Tíminn - 20.07.1980, Qupperneq 10

10
Sunnudágúí 20.' jiíll 1980
„Nýja testamentið, Jón
leikrit Jörundar læst
í traustum skáp,>
Ritstjórinn hafði stungib þvi
að mér áður en ég lagði af stað,
að úr þvi ég hyggöist eiga leið
um Ithaca I New York fylki
ofanveröu, þá skyldi ég koma
við i Islenska bókasafninu i
Cornell háskólanum.
Eitt af minum fyrstu verkum
eftir að ég kom á skólasvæöiö
var þvi aö leita upplýsinga um
hvar safniö væri til húsa. Þaö
reyndist vera I Olin bókasafn-
inu, sem er aöalbókasafn há-
skólans. Eftir aö hafa fengiö
skrifaö upp á heimild til aö
heimsækja þriöju hæö
byggingarinnar, og komist
þannig fram hjá eftirlitsmönn-
um safnsins á leiöinni upp, þá
blöstu loks viö myndir og bóka-
titlar sem komu kunnuglega
fyrir sjónir. Þaö var ekki um aö
villast aö á bak viö rammgeröar
járngrindur voru stæöur fullar
af islenskum bókum.
Bókavörðurinn kom aövifandi
von bráöar, en svo vel vildi til aö
kona sú sem fyrst varö fyrir i Is-
landsdeildinni tók af mér ómak-
iö viö aö tilkynna hvaöan mig
bæri aö. Þaö sparaöi báöum aö
heilsast á allsendis óviöeigandi
tungumáli. Mér varö ekki laust
viö undrun þegar ávarpiö var á
svo hreinni islensku aö ekki var
um aö villast:
„Komdu sæll og blessaöur. Ég
heiti Vilhjálmur Bjarnar.”
Mér varö á aö segja aö ekki
heföi ég átt von á aö hitta fyrir
Islending þarna, og fékk þaö
svar um hæl aö frá þvi safniö
var stofnaö I Cornell hafi Is-
lendingur ávallt starfaö viö þaö.
Þegar viö höföum komiö okkur
fyrir á skrifstofu Vilhjálms
rakti hann þetta nánar:
„Fyrst starfaöi hér Halldór
Hermannsson, frá 1905 til 1948.
Þá tók Kristján Karlsson viö og
var hér I nokkur ár — Jú þaö er
sá sami og hefur starfaö aö út-
gáfumálum heima aö undan-
förnu. Hann var siöan leystur af
hólmiaf Jóhanni S. Hannessyni,
sem nú kennir viö Hamrahliöar-
skólann. Svo kom ég hingaö áriö
1960, og hef nú veriö hér i
tuttugu ár.”
„Aðaláhugamál
Fiske”
Vilhjálmur upplýsir aö Will-
ard Fiske, stofnandi safnsins,
hafi mælt svo fyrir aö þeir sem
ráönir yröu bókaveröir aö safn-
inu skildu bæöi vera innfæddir
Islendingar og hafa lokiö
•menntaskólaprófi á Islandi.
Þannig vildi Fiske, sem bóka-
safniö er jafnan knnt viö,
tryggja aö umsjónarmenn
safnsins hefðu innsýn inn i is-
lenska menningu, og væru
kunnungir þróun i útgáfumálum
á Islandi.
Við ræöum frekar um stofn-
andann Fiske og sögu safns
hans:
„Willard Fiske fór sem ungur
maöur til Skandinaviu um 1850,
og var þar i tvö ár. Þá mun hann
hafa byrjaö að safna bókum á
islensku, og einnig á skandi-
naviumálum, sem hann siðan
héitáfram til dauðadags,” segir
Vilhjálmur.
„Fiske varö siðar fyrsti há-
skólabókavöröurinn hér i Cor-
nell eftir stofnun háskólans, áriö
1865, og var jafnframt prófessor
viö skólann i Norður-evrópskum
málum. Ariö 1887 fluttist Fiske
svo til Flórens og haföi safnið
meö sér. Þar bjó hann allt til
dauða dags, áriö 1904, en fór á
hverju ári i feröalög til aö kaupa
bækur I safniö, og þá aöallega til
Skandinaviu.”
Þaö er vel kunnugt aö Fiske
haföi á þessum árum viödvöl á
Islandi og haföi þá meöal ann-
ars nokkur afskipti af skákmál-
um hér heima, eins og lengi hef-
ur veriö minnst, en hefur
væntanlega nælt i islenskar
bækur i leiöinni.
„Þessi bókasöfnun var hans
aðaláhugamál,” heldur Vil-
hjálmur áfram. „En svo safnaði
hann öörum bókum jafnframt.
Til dæmis safnaði hann bókum
um og eftir Dante og bókum um
retorómönskuna I Sviss. Hann
gaf Cornell háskólanum tvö
þessara sérhæföu safna sinna
fyrir dauöadag, en arfleiddi siö-
an skólann aö islenska safninu
og Dante safninu. Þau komu
hingaö áriö 1905.”
Þrír sjóðir og
tveir til
— Hvaö var islenska safniö
stórt þegar þaö kom til Cornell?
„Þaö mun hafa veriö i þvi
eitthvaö á milli átta og niu þús-
und bindi. Siöan fór þaö smá-
stækkandi, og þegar fyrsta
bókaskráin var gefin út árið
1914, þá var þaö komiö upp i tiu
þúsund bindi. Nú er þaö um
þrjátiu og þrjú þúsund bindi.”
— Þaö hefur þvi nær fjórfald-
Vilhjálmur meö Guðbrandsbibliu. 1 baksýn má greina myndir af
Willard Fiske, Jóni Sigurðssyni, og Konrad Maurer.
Fiske-bókasafnið í
Cornell háskólan-
um heimsótt
safniö vestanhafs. Til eru þeir,
eins og sést á tilvitnun sem birt
er meö þessu viötali, sem álita
þaö stærsta safn islenskra bóka
fyrir utan Landsbókasafniö eitt.
Vilhjálmur var spuröur hvort
ekki væri mikið leitaö til safns-
ins annars staöar aö, t.d. í sam-
bandi viö þá islenskukennslu
sem fram fer i þó nokkrum
bandariskum háskólum?
„Jú, jú, en ég veit nú ekki
hvort hægt sé aö segja aö mikið
hafi veriö um beiönir. Þaö er
alltaf slæöingur, og mér hefur
fundist það óvenjulega mikiö i
ár. Þaö er eins og aö þaö sé allt-
af eitthvaö I hverri viku.”
Vilhjálmur tekur undir að þaö
sé aöallega i sambandi við
kennslu sem lánaö er af safninu,
og á þaö ekki sist viö um útlán
til heimafólks I tengslum viö
Cornell:
„Þegar ég kom hingaö var
hér engin kennsla I islensku,
haföi hún þá legiö niöri I nokkur
ár, og þá voru sama og engar
ast á þessum 75 árum. Hver hef-
ur staöiö aö þessari aukningu,
og fjármagnaö kaupin?
„Upphaflega var þaö gert
meö einum af þremur sjóöum
sem Fiske stofnaöi meö erföa-
skrá sinni, sérstökum bóka-
sjóöi, til þess aö halda safninu
viö og auka þaö. — Hinir tveir
sjóöirnir voru ætlaöir til útgáfu-
starfa, til aö gefa út safnritiö Is-
landica, og til aö greiöa laun
bókavaröarins. — Nú lengi
framan af voru tekjurnar af
bókasjóönum nægar til aö
kaupa allt þaö helsta sem kom
út, en þaö er oröiö langt siöan
þær hrukku ekki til. Þá veitti
Cornell háskólinn safninu viö-
bótarfé til bókakaupa.
Siðan geröist þaö fyrir nokkr-
um árum aö fyrrverandi nem-
andi Jóhanns Hannessonar hér
stofnaði nýjan bókasjóö, og fyr-
ir tveimur árum stækkaöi hann
sjóöinn. Þessi tiltölulega ungi
maður slagar nú hátt upp i
stofnsjóöinn.”
— Er þaö rétt aö islenska rikiö
eigi hér hlut aö máli?
„Jú, þaö er rétt. Aðdragand-
inn aö þvi er að 1958 ákvaö Al-
þingi aö senda safninu fimm
þúsund krónur á ári, til heiöurs
Halldóri Hermannssyni áttræð-
um, og I minningu Willard
Fiske. Þessi fjárveiting hefur
haldist, en fariö aö visu smá-
hækkandi. Hún var reyndar
lengi fimm þúsund krónur, svo
aö verögildið fór alltaf hraö-
lækkandi meö gengislækkunun-
um heima, en siðan 1974 hefur
hún aukist.
Þessi styrkur fer allur til
bókakaupa og er lagður inn hjá
Bókaverslun Snæbjarnar.”
Vaxið með
kennslunni n
Um þaö er ekki deilt aö Fiske
safniö er stærsta isienska bóka-
bækur lánaöar út, nema á milli
safna. Upphaflega, þegar safnið
kom, var kennd hér Islenska og
fornislenska, og Jóhann
Hannesson hélt hér námskeiö i
bókmenntum I enskri þýðingu á
meðan hann var hér. Mér var
svo faliö áriö 1963 aö kenna nor-
rænu og Islensku, og þvi hef ég
séö hvernig notkunin á safninu
hefur aukist meö kennslunni.”
— Hvernig er kennslan skipu-
lögö?
„Ég hef kennt tvö námskeið á
hverju ári, þar sem annað nám-
skeiöiö er einskonar framhald
af hinu. A þessum námskeiðum
tökum viö meöal annars fyrir
málfræði og málsögu.
Svo hefur nú i nokkur ár verið
bætt viö kennslu I bókmenntum,
sem bandarískir kennarar sjá
um en þaö eru yfirleitt nemend-
urnir sem hafa lært hjá mér
sem fara á þau námskeið. Þar
lesa þau t.d. sögur og Eddu-
kvæöi, oftast Islendingasögur.
Þaö hafa meira aö segja veriö
námskeiö i skáldskaparfræöum,
dróttkvæöum, en það er nú ekki
oft.”
— A þessi kennsla framtið
fyrir sér?
„Ég held þaö sé nú yfirleitt á-
litið hér aö skólanum beri aö
gefa kost á kennslu i norrænum
fræöum, vegna þess aö safniö er
hér. Þaö er skömm aö þvi að
nota þaö ekki neitt. En eftir-
spurnin eftir kennslunni hefur
veriö misjöfns allt frá tveimur
upp I tólf eöa fimmtán nemend-
um i einu.
r
I eldtraustum
skáp
Viö vikjum aö lokum aö
merkilegustu bókunum sem er
að finna i Fiske-safninu, og not-
um um leiö tækifæriö til aö ráfa
um safnið og litast betur um.
„Hér er sambland af gömlum
bókum og nýjum, og innan um
eru fágætar bækur sem ómögu-
legt væri aö bæta ef þær týnd-
ust,” segir Vilhjálmur.
Hann handlar fyrstu útgáfu á
Guðbrandsbibliu frá 1584. Nokk-
uö mikiö viröist vera af bókum
frá þvi um aldamótin 1700: En
þaö eru samt þrjár bækur sem
taldar eru merkilegastar og þvi
ekki geymdar i safninu sjálfu
heldur i eldtraustum skáp, á af-
viknum staö:
„Þetta eru nýja testament
Odds Gottskálkssonar, sem tal-
in er fyrsta prentaöa bókin á
Islensku, fyrsta útgáfan af Jóns-
bók, og svo handrit af sorgarleik
sem Jörundur hundadagakon-
ungur skrifaöi, liklega I útlegð-
inni eftir Islandsförina.”
Vilhjálmur grlpur uppsláttar-
rit til aö gefa spyrjandanum
betri hugmynd um bók Jör-
undar:
„Hér stendur: Angien og
Adilaid, sorgarleikur i fimm
þáttum, eftir Danann Jörgen
Jörgensen. Og einnig: Jörgen-
sen hefur aö llkindum ætlaö
konungi sinum þetta handrit, en
honum hefur hann tileinkaö
leikritiö. Viö vitum samt sem
áöur ekkert um sögu handrits-
ins. Annaö eintak af hinu upp-
runalega handriti er geymt i
British Museum, en þar er titill
bókarinnar Hertoginn af Dengi-
en.”