Tíminn - 21.09.1975, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 21. september 1975.
Sunnudagur 21. september 1975.
TÍMINN
21
o Mörgum mvndi þykja tilvinnandi aö leggja á sig nokkurt erfiöi tij þess
aö leita uppi slikan stein, losa hann úr bcrginu og bera hann meö sér til
bvggöa.
ÉG HEF ALLTAF
SÉÐ FEGURÐ
í STEINUM"
segir hinn atkastamikli og listræni steinasafnari
Sveinn Guðmundsson frá Vestmannaeyjum
Hluti af steinasafni Sveins Guömundssonar. Hann heldur hér á steini og styöur hönd á annan.
ýmsumf litum, einkum jaspis.
Mörguli árum seinna fór ég á
æskus/óðvar minar i Grænanesi
og gdtk um balann, þar sem við
léku/ okkur, systkinin, og fann
þar/inn þeirra steina, sem verið
haffli leikfang mitt.
pg hef alltaf séð fegurð i stein-
uá\, linum þeirra og litum, og svo
dr enn. Sú tilhneiging er sjálfsagt
meðfædd, þvi að hún hefur fylgt
mér svo lengi sem ég man. ,,Ég
man það sem barn, að ég marg-
sinnis lá / og mændi út i þegjandi
geiminn.” Ég hugsaði mikið um
það, hvernig fjöllin hefðu orðið til.
Ég spurði, en fékk harla litil svör,
að minnsta kosti ekki fullnægj-
andi. En svo gerðist það, þegar ég
var rétt um tiu ára aldur, að ég
lærði Fjallið Skjaldbreiður eftir
Jónas Hallgrimsson.: „Gat ei
nema guð og eldur / gert svo dýr-
legt furðuverk.” Hér fékk ég
svar, sem ég var ánægður með,
en ég hætti ekki að velta fyrir mér
ráðgátum sköpunarverksins.
Hvernig var hægt að skapa svona
fallegar rákir, eins og viða eru i
austfirzku fjöllunum? Hvernig
gátu linur þeirra verið svona
mjúkar viða, svo ægibrött og
tignarleg sem þau voru með
gnæfandi tindum og hamraflug-
um? — Ég efaðist að visu ekki
um, að guð hefði skapað fjöllin, en
þegar hér var komið, hafði mér
þó skilizt, að eldurinn myndi hafa
hjálpað til.
— Svo hefur þú lagt land undir
fót og farið að safna steinum?
— Nei. t æsku minni var litið
um tómstundir. Lifið var vinna,
vinna og aftur vinna. Sumarfri
þekktust ekki. Það var ekki fyrr
en ég var setztur að i Vestmanna-
eyjum, þar sem ég hafði starf,
sem mér fannst veita mér heldur
litla andlega næringu, að ég fór að
hugsa um steinasöfnun. Ég fann
að ég þurfti með einhverjum
hætti að bæta mér upp gráan
hversdagsleikann, svo ég tók það
ráð að leita á vit bernskudrauma
minna og endurvekja gömul
hugðarefni.
Nú var sú tið upp runnin, að
jafnan gafst eitthvert fri frá
skylduverkum nokkra daga að
sumrinu, og þann tima notaöi ég
til þess að ferðast upp i óbyggðir,
— oftast á Austurlandi — og vera
svo sem hálfan mánuð i burtu.
Þetta gerði ég flest sumur frá ár-
inu 1932 til 1970 eða ’71, svo dæmið
er auðreiknað. Það má heita að
ég hafi stundað þessa iðju óslitið i
fjörutiu ár.
— Var þetta ekki talsvert
Dropasteinn.
MAÐUIt ER NEFNDUR
Sveinn Guðmundsson. Hann er
Austfirðingur að uppruna, bjó
lengi i Vestmannaeyjum, en sett-
ist að i Hveragerði, eftir að jarð-
eldur hafði orðið laus i Heimaey,
svo sem frægt er orðið, og lengi
mun verða minnisstætt þeim, er
þá atburði lifðu.
Sveinn Guðmundsson er ein-
hver mesti steinasafnari á Is-
landi, og þar sem slika söfnun er
ekki hægt að stunda til lang-
frama, án mikiiiar útiveru, þótti
ekki illa við eiga að ræða við
Svein i greinaflokki Timans um
útilif.
„Gat ei nema
guð og eldur..."
Eins og vænta mátti var Sveinn
góður heim að sækja, þegar
blaðamann Timans bar þar að
garði, og samtal okkar hófst eitt-
hvað á þessa leið:
— Hvenær byrjaðir þú að safna
steinum, Sveinn?
— Ég hygg, að fyrstu leikföngin
min hafi verið steinar. Ég var að-
eins þriggja ára gamall, þegar
foreldrar minir fluttust frá
Grænanesi i Norðfirði til Nes-
kaupstaðar, sem þá var aðeins *
þorp. I fjallinu fyrir ofan bæinn
var mikið af fallegum steinum,
óþægilegt, þar sem þú varst bú-
settur úti i Vestmannaeyjum?
— Það kostaði mikil ferðalög,
þvi ekki verða slikir steinar, sem
safnarar sækjast eftir, fundnir i
Vestmannaeyjum, þótt nóg sé þar
af grjótinu. Ekki átti ég heldur
neinn bil á þessum árum til þess
að létta mér ferðalögin, eftir að á
„meginlandið” var komið. Égi
hafði þvi þann hátt á að taka
strandferðaskipin, þegar þau
komu til Eyja, fara með þeim til
Austfjarða og ganga þar á fjöll.
Ef ég hins vegar ætlaði vestur á
land, fór ég með skipi til Reykja-
vikur og tók áætlunarbila þar og
fór með þeim svo langt sem mér
þótti hæfa hverju sinni, og yfirgaf
bilinn þar sem mér sýndist girni-
legast. Aður hafði ég búið mig
undir ferðirnar með lestri, svo ég
renndi sjaldan blint i sjóinn með
það, hvar bezt væri að bera niður.
Ég hef alltaf haft mjög gaman af
jarðfræði, og les yfirleitt allt sem
ég næ i um jarðfræðileg efni, þótt
auðvitað telji ég mig ekki neinn
fræðimann á þvi sviði.
— Var þér ekki fjötur um fót að
eiga ckki ráð á neinu farartæki?
— Jú, ekki er þvi að neita, enda
var ég oft þreyttur. Ég hafði bak-
poka til þess að safna steinunum
i, og það kom ærið oft fyrir, að
hann gerðist heldur i þyngra lagi.
Ég mætti greiðasemi og gestrisni
hvar sem ég kom, en á þessum
árum fengust mjög fáir við
steinasöfnun, og ég held, að sum-
um hafi fundizt ég vera sérvitr-
ingur. Eitt fyrsta árið, sem ég fór
i steinaleiðangur til Austurlands,
sagði vist einn góðvinur minn
austur þar: Ég sá, að þetta var
litli karlinn frá Vestmannaeyj-
um, það hillti undir hann þarna
uppi á brúninni. — En ég er lágur
maður vexti, eins og þeir vita,
sem hafa séð mig.
„Líklega er ég
glysgjarn"
— Fórst þú strax að safna
skipulega einhvcrjum ákveðnum
tegundum?
— Nei, ekki var það. Eins og ég
gat um hér að framan, þá hafa
linur og litir steina alltaf heillað
mig. .Birgir Kjaran hefur sagt i
ágætri bók, að það séu aðeins
glysgjarnir menn, sem sækist eft-
ir steinum og safni þeim. Vel má
vera að þetta sé rétt, og ef svo er,
hlýt ég að vera glysgjarn. Nú, ég
er þá ekki heldur neitt að bera á
móti þvi að ég sé glysgjarn. Það
var þvi miklu fremur fegurð
steinanna, sem heillaði mig, held-
ur en ákveönar tegundir. Og það
Undir
beru
lofti
sem meira er: Þvi lengur sem ég
safnaði steinum, þeim mun fastar
sótti fegurð þeirra á mig. Hitt er
allt annað mál, að ég þekki tals-
vert margar tegundir steina og
hef fyrir löngu gert mér grein fyr-
ir margbreytileik þeirra.
— Hvar á Austurlandi hefur þér
fundizt bezt að safna steinum?
— Já, það er nú það... (og nú
hlær safnarinn ibyggnum hlátri)
... þegar ég leitaði leyfis landeig-
enda, — og það gerði ég alltaf —
til þess að safna steinum, þá
fylgdi leyfinu venjulega loforð frá
mér þess efnis, að ég segði ekki
frá þvi, hvar ég fyndi steinana.
Það hefur nefnilega alltaf verið
talsvert algengt, þvi miður, að
óboðnir gestir geri sig heima-
komna og láti jafnvel greipar
sópa, án þess að hafa orð á þvi við
nokkurn mann, sizt þann, sem
landið á.
Landið okkar er ungt, og þvi er
eðlilegtað hér sé mest af kvarzi.
Ég held, að steinarikið sé auðug-
ast á Austurlandi, þar næst á
Vestfjörðum, og sömuleiðis er
Snæfellsnesið ágætt. En hvar á
Austurlandi?, spurðir þú. Ég hef
fundið ágæta steina á öllu svæð-
inu sunnan frá Hornafirði og
norðurá Borgarfjörð, og reyndar
ná þeir lengra suður en á Horna-
fjörð. Ég hef lika fundið mjög fal-
lega og sérkennilega steina bæði i
öræfum og Suðursveit.
Þegar ég tala um auðugt steina
riki, á ég aðallega við kvarz, cal-
cidon alls konar, jaspis og svo-
kölluð sölt, aragonit, og sitthvað
fleira.
— Og þér þykir gaman að leita
að þessum hlutum?
— Já, hvort það nú er. Það er
ákaflega gaman að rölta einn um
óbyggðir, snudda i daladrögumog
giljum, fjarri mannaferðum,
bilaskrölti, simahringingum og
öllu þessu, sem fylgir mannlegum
umsvifum. Móðir Náttúra svikur
engan, sem hennar leitar, og ég
kann ekki aðrar betri ráðlegging-
ar til handa ungu fólki en að segja
við það: Leitið náttúrunnar og
lærið að njóta hennar, og þið
munuð öðlast andlegan og likam-
legan þrótt.
Erfiði og ánægja
— Gerðist ekki eitt og annað
sögulegt i ferðum þinum?
— 1 raun og veru er það ekki svo
mjög sögulegt, þótt ferðalangur
þrammi einn sins liðs um fjöll og
firnindi með poka á bakinu i leit
að steinum. Slikt telst naumast til
tiðinda. Þó er ekki þvi að neita, að
þær ferðir geta gengið misjafn-
lega vel eins og önnur ferðalög.
Ég minnist ferðar sem ég fór
með vini minum, Helga Guð-
mundssyni, bónda á Hoffelli i
Hornafirði. Við fórum inn á svo-
kölluð Sker, en þar eru ágætir
ópalar, sem mér lék mikill hugur
á að bæta i steinasafn mitt. Bezt
er að fara á þessar slóðir á haust-
in, um miðjan september eða
jafnvel ennþá seinna, þvi að þá
eru „Skerin” komin upp.
Við lögðum af stað snemma
morguns, þurftum að vaða jökul-
árnar, sem voru iskaldar. Ég var
öðru visi búinn en venjulega, og
varð mér þvi brátt kalt. En inn á
„Skerin” komumst við og gátum
„Víravirki”.
Lesmál: VS
Myndir: GE
unnið þar i um það bil klukku-
tima, þá skall á okkur blindbylur,
svo við urðum að snúa heim til
byggða með byrðar okkar, og
Helgi sagði að ég hefði borið
fimmtiu pund, en það veit ég
ekki, þvi að ég vigtaði ekki bagg-
ann. Við vorum átján klukkutima
á leiðinni, og i þetta skipti held ég
að ég hafi orðið einna þreyttastur
um dagana, en jafnframt er-þetta
sú ferð, sem ég hef verið hvað
ánægðastur með eftir á.
— Þessir erfiðleikar hafa ekki
orðið til þess að fæla þig frá slik-
um ferðum?
— Nei, siður en svo. Það eru svo
margar minningar bundnar við
þessar ferðir, og jafnvel við hvern
stein, sem ég finn, að þær eru mér
nærri þvi helgur dómur.
Ég man eftir annarri ferð, sem
ég fór á Austurlandi, en að visu
allmiklu norðar. Ég lagði upp
snemma morguns, hafandi með
mér aðeins eina brauðsneið, og
ætlaði að klifa tind, þar sem ég
bjóst við að væri mikið af góðum
steinum. Þarna var ég allan dag-
inn og var orðinn þreyttur, kaldur
og svangur, og hvataði þvi för
'minni heim á leið. Þegar ég var
kominn niöur úr tindinum, sá ég
snjófönn og sagði þá við sjálfan
mig, að ég skyldi þó finna aust-
firzkan snjó undir minum aust-
firzku fótum, áður en ég legði af
stað suður til Vestmannaeyja aft-
ur. En hvað halda menn að hafi
gerzt? Dásamlega fallegur steinn
skaut blánibbunni upp úr fönn-
inni. Ferð min var borguð. —
Anægjan felst fyrst og fremst i
þvi að leita steinanna og finna þá
sjálfur. Vist kemur það fyrir, að
mér er sendur fallegur steinn, og
auðvitað þigg ég slikt með þökk-
um, en þó er það ekkert á móti
hinu, að leita sjálfur og finna.
Ullarnærföt,
bakpoki, hamar og
meitill
— Og þetta er sú tegund úti-
veru, sem þú hefur stundað
lengst. En hvað finnst þcr um úti-
veruna sjálfa sem slika?
— Já, hún er dásamleg, jafnvel
þótt ég finni engan steininn. Ég
hef aldrei verið heilsuhraustur,
hef legið margar legur i lungna-
bólgu og brjósthimnubólgu, en þó
hef ég fengið þann dóm, að lungu
min séu hraust. Það er útiverunni
að þakka, alveg áreiðanlega. Sá
sem er úti, þarf helzt að ganga
dálitið hratt við og við til þess að
lungun fái nóg að starfa, og svo
þetta að vera eins oft úti undir
beru lofti og ástæður framast
leyfa.
— Finnur þú ekki til neinnar
áhættu eða öryggisleysis, dettur
þér aldrei i hug gamla spakmæl-
ið: segir fátt af einum?
— Já, það er alveg rétt, að fátt
Frh. á bls. 35
Steinar ihillum, steinará gólfteppinu, — steinar og aftur steinar, hvert sem litið er I herberginu.