Fréttablaðið - 16.07.2006, Qupperneq 15

Björn bóndi heilsar blaða-manni með handabandi um leið og hann gengur inn um
dyragættina á hinni nývígðu
Úthlíðarkirkju. Stoltið leynir sér
ekki enda er þetta hans eigin smíð
allt frá frumdrögum, en hann
teiknaði bygginguna í félagi við
Gísla bróður sinn. Gæti alveg
hugsað sér að læra arkitektúr
væri hann ungur.
„Hún er byggð í sátt við Guð og
menn, þessi,“ segir hann og hlær
um leið og hann skimar í kringum
sig. „Það hefði vissulega verið
hægt að gera þetta með ódýrara
móti en fyrst við vorum að þessu á
annað borð var eins gott að gera
það almennilega. Sem betur fer
naut ég aðstoðar bróður míns og
barna, án þeirra hefði þessi kirkja
aldrei risið.“
Það hafði blundað lengi í Birni
að reisa kirkju í Úthlíð, enda er
hún gömul kirkjujörð og á merka
sögu. Fyrir skömmu urðu hins
vegar straumhvörf í lífi Björns
sem urðu til þess að hann lét til
skarar skríða.
„Ég ákvað að reisa þessa kirkju
til minningar um Ágústu, konuna
mína, en hún lést fyrir hálfu öðru
ári. Þegar hún veiktist ákvað ég
endanlega að reisa kirkjuna, enda
bjóst ég við að það væri farið að
halla á ævina hjá mér sjálfum.
Þegar hún var orðin helsjúk hóaði
ég fjölskylduna saman á afmælis-
daginn minn 6. júlí 2004 og til-
kynnti að ég ætlaði að reisa hér
kirkju. Í apríl 2005 var fyrsta
skóflustungan tekin og rúmu ári
seinna var smiðshöggið rekið á
hana. Það var tilfinningarík stund
þegar kirkjan var vígð. Ágústa
Margrét Ólafsdóttir var stórkost-
leg kona og hafði flest til að prýða
sem eina konu getur prýtt.“
Nýjar leiðir
Björn er bóndi af lífi og sál –
„aldrei verið á launaskrá, taktu
eftir!“ – fæddur og uppalinn á
„bestu bújörð landsins“ og man
tímanna tvenna. „Íslenskt þjóðfé-
lag hefur breyst svo feikilega
mikið á skemmri tíma en ég hef
lifað. Hugsanlega voru það mestu
breytingar á lífi fólks þegar véla-
öldin gekk í garð fyrir alvöru, upp
úr miðri síðustu öld og það kom
bíll á hvert heimili. Allir gátu
þeyst um hvert sem er. Rétt fyrir
1980 varð önnur breyting á högum
bænda sem neyddi okkur til að
endirmeta stöðu okkar þegar við
misstum góða markaði í Banda-
ríkjunum og Noregi. Þá stóðu
bændur frammi fyrir því að þurfa
annaðhvort að bregða búi – og
byggðin myndi þarafleiðandi
hrynja – eða fara nýjar leiðir.“
Og menn reyndu ýmislegt.
Sumir fóru í loðdýrarækt, með
skrykkjóttum árangri en aðrir
fóru út í ferðaþjónustu, þar sem
Björn og sveitungar hans í Bisk-
upstungum náðu fljótlega for-
ystu.
„Við erum svo lánsöm hér að
hafa mikið af fallegu landi sem
fólk sótti í en sáum fljótlega að við
yrðum að koma okkur upp heitu
vatni. Við tókum okkur saman, tíu
bændur og boruðum eftir vatni
sem gerbreytti markaðsstöðunni
hjá okkur. Við lögðum hitaveitu
hér um allt svæðið og kjölfarið
fóru sumarbústaðirnir að spretta
upp, á Efri-Reykjum, í Miðhúsum,
Brekku, Úthlíð og víðar.“
Nú er svo komið að sveitin er á
barmi þess að hægt sé að kalla
dreifbýli. „Það geta verið þúsund
manns í bústöðunum í Úthlíð einni
svo það er ekki vanþörf á kirkj-
unni. Alltaf eitthvað að gerast,
fólk þarf að láta skíra, ferma og
gifta,“ en í gær gekk einmitt fyrsta
parið í það heilaga í Úthlíðar-
kirkju. „Foreldrar brúðhjónanna
beggja hafa reist sér hús hérna.
Ég held að brúðurin hafi fyrst
komið hingað sjö eða átta ára
gömul og verið hér alltaf reglu-
lega allar götur síðan. Þetta fólk
tók tryggð við þennan stað fyrir
mörgum árum og ég veit að svo er
með marga fleiri.“
Bændastétt í vanda
Með aukinni ferðaþjónustu hefur
búskapur hins vegar látið undan í
Biskupstungum og Björn fær
mjólkina sína núna úr kælinum
eins og flestir aðrir. „Þegar ég hóf
búskap voru um 70 mjólkurfram-
leiðendur í þessari sveit. Núna eru
þeir tólf eða þrettán. Ógæfan
hefur líka elt okkur í sauðfjár-
ræktinni. Það greindist riða í fénu
fyrir nokkrum árum sem ekkert
gekk að losna við. Fyrir nokkrum
árum var svo ákveðið að skera allt
fé í sveitinni niður.“
Björn vonar hins vegar að áður
en langt um líður komi menn sér
upp nýjum stofni, því fjárbændur
séu í vanda. „Ég óttast hvað stéttin
er orðin gömul. Hver sú stétt sem
nær ekki að endurnýja sig er í
vanda stödd og ég held að menn
átti sig hreinlega ekki á því hvers
konar stórslys það yrði ef búskap-
ur hryndi. Íslenska dilkakjötið er
sannkölluð lúxusvara og ég er
ekki í nokkrum vafa að ef nýir
menn koma inn í greinina séu
bjartir tímar framundan í sauð-
fjárrækt.“
Siðfræðin mikilvægari
lagabókstafnum
Björn bóndi hefur ekki farið var-
hluta af uppgangi forríkra kaup-
sýslumanna hér á landi og amast
svo sem ekki við því. Honum hugn-
ast þó ekki nýjustu fréttir af
mönnum sem kaupa jarðir í stór-
um stíl gagngert til að sprengja
upp leiguverð á sumarbústaða-
löndum.
„Þetta er rétt eins og við höfum
séð hvernig ákveðnir kaupsýslu-
menn hafa eignast nánast alla
verslun og það eru til stórbraskar-
ar í Reykjavík sem geta keypt eins
mikið af eignum og þeim lystir. Ég
er ekki glaður yfir þessu en ég sé
ekki að það sé hægt að setja lög til
að sporna við þessu. Ég hef stund-
um agnúast út í kvótakerfið en þar
voru menn þó það framsýnir að
setja takmörk á eignarheimildir.
Ég vildi sjá það yfir alla línuna; á
matvælamarkaði, fjármálageiran-
um, fjölmiðlum og svo framvegis.
Ég veit svo sem ekki hvert rétta
hlutfallið ætti að vera en það þurfa
að vera ákveðnar hömlur.
Ég hef lært það á langri ævi að
gera ekki minna úr siðfræðinni en
lagabókstafnum. Menn ættu að
muna það að þótt þeir komist til
mikilla metorða taka þeir jafn
mikið með sér og við hin þegar
kemur að kveðjustund.
En þótt markaðssamfélagið
dragi ekki alltaf það besta fram í
fólki verðum við líka að hafa í
huga að það hefur aldrei verið jafn
mikil velsæld hér á landi. Ég ber
virðingu fyrir þeim sem hefur
gengið vel, verið duglegir og náð
langt og sumir auðkýfingar eru
hreinustu afburðamenn. Ég held
og vona að þessi velsæld haldi
áfram. Þjóðin er vel menntuð og
hefur alla burði til að sjá til að svo
verði áfram og á að kappkosta að
útdeila öllum þessum auði til sem
flestra.“
Glaður og hreifur til síðasta dags
Að kirkjunni risinni veit Björn
ekki hvað tekur við en óttast ekki
að eiga eftir að sitja aðgerðalaus.
„Það eru ótal verkefni óleyst.
Draumur margra sem hafa komið
þaki yfir höfuðið er að eiga smá-
skika úti í sveit. Það eru ekki nema
tíu þúsund fjölskyldur af þeim
fimmtíu þúsund í þessu landi sem
hafa getað látið þann draum ræt-
ast svo þar er mikið verk fyrir
höndum. Svo þarf nú líka að nýta
kirkjuna fyrst hún er risin, því
hún er ekki síður ætluð sem list-
hús en guðshús.“
Að öðru leyti veit Björn ekki
hvað framtíðin ber í skauti sér og
finnst það ekkert verra. „Ég veit
nokkurn veginn hvað hefur gerst
og það nægir mér. Ég hlakka alltaf
til að vakna á morgnana og verð
glaður og hreifur til síðasta
dags.“
Auk þess að vera framámaður í ferðaþjónustu
bænda fór Björn fyrir starfsbræðrum sínum í
málarekstri gegn ríkinu í hinum svokölluðum þjóð-
lendumálum. Hann mátti þakka lögspeki Brynjólfs
biskups Sveinssonar og Ólafs sonar síns að hann
missti ekki 90 prósent af jörð sinni í hendur ríkis-
valdsins.
„Þegar þjóðlendulög voru samþykkt fyrir sjö
árum var framgangan önnur en þingmenn töldu sig
hafa samþykkt. Í fyrstu grein laganna segir að
þjóðlenda sé fyrir utan eignarlönd. En þarna vant-
aði eitt lykilorð: þinglýst eignarlönd. Ríkisvaldið
samþykkti því ekki neinar þinglýsingar heldur
krafðist þess að bændur sönnuðu eignarrétt sinn
alveg til landnáms og að eignin hefði orðið til með
réttum hætti.“
Úthlíð á sér langa og mikla sögu. Þar nam Ket-
ilsbjarnarættin land – „göfugasta fólkið sem kom
til Íslands“ – og þangað áttu hinir voldugu Hauk-
dælir ættir sínar að rekja. „Úthlíð var líka auðug
kirkjujörð og varð síðar hluti af hinni stórkostlegu
Skálholtseign. Brynjólfur biskup í Skálholti var
löglærður og árið 1643 tók hann sig til og skrifaði
nákvæma lýsingu á eignarmörkum Úthlíðar og
öðrum jörðum sem féllu undir biskupsstólinn. Þetta
bréf varðveittist og varð forsenda þess að við
unnum stóra þjóðlendumálið, því í dómi Hæstarétt-
ar segir að fyrst menn töldu þessi eignarmörk rétt
fyrir 500 árum hlytu þau að vera það enn í dag.
Ég kunni Brynjólfi biskupi miklar þakkir dag-
inn sem dómurinn féll,“ segir Björn og hlær. „Og
ekki síður syni mínum, Ólafi Björnssyni hæstarétt-
arlögmanni, sem stýrði málinu fyrir hönd okkar
bændanna. Hann hefur verið forvígismaður í þess-
um eignarrétti og vinnur nú að sambærilegum
málum fyrir bændur um allt land.“
Þegar Brynjólfur biskup
bjargaði Úthlíð
Kirkjubóndinn í Úthlíð
Björn Sigurðsson, bóndi í Úthlíð í Biskupstungum, hefur um langt skeið unnið að uppbyggingu ferðaþjónustu
í sveitinni með miklum árangri. Hann byggir enn og á dögunum var Úthlíðarkirkja vígð, rúmu ári eftir fyrstu
skóflustunguna. Bergsteinn Sigurðsson skrapp austur fyrir fjall og heilsaði upp á Björn.
Ég hlakka alltaf til að vakna á morgnana og verð
glaður og hreifur til síðasta dags.“
,,
SUNNUDAGUR 16. júlí 2006 15