Tíminn - 02.11.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 2. nóvember 1975.
Menn og málofni
Lífsvenjubreyting er
óhjákvæmileg
Mynd þessi er tekin af Eyjafjallajökli og eru Flugbjörgunarsveitarinenn á leiö upp skriöjökulinn, sem er liöur i þjaitun peirra. i DaKsyn er
Mýrdalsjökull. Timamynd Gunnar.
ískyggilegt útlit
Horfur i efnahagsmálum Is-
lendinga hafa ekki verið iskyggi-
legri en nú siðan á tima heims-
kreppunnar fyrir siðari heims-
styrjöldina. f næstum tvö ár hafa
viðskiptakjörin út á við farið si-
versnandi og benda l'lestar likur
til, að það geti haldist áfram.
Einkum eru þö horfur i sambandi
við sölu sjávarafurða iskyggileg-
ar. bær vonir, að verð sjávaraf-
urða i Bandarikjunum kynni að
hækka að nýju á þessu ári, hafa
brugðizt, og bendir nú fátt til að
veruleg breyting verði i þá átt i
náinni framtið. Óvissa fer vax-
andi i sambandi við saltfisksöl-
una, m.a. vegna ástandsins i
Portúgal.
bá leggja viöskiptaþvinganir
þær, sem fslendingar eru beittir i
Efnahagsbandalagslöndunum,
sivaxandi hömlur á sölu fiskaf-
urða þangað, og sennilega munu
þær hömlur aukast verulega, ef
til nýs þorskastriðs kemur, eins
og nú eru allar horfur á.
bau sæmilegu lifskjör, sem
þjóðin hefur búið við seinustu ár-
in, hafa að verulegu leyti byggzt á
þvi, að þjóðin hefur lifað um efni
fram.
Slfkt getur að sjálfsögðu ekki
gengið lengi. betta gat verið af-
sakanlegt, meðan menn gerðu sér
vonir um skjótan bata. Sú von
hefur brugðizt. Nú dugir ekki
annað en að horfast i augu við þá
beisku staðreynd, að lengur er
ekki hægt að lifa um efni fram og
að það, sem er til skiptanna, fer
minnkandi. Nokkur kjaraskerð-
ing er óhjákvæmileg, ef ekki á að
stefna að hreinu þjóðargjaldþroti.
Óhjákvæmileg
breyting
Einhverjum kann enn að detta i
hug, að hægt sé að verjast kjara-
skerðingunni með nýjum kaup-
hækkunum. bær kauphækkanir
yrðu þó fljótlega unnar fyrir gýg,
þvi að annað hvort mundu þær
leiða til stöðvunar á útflutnings-
atvinnuvegunum eða að bæta yrði
hlut þeirra með nýjum gengis-
fellingum eða öðrum vandræða-
ráðstöfunum. Afleiðingin yrði
hraðvaxandi verðbólga, sem end-
aði með þvi, að krónan yrði einsk-
is virði. Á þvi myndu allir tapa,
nema ef til vill nokkrir braskarar.
bjóðin stendur nú frammi fyrir
þeim veruleika, að nokkur lifs-
venjubreyting er óhjákvæmileg.
Við afgreiðslu fjárlaganna verður
að taka upp allt önnur vinnubrögð
en áður. bar má ekki láta undan
skammsýnum sérréttindakröfum
svonefndra þrýstihópa. bar
verður að koma til sögu niður-
skurður á ýmsum sviðum innan
þess ramma, að áfram verði
reynt að tryggja næga atvinnu i
landinu. Reyna verður að stöðva
sem mest allar verðhækkanir og
jafnvel að gripa til verðstöðvunar
um stund. Launþegasamtök
þurfa að fylgja fordæmi hlið-
stæðra samtaka i Bretlandi og
Kanada, sem sætta sig við, aö sett
sé ákveðið þak á kauphækkanir
hjá þeim lægstlaunuðu, en hækk-
anir stöðvaðar hjá þeim, sem
hafa tekjur yfir visst mark.
Þrjú
meginatriði
bað verður mikið verk og
vandasamt að glima við þá erfið-
leika, sem hljótast af versnandi
viðskiptaárferði og nýju þorska-
striði. En þá er hægt að yfirstiga,
ef þjóðin skilur vitjunartima
sinn. 1 þeirri viöureign verður
einkum að hafa þrennt i huga: Að
tryggja sem bezt hlut hinna
lægstlaunuðu, að tryggja næga
atvinnu og að fylgja fram
byggðastefnunni. Verði þessara
sjónarmiða nægilega gætt, ætti
þjóðin að geta sigrazt á erfiðleik-
unum, án mikilla áfalla til fram-
búðar, þar sem þess er lika að
vænta, að þeir verði aðeins tima-
bundnir, en ekki varanlegir.
Ásakanir
Um þessar mundir heyrast oft
þungar ásakanir i garð stjórn-
málamanna. beim er borið á
brýn, að þeir hafi ekki snúizt nógu
fljótt við efnahagsvandanum og
eigi þvi verulega sök á þvi,
hvernig komið sé. Astæðan sé
m.a. sú, að þeir hafi verið að láta
undan alls konar þrýstihópum og
þvi ekki treyst sér til að gera það,
sem rétt var.
Ef talað er tæpitungulaust um
þessi mál, fela þessar ásakanir
það i sér, að stjórnmálamenn hafi
ekki gripið nógu fljótt til kjara-
skerðingar og samdráttar og
tryggt þannig betri viðskiptajöfn-
uð útá viðog minni skuldasöfnun.
bá væri staðan hagstæðari i þess-
um efnum en hún nú er. Til þess
að skýra þessi mál er nokkur
söguleg upprifjun nauðsynleg.
Áhrif viðskipta-
kjaranna
Vinstri stjórnin, sem kom til
valda á miðju ári 1971, tók við
batnandi viðskiptaárferði. betta
hélzt nokkurn veginn fram i árs-
byrjun 1974. í árslok 1973 var
gjaldeyrisstaöan mjög hagstæð.
Atvinnuvegirnir hafa sjaldan bú-
ið við hagstæöari afkomu en á ár-
inu 1973. bessi árangur náðist,
þrátt fyrir stórauknar fram-
kvæmdir, sökum hinna hagstæðu
viðskiptakjara. betta breytist svo
skyndilega á fyrra helmingi árs-
ins 1974. Viöskiptakjörin fóru að
versna og hefur þaö haldizt stöð-
ugt siðan. Við það bættust svo
hinir óraunsæju kjarasamningar
i febrúar 1974. Vinstri stjórnin sá
strax að hverju stefndi. Að frum-
kvæöi ólafs Jóhannessonar lagði
hún fram i mai 1974 frumvarp,
sem fól i sér að verulegu leyti ó-
gildingu kjarasamninganna frá
þvi i febrúar. Hefði verið fallizt á
þær tillögur, væri efnahagsá-
standið nú allt annað. bvi miður
brá þáv. stjórnarandstaða fæti
fyrir þetta frumvarp, ásamt
meirihluta þingmanna Samtak-
anna. Vinstri stjórnin reyndi
samt að hamla gegn fyrirsjáan-
legum erfiðleikum atvinnuveg-
anna, m.a. með bindingu kaup-
gjaldsvisilölunnar. beirri stefnu
hefur núv. stjórn íylgt. bvi er nú
talsverð kjaraskerðing komin til
sögu, en samkvæmt kenningum
ýmissa þeirra, sem nú deila mest
á stjórnina, hefði hún þurft að
veröa meiri. bessum ásökunum
er þvi að svara, að stjórnin hefur
lagt áherzlu á að tryggja næga at-
vinnu og vinnufrið og að spádóm-
ar hagfræðinga, einkum erlendis,
hafa yfirleitt gengið i þá átt, að
hér væri aðeins um stundar-
kreppu að ræða og að efnahagsá-
standið myndi brátt lagast aftur.
Illu heilli er nú komið i ljós, að
þessar spár hafa verið of bjart-
sýnar. bvi verður nú að horfast i
augu við að gera þarf róttækari
ráðstafanir.
Reynslan frá
1967-1971
Vegna þeirra, sem halda þvi
fram, að betra hefði verið aö
gripa til róttæks samdráttar og
mikillar kjaraskerðingar, er ekki
ófróðlegt að rifja upp reynsluna
frá kjörtimabilinu 1967—1971,
þegarslikum aðgerðum var beitt.
bessi stefna leiddi bæði til stór-
fellds atv.leysis og stórfelldari
verkfalla en dæmi eru um hér á
landi. tsland setti þá heimsmet i
verkföllum og a.m.k. Evrópumet
i atvinnuleysi. bá töpuðust 700
þús. vinnudagar vegna verkfalla
og 1300 þús. vinnudagar vegna at-
vinnuleysis samkv. skýrslum
kjararannsóknarnefndar. 1 kjöl-
far þessa fylgdi stórfelldur
landflótti. Jafnhliða þessú átti sér
stað þrefalt til fjórfalt meiri dýr-
tiðarvöxtur en i öörum löndum
Vestur-Evrópu. Ekkert var gert
til að byggja upp skipaflotann eða
fiskiðnaðinn á þessum árum.
beir, sem vilja fá slikt ástand
aftur, geta áfellst núv. rikisstjórn
fyrir að hafa ekki farið inn á
þessa braut. Framsóknarmenn
taka fúslega á sig sinn hluta
þeirrar ábyrgðar, að það hefur
ekki verið gert.
Viðræðurnar við
Breta
Eftir viðræðufund fulltrúa ts-
lendinga og Breta i London i fyrri
viku eru sizt meiri likur fyrir þvi
en áður, að samkomulag náist
fyrir 13. nóvember, og öllu likleg-
ast, að nýjar ráðherraviðræður
verði ekki haldnar fyrir þann
tima, enda eru þær tilgangslitlar,
nema einhver von sé um, að
heldur þokist i samkomulagsátt.
Viðræðurnar, sem fóru fram i
London i siðustu viku, snerust að
verulegu leyti um siðustu skýrslu
islenzku fiskifræðinganna, þar
sem lagt er til, að dregið verði
stórl. úr þorskveiðum strax á
næsta ári. tslendingar byggja af-
stöðu sina að sjálfsögðu á þessum
niðurstöðum. bað kom hins vegar
i ljós, að ótrúlega mikill munur er
á niðurstöðum og spám islenzkra
og brezkra fiskifræðinga. Að
þessu sinni gafst ekki ráðrúm til
að gera nákvæma úttekt á þess-
um mismun. Niðurstaðan varð
þvi sú, að brezkir fiskifræðingar
skili áliti um niðurstöður sinar og
siðan hittist þeir og islenzkir
fiskifræðingar til nánari viðræðna
um þessi mál. Fundur þeirra
verður sennilega haldinn i
Reykjavik 4. nóv. næstkomandi.
Frekari viðræður milli rikis-
stjórnanna munu ekki fara fram
fyrr en að loknum þessum fundi
sérfræðinganna og getur hann
ráðið miklu um, hvort þær verða
einhverjar að sinni eða ekki.
Flest bendir til þess, að þær verði
ekki fyrir 13. nóvember, eða áður
en núgildandi samningur rennur
út.
Þorskastríð
framundan
Roy Hattersley, aðstoðarutan-
rikisráöherra Breta, hefur
endurnýjaö þá yfirlýsingu i neðri
málstofu brezka þingsins, að
brezka stjórnin muni veita togur-
um Breta herskipavernd á Is-
landsmiðum, ef nýr landhelgis-
samningur milli Islands og Bret-
lands hefur ekki verið gerður fyr-
ir 13. nóvemb. næstkomandi þeg-
ar núgildandi samningur fellur úr
gildi. bessa yfirlýsingu Hatters-
leys má telja fullnaðarstaðfest-
ingu á þvi, sem þeir Wilson for-
sætisráðherra og Crosland ráð-
herra hafa áður sagt. bannig á að
gera íslendingum það nægilega
ljóst, hvað framundan er, ef ekki
hefur verið samið fyrir áður-
nefndan dag.
Um það er ekki nema gott að
segja, að Bretar komi til dyranna
eins og þeir eru klæddir. bað mun
hins vegar engu breyta um af-
stöðu tslendinga. íslendingar
hafa áður átt i þorskastyrjöldum
við Breta og sigrað i þeim. bvi
fylgir að sjálfsögðu mikil áhætta
og sennilega bætast nú við meiri
efnahagslegar fórnir en áður, svo
að þjóðin verður að herða fastar
að sér en ella. En Islendingar
munu taka þvi. beir eru að berj-
ast fyrir lifshagsmunum sinum
og eiga ekki annan kost en að
heyja styrjöld, ef Bretar reynast
ófáanlegir til að fallast á sann-
gjörn sjónarmið þeirra. bað er
íslendingum lika ljóst, að sigur-
inn verður þeirra, þvi að reynsla
er fengin fyrir þvl, að ekki er
hægt að fiska til lengdar undjr
herskipavernd. bað vita brezk'ir
sjómenn, þó að Wilson. Crosland
og Hattersley hafi ekki gert sér
það ljóst.
Örlagaríkur
lokaþáttur
bótt Islendingum þyki þessi af-
staða Breta litið sanngjörn, þýðir
ekki annað en að horfast i augu
við hana og miða aðgerðir i land-
helgismálum við hana. betta þýð-
ir, að þjóöin verður að búa sig
undir nýtt þorskastríð, sem getur
orðið mun erfiðara en hin fyrri.
baö getur nú bætzt við fyrri
þorskastriö, að beitt veröi ýmsum
efnahagslegum þvingunum, sem
mjög geta torveldað sölu is-
lenzkra sjávarafurða. Vegna
efnahagskreppunnar, sem fyrir
er, eru tslendingar vanbúnari að
mæta slikum þvingunum en oft
áður. betta mun i verki þýöa þaö,
að þjóöin ætlar aö berjast til sig-
urs i nýju þorskastriði, að hún
verður að heröa meira að sér og
sætta sig um stund við þrengri
lifskjör en hún hefur búið við um
hrið.
Með miklum rétti má segja, að
nú sé að hefjast einn örlagarikasti
þátturinn i landhelgisbaráttu Is-
lendinga frá fyrstu tið. Veiðar út-
lendinga á Islandsmiðum minnk-
uðu ekki eftir útfærsluna i tólf
milur, þvi að það sannaðist, sem
Islendingar höfðu haldið fram, að
aukin friðun innan tólf milna,
myndi einnig auka veiðar utan
þeirra. Af útfærslunni i 50 rlrilur
hefur fram til þessa náðst sá ár-
angur, að veiðar útlendinga á
tslandsmiðum hafa minnkað um
þriðjung. bað er þvi enn um
mikið að berjast. bvi riður nú á,
að þjóðin sætti sig við þær byrðar,
sem geta orðið óhjákvæmilegar
til að tryggja lokasigurinn i land-
helgísbaráttunni. b.b.