Tíminn - 20.07.1980, Qupperneq 15

14
Sunnudagur 20. júli 1980
Sunnudagur 20. júli 1980
23
„ÞaB gleöur mig sannarlega,
aö 30 árum eftir aö ég kvik-
myndaöi þá mynd, sem ég tel
besta af mlnum myndum, „SIÖ-
asta bæinn I Dalnum”, veröi
þessi mikla gróska f íslenskri
kvikmyndagerö. Mér hefur litist
vel á þessar nýju myndir, án
þess aö ég vilji flika þvl, hver
þeirra sé best”, sagöi Óskar
Gislason ljósmyndari, þegar viö
litum viö hjá honum nú I vikunni
og rifjuöum lltillega upp meö
honum Islenska kvikmyndagerö
I árdaga, en Óskar á tvimæla-
laust heiöurinn af þvi aö hafa
innleitt til Islands þetta út-
lenska fyrirbæri kvikmyndar-
irnar, sem geröu okkur kleift,
„aö sitja kyrr á sama staö en
samt aö vera aö feröast” (Gott
aö geta gripiö til Jónasar Hall-
grimssonar). Bíllinn, flugvélin
og kvikmyndavélin, sem allt
kom upp á svipuöum tlma,
minnkuöu fjarlægöir I heimin-
um og þaö má segja, aö meö
þessum uppfinningum hafi
tækniöldin byrjaö vel. En leiöin
til Islands var enn löng.
„Sú fyrsta var litil
og handsnúin”
„Ég byrjaöi aö kvikmynda
meö lítilli handsnúinni vél, sem
var frönsk og hét Pathé-Baby.
Kvikmyndafyrirtækiö fræga
Pathé lét búa sllkar vélar til fyr
ir amatöra. Filman I vélinni var
nlu og hálfur sentimetri og
færslugötin voru á filmunni
miöri. Sá, sem átti myndavélina
upphaflega hét Guömundur
Daviösson, kennari I barnaskól-
anum. Ég kom einu sinni heim
til hans og komst þá aö þvl, aö
hann átti sýnivél og útlenskar
teiknimyndir og leiknar mynd-
ir. Ég fékk hann svo til þess aö
selja mér græjurnar I kringum
1925. 1 mörg ár notaöi ég þessa
vél I tómstundum og þaö var
ekki fyrr en mörgum árum
seinna aö ég geröi alvöru úr
þessu áhugamáli minu og þá
fyrstmeö Kodak-vél 16 mm eins
og nú gerist. „Alþingishátiöar-
myndina” tók ég meö beirri vél
„Björgunina viö Látrabjarg”
og „Siöasta bæinn I dalnum” tók'
ég meö betri vél „Bolex 16”, og'
þurfti þá ekki lengur aö standa i
þvl aö handsnúa, þvl aö sú vél
var upptrekkt. „Slöasti bærinn”,
er alveg klasslsk mynd og ég get
alltaf sýnt hana á tveggja ára
fresti”.
óskar sagöi, aö Þorleifur Þor-
leifsson heföi búiö til öll handrit-

Við upptöku á „Nýtt hlutverk” á Lækjartorgi, en myndin var gerö eftir samnefndri smásögu Vilhjálms S. Vilhjálmssonar.
Þarna er veriö aö taka upp músikina viö „Sföasta bæinnl dalnum” og þaö er dr. V. Urbancic sem stjórnar hljómsveit frá Fél. tsl.
Hljóöfæraleikara.
m

Gleðst yfir þessari grósku í íslenskri
kvikmyndager ð’ ’
segir brautryðjandinn Óskar
Gíslason ljósmyndari
mm
in aö kvikmyndunum og hafi
hann unniö á athyglisveröan
hátt. Viö kiktum aöeins I hand-
ritiö af „Siöasta bænum” og sá-
um þar alls konar merkingar,
sem þýddu tökur, klippingar og
músik. Atriöin eru öll nákvæm-
lega útskýrö frá hendi Þorleifs.
Myndin Reykjavlkurævintýri
Bakkabræöra kom 1951 og lát-
bragösleikurinn Agirnd var
kvikmyndaöur 1952. I slöari
myndinni voru atriöi, sem uröu
þess valdandi, aö hún var bönn-
uö I vikutlma. „Myndin byrjar
á þvi, aö ekkja liggur á bana
beöi, sagöi Oskar, og er prestur
fenginn til þess aö veita henni
sakramentin. Ekkjan er meö
festi, sem henni þykir augljós-
lega mjög vænt um, brúöargjöi
frá manninum hennar. Hún
deyr siöan I fanginu á prestin-
um, en hann gerir sér lítiö fyrir
og tekur festina. Þessi festi
gengur svo I gegnum alla mynd-
ina og endar ágirndarsagan
meö moröi. — Þegar myndin
haföi veriö sýnd I Tjarnarbiói
tvö kvöld, kom lögreglan og
lagöi bann á myndina aö beiöni
biskups. Ég mátti þá byrja aö
ber jast fyrir þvl, aö myndin yröi
sýnd aftur og fékkst leyfiö eftir
viku eöa hálfan mánuö. Þaö
varö mikill blaöamatur úr þessu
og ég fékk miklar skammir”.
Viö spuröum Oskar, hvaöan
efniö hafi veriö fengiö. „Þetta
skeöi þannig, aö ég kom einu
sinni á æfingu 1 leiklistarskóla
Ævars Kvarans, voru nemend-
ur þá aö æfa þennan ieik. Ég
held, aö Svala Hannesdóttir hafi
aöallega veriö höfundur leiks-
ins, en nemendur lögöu auk þess
I púkk viö samninguna. Ég sá
strax, aö þetta var ágætis
glæpakvikmynd og fékk leyfi
hjá nemendum og Ævari aö
kvikmynda leikinn. — Þetta er
áhrifamikil mynd, en gróöi varö
ekki aö henni”.
„Ég geng aö þessu meö oddi og
egg i þaö og þaö skiptiö”. óskari
hefur hlotnast margvfslegur
heiöur á ævinni og er m.a.
heiðursfélagi I Ljósmyndarafé-
lagi islands.

Óskar meö tvær i takinu. Beauiiau vélina oe Pathé-Baby, sem hann
fer mjúkum höndum um. Timamynd Tryggvi
Bóndinn I „Slöasta bænum” Valdimar Lárusson, Óskar og Ævar Karan.
„Þegar ég kvikmyndaöi „Nýtt hlutverk” 1954, tók ég taliö upp um
leiö”. Eins og af myndinni má ráöa er mikiö um aö vera hjá þeim
Óskari og Ævari.
„Ég er kominn upp á það/allra þakkarveröast/aö sitja kyrr á sama
staö/ en samt aö vera aö feröast”. Frumsýning á „Siðasta bænum I
dalnum”.
„Lenti á mér að
framkalla þessa
stubba”
Óskar haföi sem sagt fikraö
sig áfram meö ýmsar geröir
kvikmynda og áriö 1954 kemur
„Nýtt hlutverk”. „Þaö er fyrsta
myndin, þar sem ég tek taliö um
leiö inn á sjálfa filmuna. Aöur
haföi maöur tekiö taliö upp á
stálþráö og skeytt þvi slöar inn
á filmuna, — llk aöferö og enn er
viöhöfö, þar sem allt tal fer yfir-
leitt fyrst inn á segulband, — en
i „Nýju hlutverki” þurfti ég
bara aö klippa”.
Um þaö leyti sem óskar var
viö ljósmyndanám hjá ólafi
Magnússyni ljósmyndara þurfti
aö senda allar filmur út til
framköllunar og tók þaö um
mánuö. Óskar varö hins vegar
fyrsti maöurinn hér á landi, sem
framkallaöi filmur sjálfur og
segir hann frá aödraganda þess.
„Þegar Saga Borgarættarinnar
var tekin hér á landi, kynntist
ég kvikmyndageröarmanninum
danska, Larsen. Ég var þá aö
læra ljósmyndun hjá Ólafi
Magnússyni, en hann haföi
myndstofu slna I Templara-
sundi. Þangaökom Larsen og ta
aöi viö Óla um þaö, hvort hann
gæti ekki framkallaö prufu til aö
hægt væri aö sjá, hvort lýsingin
á filmunni væri rétt. Óli var fús
til þess og þaö lenti á mér aö
framkalla þessa stubba. Larsen
kom meö hugmyndina aö þvi,
hvernig ég skyldi fara aö. Eftir
þetta var ég kominn meö ólækn-
andi bakteriu fyrir þvl aö fara
aö kvikmynda og framkalla
sjálfur. Fyrst var þetta gert viö
mjög frumstæöar aöstæöur, en
siöar fékk ég fullkomnari tæki
og framkallaöi þá heilu mynd-
irnar. Löngu seinna fékk ég
smáapparat, sem gekk fyrir
mótor. — Þegar ég var viö upp-
tökur, notaöi ég venjulega
kvöldin til þess aö framkalla og
gat þá tekiö upp aftur, ef mér
fannst útkoman ekki nógu góö”.
„Abstrakt á ekki
að vera til
í kvikmyndum”
óskar hefur aldrei fariö á
neinn kvikmyndaskóla, en áriö
1920 fór hann til Kaupmanna-
hafnar til þess aö fullnema sig i
ljósmyndafaginu og var þá viö-
staddur upptökur hjá „Nordisk
film & Co I Valby. Danir voru
framarlega i kvikmyndagerö á
þessum tima og Óskari fannst
hann hafa lært ýmislegt I Valby.
Hann leggur þó áherslu á, aö
kvikmyndageröarmenn veröi
aö hafa vissar sérgáfur og
skólaganga 1 sjálfu sér leysi
ekki öll vandamál. En hvernig á
góö kvikmynd aö vera aö dómi
Óskars?
„Góö kvikmynd segir sögu
og aö minum dómi á ekki aö
rjúfa þennan söguþráö.
Abstrakt á ekki aö vera til i
kvikmyndum, en mér list hins
vegar vel á abstrakt i músik og i
málaralist. Þaö er allt annar
handleggur”.
„Konur gætu komið
tilbreytingu inn i
kvikmyndagerðina”
Þaö er athyglisvert aö rifja
þaö upp, aö þrátt fyrir þaö
mikla brautryöjendastarf, sem
Óskar Gislason hefur unniö i
sambandi viö kvikmyndir, hef-
ur hann aldrei hlotiö styrki af
neinu tagi. Slikir styrkir þekkt-
ust I fyrsta lagi ekki, þegar hann
var upp á sitt besta, fengust
ekki, þcgar hann sótti um fyrir
tveim.þrem árum. „Ég fékk
neitun hjá þessum nýmóöins
stofnunum, en ég reyni kannski
aftur. Mig langar nefnilega til
þess aö gera kópiur af kvik-
myndunum minum og fengi
Kvikmyndasafniö þá eintak af
hverri mynd”.
Þaö er ekki auövelt aö fá Ósk-
ar til þess aö tala beinlinis um
sjálfan sig og hann er afskap-
lega hógvær maöur. Hann sagöi
okkur þó, aö rólyndi sitt heföi
bjargaö sér gegnum ævina. „i
staö þess aö rifast tala ég um
efniö. Þannig sjatna málin
venjulega. — Fyrir utan kvik-
myndir, hef ég mest gaman aö
góöum reyfurum og góöum
skáldsögum. Igamla daga geröi
ég talsvert aö þvl aö lesa upp
kvæöi fyrir mig einan og ég las
þá upp meö dálitlum leikara-
skap. — Ég er hlynntur jafnrétti
og ég hugsa, aö konur gætu
komiö tilbreytingu inn I kvik- -
myndageröina. — Óskar sagöist
aö lokum eiga svo margar kvik-
myndir af krökkunum slnum á
20 ára tlmabili, aö hann gæti
veriö aö sýna þær klukkutlmum
saman.
—F1