Tíminn - 13.02.1977, Side 18

18
il ii 1J il ;iii i1
Sunnudagur 13. febrúar 1977
menn og málefni
Vonbrigði og efasemdir
r
Kjartans Olafssonar
Sígild stefna
1 tilefni af 60. afmæli
Framsóknarflokksins 16. desem-
ber siöastlibinn, birtist hér i blaö-
inu fyrsta stefnuskrá Framsókn-
arflokksins, sem samþykkt var
endanlega af þeim átta þing-
mönnum, sem stofnuöu flokkinn,
hinn 12. janúar 1917. Þótt stefnu-
skráin mótaöist af þeim aöstæö-
um og viöhorfum, sem þá voru
rikjandi, eru megindrættirnir enn
i fullu gildi og hafa lika haldizt i
þeim endurskoöuöu stefnuskrám,
sem flokkurinn hefur sett sér
siðar. Þessir megindrættir eru
þeir, að flokkurinn skuli vinna aö
alhliöa umbótum á þjóðlegum
grundvelli. Hann vill efla sem
mest sjálfstæöi þjóöarinnar út á
viö með þvi að gera hana ekki aö-
eins stjórnarfarslega sjálfstæða,
heldurengu siöur fjárhagslega og
menningarlega. Hann leggur
mikla áherzlu á góða alþýöu-
menntun og aukna samvinnu,
einkum þó á sviöi verzlunarinnar
i dreifbýlinu. Hann vill auka
ræktun landsins, bæta samgöng-
urnar og efla sjávarútveginn.
Hann vill taka tæknina i þjónustu
landsmanna og þvi er það eitt af
atriöum fyrstu stefnuskrárinnar,
aö flokkurinn vilji „sérstaklega
styöja aö þvi, aö raunþægum vis-
indagreinum veröi aukiö viö há-
skólanám vort og kennsla tekin
upp i rafmagnsfræði og vél-
fræöi.” Um orkumálin segir i
stefnuskránni, aö „eftir fremstu
föngum vill flokkurinn stuöla aö
þvi, að hin ótömdu náttúruöfl
landsins verði hagnýtt og þau eigi
látin af hendi viö útlendinga.”
Fyrir atbeina Framsóknar-
flokksins hefur miklu veriö komiö
til leiðar i anda fyrstu stefnu-
skrárinnar. Island er aö mörgu
leyti annaö og betra land i dag en
þaö var fyrir 60 árum. En fjarri
fer þvi, aö umbótastarfinu sé lok-
iö. Þvi eru nær öll atriöi fyrstu
stefnuskrárinnar i fullu gildi, þótt
breyta þurfi oröalagi meö tilliti til
þess, sem þegar hefur verið
framkvæmt. Enn stendur samt
margt til bóta og mun svo alltaf
verða. Umbótastefnan er stefna
hinnar stööugu framþróunar.
Engin umbót eða framför er i
sjálfu sér lokamark, heldur skap-
ar oft þörf fyrir aöra og þannig
koll af kolli. Umbótastefnan þolir
ekki kyrrstöðu, hún veröur stöö-
ugt aö vinna aö þvi aö bæta þaö,
sem miöur fer, þótt til séu viss
grundvallaratriöi eöa dyggöir,
sem veröur aö varöveita.
Framsóknarflokkurinn þarf þvi
ekki aö kvarta undan þvi, eins og
flestir aörir flokkar, sem lengi
hafa starfað. aö stefna hans sé
oröin Urelt. Hún er sigild. f raun-
inni er hún alltaf ung og hvatning
til stærri átaka og dáöa.
Efasemdir
Kjartans
Þeir, sem hófu merki róttæks
sósialisma á Islandi nokkru eftir
aö Framsóknarflokkurinn var
stofnaöur, voru fullir bjartsýni og
trú á stefnu sina. Þeir töldu kenn-
ingar Karls Marx allan vanda
leysa. Ef menn lesa skrif Einars
Olgeirssonar og Brynjólfs
Bjarnasonar frá þessum tima
geta þeir sannfærzt um þetta.
Reynslan hefur hins vegar afhjúp
aö„ aö Karl Marx hefur ekki
fundiö hina endanlegu lausn. Þvi
eru lærisveinar Einars og
Brynjólfs nú fullir vonbrigða og
vantrúar. Gott vitni um þetta er
áramótagrein Kjartans ólafsson-
ar, sem birtist i Þjóöviljanum 31.
desembersiöastl. Þar segir m.a.:
„Við sem köllum okkur sósial-
ista, skulum varast aö hreykja
okkur hátt, viö höfum ekki upp á
að bjóöa auðveldar lausnir viö
öllum vanda, og saga alþjóö-
legrar sósialiskrar hreyfingar á
svo sannarlega til bæöi bjarta og
dimma þætti”.
Enn segir Kjartan:
„Sannleikurinn er sá, að allt
virðist nú óvissara en fyrir 70-80
árum um þaö, hvernig niöur-
stööur aldarinnar ráðast.”
Og aftur segir Kjartan:
„Viö skulum ekki horfa fram á
veginn i trú á einfaldar lausnir i
flókinni veröld. Viö skulum efast
um flest.”
Þessi efasemdartónn er
sannarlega i mikilli mótsögn viö
hina brennandi trú og öruggu
sannfæringu, sem einkenndi mál-
flutning þeirra Einars og
Brynjólfs fyrir 40-50 árum. Hjá
þeim voru ekki til neinar efa-
semdir um ágæti sósialismans.
En Kjartan styðst viö meiri
reynslu en þeir. Hann hefur
kynnzt sósialismanum i verki.
Þess vegna er hann fullur efa-
semda, þótt enn reyni hann aö
trúa. Megi segja nokkra stefnu-
skrá einkennast af efasemdum,
er þaö hin nýja stefnuskrá
Alþýöubandalagsins. Þar er
slegiö þannig úr og f og öllum dyr-
um haldiö svo galopnum, aö erfitt
er aö gera sér grein fyrir, hvort
Alþýðubandalagiö er heldur bylt-
ingarsinnaöur kommúnistaílokk-
ureða fhaldssamur krataflokkur.
Skipbrotið
mikla
Þótt fylgismenn sósialismans
hafi oröiö fyrir mikum vonbrigö-
um, hljóta þó vonbrigöi fylgis-
manna kapitalismans aö hafa
orðið enn meiri. Engin stefna
hefur beöið annaö eins skipbrot.
Fyrst Ihaldsfiokkurinn og siöan
íjálfstæöisflokkurinn voru stofn
aöir á grundvelli þessarar stefnu.
Boðskapur þeirra var þá sá, aö
fyrst og fremst ætti aö treysta á
hina frjálsu samkeppni. Þaö ætti
aö gefa hinum sterku og dug-
miklu einstaklingum alveg laus-
an tauminn. Þetta eru aflaklærn-
ar, var sagt, sem tryggja ekki aö-
eins sjálfum sér, heldur öllum
öðrum góö lifskjör. Þess vegna
mátti ekki þrengja neitt aö þeim,
t.d. meö opinberum afskiptum
eöa samhjálp, þar sem skórinn
kreppti mest að.
Þaö var treyst blint á forsjón
þeirra. Þess vegna sagöi tals-
maður Sjálfstæöisflokksins,
þegar rætt var á Alþingi um
verkamannabústaöi, aðhiö bezta
sem hiö opinbera gæti gert, væri
aö gera ekki neitt. Reynslan af
hinni skefjalausu samkeppni varð
samt sú, aö auöurinn safnaöist á
fáarhendur meðan allur almenn-
ingur var blásnauöur. Skipulags-
leysi og handahóf sem fylgdi
óheftri samkeppni leiddi svo til
þess ójafnvægis, sem varð orsök
heimskreppunnar miklu. Kenn-
ingin um ágæti kapitalismans
hrundi þá til grunna. Siöan hafa
ihaldsflokkar sem byggöu á kapi-
talismanum,oröiö aö afneita hon-
um meira og meira I verki, ef þeir
hafaþurftaö stjórna. Þetta hefur
Sjálfstæöisflokkurinn iöulega
þurft aö gera og þaö ekkert siöur,
þar sem hann hefur fariö einn
með stjórn, t.d. i borgarstjórn
Reykjavikur. Þrátt fyrir öll
vonbrigðin og efasemdirnar, sem
kapitalisminn hefur valdiö, er að
finna menn innan Sjálfstæöis-
flokksins, sem eru aö reyna að
endurreisa kapitalismann sem
stefnu flokksins. Fremstir I
flokki eru þar fjármálamennirn-
ir, sem gefa út Dagblaöiö og Visi,
og svo nokkrir ungir menn. Þrátt
fyrir óhjákvæmilegar efasemdir,
sem lærzt hafa af reynslunni,
reyna þessir menn aö trúa, eins
og Kjartan ólafsson
Hættu afstýrt
Þaö hefur um langt skeiö veriö
mikiö áhyggjuefni Islendinga, aö
hóflaus veiði útlendinga á Is-
landsmiöum gæti leitt til útrým-
ingar á fiskstofnunum. Þvf hefur
baráttan fyrir stækkun fiskveiði-
lögsögunnar veriö mesta sjálf-
stæöismál þjóöarinnar á siöari
áratugum. Meö Oslóar-
samningnum, sem geröur var á
siðastliönu ári, náöu tslendingar
fullum yfirráöum yfir 200 milna
fiskveiðilögsögu. Hér eftir ætti
þvi ekki aö stafa hætta af ágengni
útlendinga á tslandsmiðum, ef ts-
lendingar gerast ekki of undan-
látssamir og hætta aö halda vöku
sinni.
En svo villoftreynast, aö þegar
einni hættunni er afstýrt, tekur
önnur viö. Þess vegna er ekki um
neitt lokamark aö ræöa i sjálf-
stæöisbaráttunni, heldur er hún
ævarandi. Sú hætta, sem nú er
framundan, er i tengslum við
olíuverðhækkunina og afleiðingar
hennar. Af þeim ástæðum fer öll
orka sihækkandi i verði. Fyrir til-
tölulega fáum árum, heföi þaö
ekki þótt svara kostnaöi að nýta
oliu þá, sem menn vissu um aö
væri undan ströndum Noregs. Nú
vænta Norðmenn þess, aö þessi
olia eigi eftir að gera þá meö rik-
ustu þjóöum heims. Fyrir fáum
árum voru menn byrjaöir aö af-
skrifa vatnsorkuna og telja frek-
ari notkun hennar ekki svara
kostnaði. Þvi dæmi hefur oliu-
verðhækkunin einnig snúið viö. Af
þessari miklu breytingu leiöir
þaö, að nú lita erlendir fjármála-
jöfrar ónotaöa vatnsorku Islands
i nýju ljósi. Þó má fastlega gera
ráð fyrir, að þessi áhugi þeirra
eigi eftir aö aukast.
Ný hætta
Hér er vissulega ný hætta á
ferðum, sem getur átt eftir aö
reynast þjóöinni eins hættuleg og
jafnvel hættulegri en ágengni út-
lendinga á Islandsmiöum, ef ekki
er gætt nægrar varúöar I tima.
Þegar sækjast fjölþjóöafyrirtæki
eftiraö fá meira og minna viötæk
orkuréttindi á Islandi. Svissneski
álhringurinn hefur þegar náð hér
góöri aðstööu, og myndi ná hér
enn sterkari aöstööu, ef álbræösl-
an yröi stækkuö um þriðjung eöa
helming, eins og hann mun hafa
hug á. Þá hefur hann hug á meiri
útþenslu, eins og ætla má á tilboð-
um hans um tæknilega og fjár-
hagslega aöstoö viö rannsóknir á
möguleikum stóriöju á Austur-
landi. Fleiri fjölþjóöafyrirtæki
má nefna i þessu sambandi, sem
leita hér eftir aöstööu, og án efa á
þeim eftir aö fjölga.
Islendingar veröa aö gera sér
ljóst, aö orkan hér er ekki ótak-
mörkuö og innan tiöar veröur
vafalitiö svo komiö, ef framfara-
sókn þjóöarinnar heldur áfram
meö eölilegum hraöa, aö þeir
þurfa sjálfir á henni allri aö
halda. Þá getur orðið erfitt aö ná
henni úr höndum fjölþjóðafyrir-
tækja, enda þótt samningar hafi
verið geröir til ákveöins tima.
Þeir hafa þaö þá umfram útlendu
útgeröarmennina, sem sendu
skip sin á íslandsmið, aö hafa
bækistöðvar i sjálfu landinu og
geta skipulagt þar alls konar
þrýstihópa sér til stuðnings.
Raunverulegu sjálfstæöi þjóðar-
innar gæti oröiö hætt I slikri
glimu.
1 þessum efnum má ekki ein-
göngu hugsa um hagvöxtinn á liö-
andi stund, heldur um þá framtið,
sem á að búa eftirkomendunum.
Þaö á ekki aöeins aö vera kápp
hverrar kynslóöar aö skila betra
landi i hendur eftirkomendunum,
heldur frjálsu landi og óháöu og
það ekki aöeins á pappímum,
heldur i reynd.
Kjötverðið
Þaö munu sennilega fæstir gera
sér ljóst, aö af hverjum þúsund
krónum, sem varið er til kaupa á
kjöti eöa kjötvörum, fara tvö
hundruö krónur beint i rikissjóð.
Sú furðulega skipán hefur komizt
á, að söluskattur er ekki greiddur
af mjólk eöa fiski en hins vegar af
kjöti. Þess vegna verður útsölu-
verö á kjöti og kjötvörum 20%
hærra en ella.
Margt bendir til, aö þaö yröi á
margan hátt til bóta, aö undan-
þiggja kjöt og kjötvörur sölu-
skatti, eins og fisk og mjólk, enda
er þaö ekki siður mikilvæg inn-
lend fæðutegund, sem ættiað auö-
velda fólki aö kaupa. Ef sölu-
skattur yrði felldur niöur á kjöti,
myndi það hafa nokkur áhrif til
lækkunar á dýrtiöarvisitölu og
lækka útgjöld rikisins og annarra
atvinnuveitenda á þann hátt.
Fyrir launþega væri þaö jafngild
kjarabót og kauphækkun. Þá er
mjög liklegt, aö þaö örvaöi svo
kjötsölu innanlands, aö verulega
drægi úr útflutningi og þannig
yröi hægt aö lækka útflutnings-
uppbæturnar. Aö óbreyttum að-
stæöum, má óttast samdrátt i
kjötsölunni innanlands, og mun
þaö draga þann alvarlega dilk á
eftir sér að auka útflutninginn og
þar meö útflutningsuppbæturnar,
sem eru nú vaxandi baggi á rikis-
sjóði.
Sá meinbugur er að sjálfsögöu
á þvi aö fella niöur söluskattinn á
kjöti og kjötvörum, aö þaö rýrir
nokkuð tekjur rikissjóös. Þar
kemur hins vegar á móti nokkur
lækkun á launagreiöslum og
lækkun á útflutningsuppbótum.
Sá sparnaöur myndi vega veru-
lega á móti tekjumissinum, sem
rikið yrði fyrir. Vel mætti svo
hugsa sér sparnaö á ýmsum
rekstrarliöum, sem gæti mætt
þvi, sem þá væri eftiraf umrædd-
um tekjumissi rikissjóös.
Afnám söluskatts á kjöti og
kjötvörum er þvi vissulega ein af
þeim ráðstöfunum, sem vandlega
ber aö athuga sem þátt i þvi viö-
námi gegn dýrtiö og veröbólgu,
sem rikisstjórnin vill nú hefja i
samráði viö stéttasamtökin.
Kjaramálin
Kjaramálastefna veröur haldin
á vegum Alþýöusambands ís-
lands siöar i þessum mánuöi. I til-
efni af þvi er ekki úr vegi aö rif ja
upp ummæli um kjaramálin úr
áramótagrein ólafs Jóhannes-
sonar, formanns Framsóknar-
flokksins. ólafur Jóhannesson
sagði, aö þau yröu eitt helzta
verkefni i efnahagsmálum á ár-
inu 1977. Kjarasamningarnir,
sem hefðu veriö geröir á árinu
1976, heföu á margan hátt veriö
hyggilegir, og óhætt væri aö kalla
þá varnarsamninga, þvl aö sam-
kvæmt skýrslum Þjóöhagsstofn-
unarhefði kaupmáttur launa ver-
iö meiri I árslok en nam meöaltali
á árinu. Rétt væri þó, aö erfitt
væri mörgum aö ná endum sam-
an og næstum óútreiknanlegt,
hvernig menn lifa af umsömdum
lægstu launum og fastakaupi. SIÖ-
an sagöi Ólafur Jóhannesson:
„Allir virðast sammála um, að
kaup hinna lægst launuöu þurfi aö
hækka. Um nauðsyn þess hafa
þegar veriö höfö nógu mörg orö.
Nú gildir aö láta verkin tala. En
veröur ekki aö horfast i augu viö
þá staöreynd, aö þaö veröur
naumast gert án þess, aö þeir,
sem hærrilaunhafa, slaki nokkuö
á sinum kröfum? Er þó launa-
munurhérliklega minnien viðast
hvarannars staðar. Ekki er vafi á
þvi, að mál þessi veröa i brenni-
punkti á komandi ári og fram-
vinda i efnahagsmálum ræöst
mjög af þvi, hvernig til tekst um
lausn þeirra.”
Þ.Þ.