Fréttablaðið - 20.08.2006, Blaðsíða 16

Fréttablaðið - 20.08.2006, Blaðsíða 16
Óróleg sambúð jarðhita og íss í megineldstöðinni í Kverkfjöllum hefur, sam- kvæmt jarðvísindalegum rann- sóknum jarðfræðinganna Kristj- áns Sæmundssonar og Hauks Jóhannessonar á framkvæmda- svæðinu við Kárahnjúka, haft áhrif á sprungumyndun og jarð- hreyfingar á svæðinu. Kristján og Haukur rannsök- uðu jarðfræði framkvæmdasvæð- isins í júlí og ágúst í fyrra, og kom- ust að því að misgengi og sprungur liggja nær framkvæmdasvæðinu en áður var talið. Fyrri rannsóknir bentu til þess að sprungubelti lægi tólf kílómetrum vestan við Kára- hnjúkastíflu, en rannsókn Kristj- áns og Hauks þykir sýna ótvírætt að misgengi og sprungur liggja í gegnum framkvæmdasvæðið við Kárahnjúka, eins og sýnt var myndrænt í öðrum hluta þessarar umfjöllunar 13. ágúst síðastliðinn. Áhrif Kverkfjalla Raunvísindamenn hafa deilt um alvarleika niðurstaðna rannsókn- anna á síðum Fréttablaðsins, og hafa jarðvísindamennirnir Har- aldur Sigurðsson og Grímur Björnsson sagt nauðsynlegt að nýtt áhættumat óháðra aðila fari fram á framkvæmdasvæðinu. Talsmaður Landsvirkjunar, Sig- urður Arnalds, hefur sagt Lands- virkjun hafa brugðist við niður- stöðum skýrslunnar með aðgerðum sem miðuðu að því að styrkja stoðir virkjunarinnar og auka öryggi. Óvíða á Íslandi eru andstæður jarðhita og kulda jafn fagurlega skreyttar og á svæði Kverkfjalla, en hundruð ferðamanna sækja þau heim árlega. Efasemdir þeirra sem óttast jarðfræðilegar aðstæð- ur á Kárahnjúkasvæðinu byggja öðru fremur á áhrifum megineld- stöðvarinnar í Kverkfjöllum á jarðsprungur á svæðinu við Kára- hnjúka. Þessi vinsæli og fagri ferðamannastaður er að þessu leyti talinn ógnvekjandi af sumum og gæti mögulega haft áhrif á jarðhreyfingar á framkvæmda- svæðinu, segja þeir sem efasemd- ir hafa um stíflustæðið. Kverkfjöll hluti af heildarmynd — mat á framkvæmdasvæðum En umræða raunvísindamanna, sem meðal annars hefur farið fram á síðum Fréttablaðsins, um grundvallargildi og starfsreglur athugana á framkvæmdasvæðum, hefur enn ekki verið til lykta leidd. Á vísindamönnum hvílir sú skylda að leiða umræðu um skýr- ar starfsreglur athugana í tengsl- um við opinberar framkvæmdir til lykta. Athugasemdir og við- brögð við þeim, sem Fréttablaðið hefur gert grein fyrir, benda til þess að enn séu óvissuþættir of margir. Vísindaleg gildi í hávegum höfð? Friðrik Sophusson, forstjóri Landsvirkjunar, gerði grein fyrir sjónarmiði Landsvirkjunar er varðaði viðhorf til vinnu við mats- skýrslu á framkvæmdasvæðinu, í sjónvarpsviðtali á Stöð 2 þann 5. nóvember 2002. Þar kom hann inn á grundvallargildi vísinda. „Þá síðan kemur að því, og þetta er kjarni málsins, að setja upp mats- skýrsluna sjálfa, þá er hún auðvit- að unnin af framkvæmdaaðila eða þeim sem framkvæmdaaðili felur verkið. Og þá auðvitað stillir hann upp málinu með þeim hætti sem hann telur eðlilegt og þetta er allt sent skipulagsstjóra ... Fram- kvæmdaaðilinn býr til einkunn- irnar,“ sagði Friðrik. Ekki verður með ábyrgum hætti framhjá því horft, að vísindamenn sem vinna að rannsóknum á fram- kvæmdasvæðum mannvirkja sem fjármagnaðar eru með opinberu fé, geta með skýrum rökum talið þessi orð Friðriks stríða í grund- vallaratriðum gegn meginstoð hug- sjóna að baki vísindastarfi. Það er, frelsi til að meta aðstæður á grund- velli viðurkenndra starfsaðferða, en ekki hvata kostunaraðila rann- sóknanna. Ekki er úr vegi að álykta sem svo, að einungis þannig sé mögulegt að komast að niðurstöðu sem telst með sanni vísindalega viðurkennd. Með einföldum orðum þá á ekki að vera hægt að kaupa til- teknar niðurstöður rannsókna, heldur verða þær alltaf að vera rökrétt afleiðing af rannsókna- vinnu. Á þeim forsendum getur það talist umdeilanlegt að fram- kvæmdaaðili skuli stilla „upp mál- inu með þeim hætti sem hann telur eðlilegt“. Jarðvísindamenn þurfa að tak- ast á við það mikilvæga verkefni að rannsaka ítarlega svæðið umhverfis Vatnajökul, eins og Magnús Tumi Guðmundsson bend- ir á í viðtali við Fréttablaðið. Hröð bráðnun Vatnajökuls, sem er ekki ólíkleg, getur haft afgerandi áhrif á eld- og skjálftavirkni, sem óhjá- kvæmilega getur haft áhrif á mannvirki á svæðinu. Megineld- stöðvar, þar með talin Kverkfjöll, geta orðið virkari við þessar breyt- ingar, eftir því sem Magnús Tumi greinir frá, og það hlýtur að vera verðugt viðfangsefni að rann- saka. 20. ágúst 2006 SUNNUDAGUR16 OPIÐ: Í DAG 10.00 - 13.00 OG 20.00 - ? Kverkfjallaeldstöð — stafar ógn af henni? KVERKFJÖLL Á myndinni sést greinilega virkt jarðhitasvæði Kverkfjalla en þar eru andstæðurnar hiti og kuldi augljósar. Í fjarska sést glitta í Kárahnjúka. FRÉTTABLAÐIÐ/RAGNARTH Rannsóknir á framkvæmdasvæðinu við Kára- hnjúka sýna ótvírætt að Kverkfjallaeldstöðin hafi áhrif á sprungumyndun og misgengi á fram- kvæmdasvæðinu. Í þriðju greininni um niðurstöð- ur jarðvísindalegra rannsókna á svæðinu skoðar Magnús Halldórsson Kverkfjallaeldstöðina og gildi vísindalegra rannsókna. Magnús Tumi Guðmundsson, jarð- eðlisfræðingur og dósent í jarðfræði við Háskóla Íslands „Kverkfjöll eru ein af stóru megin- eldstöðvunum á Íslandi. Aðrar stórar megineldstöðvar eru til dæmis Askja í Dyngjufjöllum, Katla í Mýrdalsjökli, Torfajökulssvæðið, Hekla og Grímsvötn. Á þessum stöðum hefur gosið ótal sinnum yfir tímabil sem gæti verið yfir hundruð þúsundir ára. Kverkfjöll eru hluti af eldstöðvakerfi. Einn hluti þess er sjálf megineldstöðin, sem oft getur verið fimmtán til tuttugu kílómetrar í þvermál, og síðan sprungusveimar sem ganga út frá eldstöðinni. Í tilfelli Kverkfjalla er þessi sprungu- sveimur mjög langur til norðurs. Nýjustu rannsóknir, sem m.a. hefur verið fjallað um í Fréttablaðinu, sýna að þessi sprungusveimur teygja sig inn á fram- kvæmdasvæðið við Kárahnjúka. Í Kverk- fjöllum er mjög mikill jarðhiti, en svæðið er eitt mesta jarðhitasvæði Íslands. Hins vegar er ekki staðfest að gosið hafi í Kverk- fjöllum á sögulegum tíma. Á tuttugustu öld er ólíklegt að raunveruleg eldgos hafi orðið í Kverkfjöllum. Árið 1929 sást strókur við norðurjaðar Vatnajökuls, sem menn héldu að hefði átt upptök í Kverkfjöllum en það er líklegra að gosið hafi verið sunnan Öskju. Á fjórða áratugnum hefur lagst gjóskulag yfir nokk- urt svæði í Kverkfjöllum. Hvort að það er merki um eldgos í Kverkfjöllum, gjóskulag frá Grímsvötnum 1934 eða mikið áfok er ekki vitað. Árið 1959 varð töluvert umrót á svæðinu og Gengissigið varð til í núverandi mynd., Því fylgdi sprengivirkni en miðað við þau ummerki sem fundust er sennilegt að þarna hafi orðið öflugar gufusprengingar, en óvíst að kvika hafi komið við sögu. Síðan hefur ekki mikið gerst í Kverkfjöllum. Gufustrókar sáust vel úr flugvél 1968 og komust í blöð, en slíkir gufustrókar eru algengir og ekki er vitað til þess að umbrot af neinu tagi hafi fylgt gufu- virkninni 1968 og það er engin ástæða til þess að tengja hana eldgosi, því að eldgos í jökli skilur eftir sig ummerki. Slíku gosi fylgir jökulhlaup og ekkert slíkt hlaup varð. Eldgos sem ekki verður undir jökli skilur eftir sig hraun eða gjósku og engin slík ummerki fundust. Þá hafa engin öskulög frá því eftir landnám með vissu verið rakin til Kverkfjalla. Þau gos sem menn héldu áður að hefðu orðið í Kverkfjöllum, hafa reynst eiga upptök sín vestar, meðal annars í Dyngjuhálsi og vestarlega í Dyngjujökli. Staðreyndin er því sú að eldgosasaga Kverkfjalla, yfir sögulegan tíma, hefur rýrnað mjög eftir því sem rannsóknum hefur fleygt fram en það er einkum Guðrún Larsen sem hefur sinnt þeim rannsóknum. Fyrir landnám urðu hins vegar eldgos í Kverkfjöllum og þaðan hafa komið veruleg jökulhlaup á síðustu árþúsundum. Nýlegar rannsóknir sýna að það hafa komið endurtekin jökulhlaup úr Kverkfjöllum en tímasetn- ing þeirra liggur ekki nákvæmlega fyrir. Þessi hlaup hafa farið í Jökulsá á Fjöllum. Í Jökulsá á Fjöllum koma hlaup vegna eldgosa í Kverkfjöllum og vegna eldvirkni í Bárðarbungukerfinu. Þess vegna er hún ein mesta jökulhlaupaá landsins þó Skeiðará hlaupi vissulega mun oftar vegna tengsla við Grímsvötn. Íssjármælingar sem unnar hafa verið á síðustu tuttugu árum af raunvísindastofnun Háskóla Íslands og Lands- virkjun leiddu í ljós hvernig landslagið er háttað undir norðanverðum Vatnajökli, þar á meðal við Kerkfjöll. Það er staðfest að í Kverkfjöllum eru tvær öskjur. Meginaskjan virðist vera sú syðri, en hún er nánast alveg undir jökli. Frá Kverkfjöllum teygja sig hryggir til suðvesturs og svo er langt hryggjakerfi sem teygir sig frá Kverkfjöllum beint í suður í áttina til Esjufjalla. Það virðist sem þarna sé hnykkur á gosbeltinu til suðurs. Hversu gamlir þessir hryggir eru, er ekki vitað. En í mesta lagi eru þeir nokkur hundruð þúsund ára gamlir, ef til vill miklu yngri. En hvort þarna hefur gosið eftir að ísöld lauk fyrir 10 þúsund árum vitum við ekki. Hvernig sem litið er á málin með Kárahnjúkavirkjun þá eru líkurnar á því að eldvirkni trufli þá virkjun miklu minni heldur en til dæmis virkjanir á Þjórsárs- væðinu. Af framangreindu verður þó að draga þá ályktun að svæðið milli Esjufjalla og Kverkfjalla tilheyri virka gosbeltinu en vatnasvið Jökulsár á Dal nær þangað. Það er því ekki rétt ef sagt er að Jökulsá á Dal sé alfarið utan eldvirkra svæða. Eitt atriði varðandi jarðfræðina, sem ekki snertir sérstaklega Kárahnjúkavirkjun en gæti haft áhrif á virkjanir, eru hugsan- leg áhrif þess ef Vatnajökull bráðnar hratt vegna loftslagsbreytinga. Það er mögulegt að við það að jökulfarginu léttir af landinu aukist eldvirknin verulega. Þá gætu orðið gos utan helstu megineldstöðva, auk mik- illa gosa í þeim sjálfum. Þetta er eitthvað sem mögulega gæti gerst á næstu 100 til 200 árum. Einnig geta fargbreytingar sem þessar framkallað stóra jarðskjálfta. Það væri skynsamlegt að skoða betur þessa þætti í framtíðinni, varðandi framkvæmd- ir á svæðum í kringum Vatnajökul. Eðlilegast væri að taka rannsóknir á þess háttar breytingum inn í áhættu- mat vegna virkjana og annarra mannavirkja á áhrifasvæðum Vatnajökuls.“ Vatnajökulll verði rannsakaður nánar MAGNÚS TUMI GUÐMUNDSSON Telur rannsóknir á jarðfræðiþátt- unum umhverf- is Vatnajökul mikilvægar í framtíðinni. FRÉTTABLAÐIÐ/ STEFÁN FRAMKVÆMDASVÆÐIÐ Kárahnjúkar og nágrenni, áður en framkvæmdir hófust á svæð- inu, sjást vel á þessari mynd. Hálslón fer yfir stóran hluta landsvæðisins. FRÉTTABLAÐIÐ/RAGNARTH
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.