi najugallik katuulliupput, nassaanilu arla-
linni, soorlu nersutit saamgini, kristumiut ilisarnaataat san-
ningasoq kigartorneqarsimavoq. Nassaani kusanarnerit ila-
gaat sanningasoq qinunermi atortagaq qisummik sanaaq, 14
centimeterisut takitgisoq.
Grønland er som et af de få samfund i Verden blevet kristnet
to gange. Omkring år 1000 blev Østerbygden og omkring år
1015 blev Vesterbygden kristnet, men kristendommen døde
ud med nordboerne. 11721 blev Grønland gen-kristnet af
missionæren Hans Egede. Nordboerne var katoliker, mens
Hans Egede var protestant. De islandske sagaer fortæller,
at der var fire kirker i Vesterbygden, men kun de tre er
blevet fundet. Vesterbygdens tyngdepunkt og åndelige cen-
trum var Sandnæs i bunden af Ameralik-fjorden, ikke langt
fra Gården under Sandet. I Sandnæs lå en kirke med en
tilhørende storgård. Beboerne på Gården under Sandet var
altså katolikker, og de har på en række genstande, blandt
andet en dyreknogle, indridset det kristne symbol korset.
Et af de smukkeste enkeltfund er et lille fint forarbejdet
andagtskors af træ, omkring 14 centimer langt.
Qallunaatsiaqarfik nunap timaani avinngarusimagaluartoq Vesterbygden-ermiut imminnut atassuteqarput. Pulaassagaanni pulaartoqassagaanniluunniit kusarnartariaqarpoq. Qallunaat-
siaqarfimmi illaaguterpassuaqarpoq, ilaat illuinnaatigut ilaallu illuttut kigutaasallit. Inuit uumasullu illorsuarmi katersuussimaqaat, isersimaartarfiit, nersutit inaat ivigaasiviillu ataatsi-
mut qaliaqarlutik. Sullinemik ilisimatusartut kumappassuamik nassaarput, uumasut inuillu kumaat. Kikkut tamarmik kumaqarsimassappata uumasuaqqat malunnarpallaarsimassagunan-
ngillat, naak qallunaatsiaqarfimmi inuit uumasullu kumissimassagaluaqisut.
Selv om Gården under Sandet lå isoleret inde i landet, havde beboerne i hele Vesterbygden kontakt med hinanden. Derfor gjalt det om at se anstændigt ud, når man skulle på besøg eller
fik besøg. På Gården under Sandet er der fundet masser af kamme, både kamme med en række tænder og kamme med tænder på begge sider. Folk og fæ har levet tæt sammen i den cen-
traliserede gård, hvor opholdsstuer, stalde og lader var under samme tag. Insektforskere har fundet masser aflus, både dyrelus og menneskelus. Når alle har lus, bliver der måske lagt
mindre mærke til de små dyr, selv om det må have kriblet og krablet på både mennesker og dyr på Gården under Sandet.