Fréttablaðið - 24.05.2007, Blaðsíða 28

greinar@frettabladid.is
N
ýr stjórnarsáttmáli ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks
og Samfylkingar endurspeglar vel málflutning
beggja flokkanna í kosningabaráttunni. Málamiðl-
anir eru innan þeirra marka að báðir halda trún-
aði við kjósendur sína. Að sama skapi eru mögu-
leikarnir á veig samstarfsins góðir.
Forystumönnum flokkanna hefur tekist að flétta saman hug-
myndir um frjálsræði í atvinnulífinu og traust öryggisnet í vel-
ferðar- og heilbrigðismálum. Fyrirheit eru jafnframt gefin um
nýjar lausnir og ný rekstrarform. Stefnan í utanríkis-, varnar- og
öryggismálum er í föstum skorðum. Sú breiða skírskotun sem að
baki þessu býr ætti að fela í sér allgóða sátt í samfélaginu.
Öllum ríkisstjórnum fylgja góðar óskir. Auðnu til lengri tíma
skapa þær sjálfar. Sú ábyrgð hvílir á ráðherrunum. Í þeim hópi
eru í senn fulltrúar reynslu og ferskleika. Stjórnin ætti því að
vera í færum um að svara kalli nýs tíma af festu.
Sennilega hefur enginn sest með jafn góðan undirbúning í stól
forsætisráðherra og Geir Haarde. Fumlaus og örugg tök á stjórn-
armynduninni bera þess vott. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utan-
ríkisráðherra hefur einnig sýnt hæfileika til þess að semja án hiks
um góða áhrifastöðu flokks síns. Aðdragandi stjórnarmyndunar-
innar gefur því ekki tilefni til efasemda um framhaldið.
Af raunhæfum stjórnarkostum er tvímælalaust að málefna-
lega var minnst bil að brúa milli þessara tveggja flokka. Margt
bendir til að Samfylkingin hafi tekið yfir gamla lykilhlutverk
Framsóknarflokksins á taflborði stjórnmálanna. Reynslan
ein getur hins vegar skorið úr um hvort hún mun leggja meiri
áherslu á stjórnmálalega festu eða hitt að sveiflast ótt og títt á
milli hægri og vinstri vængjanna eins og Framsóknarflokkurinn
gerði fyrir forystu Halldórs Ásgrímssonar.
Stærstu málamiðlanir flokkanna sýnast vera leystar af raun-
sæi fyrst og fremst. Varðandi nýtingu og verndun náttúruauð-
linda eru skýrari verndunarákvarðanir en áður höfðu verið tekn-
ar. Að sama skapi er ekki stöðvaður undirbúningur þegar áform-
aðrar nýtingar. Þar eru lausnir sem Framsóknarflokkurinn ætti
að geta sætt sig við. Útlit er ennfremur fyrir að Vinstri grænt
þurfi að finna sér nýtt höfuðbaráttumál og nýja ímynd.
Það sem helst vantar í stjórnarsáttmálann um þessi efni eru
skilaboð um minni ríkisforsjá. Nýr iðnaðarráðherra þarf þar
af leiðandi að svara því hvort stjórnin ætlar að ríghalda í sjálf-
virka eignarnámsheimild ríkisins vegna virkjana í þágu stóriðju
eins og fráfarandi stjórn gerði. Hún er ein af orsökum mikilla
árekstra milli nýtingar og verndunar.
Lausnin á Evrópusambandsspurningunni er líka raunsæ.
Óbreytt stjórnarskrá leyfir ekki aðild. Þær leikreglur þarf að
ákveða áður en efnisleg ákvörðun er tekin. Þetta kjörtímabil
gat þar af leiðandi ekki orðið annað en umræðutími. En að sama
skapi er brýnt að hann verði notaður.
Samráðsnefnd þingflokka um Evrópumál er hyggileg ráðstöf-
un. Hugsanleg myntbreyting og Evrópusambandsaðild þarf að
byggjast á enn víðtækari samstöðu en stjórnarsamstarfið spann-
ar. Pólitískt mikilvægi þeirrar nefndar er því ótvírætt.
Takmörkuð endurskipulagning stjórnarráðsins er um flest rök-
rétt en um sumt ekki. Skipan þróunarsamvinnu er þannig of aug-
ljós kaupskapur. Enn er ósvarað þeirri spurningu hvers vegna Ís-
land þarf tólf ráðherra meðan Frakklandi duga fimmtán.
Breið skírskotun
Jimmy Carter, forseti Banda-ríkjanna 1977-80, var góður
og gegn forseti. Hann taldi kjark
í bandarísku þjóðina eftir nið-
urlægingu Nixons forseta, sem
hafði hrökklazt úr embætti 1974.
Ég mun aldrei segja ykkur ósatt,
sagði Carter við kjósendur, því
að Richard Nixon og menn hans
höfðu lifað og nærzt á lygum.
Nixon hafði orðið uppvís að því
að eiga aðild að innbroti í höf-
uðstöðvar demókrata í Waterg-
ate-byggingunni í Washington
og hindra framgang réttvísinn-
ar. Eftirmaður Nixons í embætti,
Gerald Ford, forseti 1974-77, náð-
aði Nixon. Ella hefði Nixon næst-
um örugglega fengið fangelsis-
dóm. Þrír af nánustu samverka-
mönnum Nixons fengu dóma, þar
á meðal dómsmálaráðherrann,
allt að átta ára fangavist. Það var
þó ekki dómskerfið, sem sneri
Nixon niður eftir langt þóf, held-
ur þrautseigir blaðamenn. Tveir
ungir blaðamenn á Washington
Post, Robert Woodward og Carl
Bernstein, öfluðu þeirra vitnis-
burða, sem þurfti til að sannfæra
Bandaríkjaþing um nauðsyn þess
að knýja Nixon til afsagnar. Þessi
saga er sögð í bók þeirra og sam-
nefndri bíómynd All the Presid-
ent‘s Men (1976) með Dustin
Hoffman og Robert Redford í
hlutverkum blaðamannanna.
Nixon sagðist vera saklaus.
Margir félagar hans meðal rep-
úblíkana tóku í sama streng og
kunnu demókrötum litlar þakk-
ir fyrir að hafa knúið á um af-
sögn Nixons og auðmýkingu. Þar
var lagður grunnurinn að þeirri
úlfúð, sem hefur markað sam-
skipti flokkanna tveggja æ síðan
og birtist meðal annars í ofsókn-
um repúblikana á hendur Bill
Clinton forseta 1993-2001.
Annar blaðamaður gekk í það
nokkru síðar að svipta hulunni
af sekt Nixons og innsigla nið-
urlægingu hans. Það var enski
sjónvarpsmaðurinn David Frost.
Hann fékk Nixon til að tala við
sig fjórum sinnum í sjónvarpi
1977 gegn ríflegri greiðslu; Frost
lagði allt undir, jafnvel húsið sitt.
Á þessi viðtöl horfði fleira fólk
en áður hafði horft á slíkt sjón-
varpsefni. Nixon lék sér að Frost
í fyrstu þrjú skiptin og hleypti
honum varla að með óþægilegar
spurningar. Fyrir fjórða og síð-
asta einvígið tókst Frost að grafa
upp nýtt skjal, sem kippti fót-
unum undan framburði Nixons.
Frost tókst þannig í lokalotunni
að snúa Nixon niður og fá hann
til að játa á sig lögbrot frammi
fyrir tugum milljóna áhorfenda,
óvart að því er virtist. Eftir það
gat engum dottið í hug að leggja
trúnað á framburð forsetans
fyrrverandi. Hann var gersigrað-
ur. Þessa sögu rekur enska leik-
skáldið Peter Morgan í nýju leik-
riti, Frost/Nixon, sem var frum-
sýnt í London í haust og er á
fjölunum í New York sem stend-
ur, mikið drama.
Jimmy Carter kallar George
W. Bush, núverandi ábúanda
í Hvíta húsinu, versta forseta
landsins fyrr og síðar. Þegar
maðurinn, sem hreinsaði til eftir
Nixon og fékk friðarverðlaun
Nóbels 2002, fellir slíkan dóm
um eftirmann sinn í embætti, er
vert að leggja við hlustir. Cart-
er reisir skoðun sína meðal ann-
ars á því, að Bush fyrirskipaði
innrásina í Írak á upplognum for-
sendum og sameinaði þannig
svo að segja alla heimsbyggð-
ina í megnri andúð á utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna. Vandinn
er þó meiri að vöxtum en svo.
Stjórn Bush hefur innleitt pynt-
ingar á stríðsföngum, hún hefur
rekið saksóknara, sem þóttu ekki
nógu hallir undir repúblikana,
og raðað óhæfum flokksmönnum
í mikilvæg störf á vegum ríkis-
ins. Bush forseti líkist Nixon að
því leyti, að hann er ósannsögull,
illskeyttur og óvandur að með-
ulum. Hann hefur sagt ósatt um
margt annað en stríðið í Írak, þar
á meðal um áhrif skattalækkana
á afkomu ríkissjóðs og skiptingu
tekna. Hann er ójafnaðarmaður
og hælist um af því.
Hvert er vandamálið: maður-
inn eða flokkurinn? Ef vandinn
væri bundinn við Bush sem ein-
stakling, myndi flokkur hans snúa
við honum bakinu og gera upp
sakirnar við hann. Þá gætu gagn-
rýnendur Bush og stjórnar hans
auðveldlega tekið Repúblikana-
flokkinn í sátt. Þá myndi stjórn-
málalíf landsins færast í betra
horf. Margt bendir til þess, að
slíkt uppgjör sé ekki í vændum, að
minnsta kosti ekki í bráð. Þá ber-
ast böndin að flokknum, sem fyl-
kir sér um svo vondan forseta.
Fyrir nokkru kom á daginn í kapp-
ræðum þeirra repúblikana, sem
keppa nú um útnefningu flokksins
til forsetaframboðs 2008, að flest-
ir þeirra sjá ekkert athugavert við
Bush forseta og embættisfærslu
hans. Þeir eru flestir hlynntir
pyntingum og lýsa þeim með sýni-
legri velþóknun fyrir sjónvarps-
áhorfendum. Vandi Bandaríkjanna
nú virðist því ekki vera bund-
inn við Bush forseta og náhirðina
kringum hann. Flokkur hans þarf
að gera upp sakirnar við hann og
stjórnartíð hans. Fullar sættir út-
heimta iðrun og yfirbót.
Maðurinn eða flokkurinn?
Hvert er vandamálið: maður-
inn eða flokkurinn? Ef vandinn
væri bundinn við Bush sem
einstakling, myndi flokkur
hans snúa við honum bakinu
og gera upp sakirnar við hann.
Sigurjón Þórðarson var duglegur þing-maður. Hann var kannski ekki alltaf mál-
efnalegur – en duglegur. Í grein sem birt-
ist í Fréttablaðinu hinn 23. maí sl., og heit-
ir Gaspur Gríms Atlasonar, gýs hann líkt og
Geysir á sápukúr og brigslar mér við eitt og
annað. Þetta á að vera svar við grein minni
sem birtist í sama blaði degi áður. Málflutningur
Sigurjóns í þessari gusu er með þeim hætti að ljóst
er að úrslit kosninganna sitja nokkuð í honum.
Það er margt sem orkar tvímælis í grein Sigur-
jóns. Hann kýs að taka inngang greinar minnar
og alhæfa út frá honum. Í þessum inngangi fer ég
stuttlega yfir það sem getur talist til jákvæðra af-
leiðinga kvótakerfisins. Það er eins og Sigurjón hafi
hætt að lesa eftir þessar fimm línur því hann segir:
Það er mikið áhyggjuefni að forsvarsmaður sjáv-
arbyggðar skuli geysast fram á ritvöllinn með vafa-
samar fullyrðingar um einhverja nútímavæðingu
atvinnugreinar sem þjökuð er af vondu kvótakerfi
sem særir sjávarbyggðirnar, framþróun útvegsins
og réttlætiskennd almennings.
Ef Sigurjón hefði lesið áfram hefði
hann komist að eftirfarandi:
Gallar kerfisins eru hins vegar stórkost-
legir. Samþjöppunin og hagræðingin hefur
komið af stað vítahring þegar kemur að
verðlagningu kvóta – og gildir það jafnt
um kaup og leigu...Þegar slíkt umhverfi
blandast saman við óstöðugleika í efna-
hagslífinu eins og við höfum gengið í gegn-
um undanfarin ár er voðinn vís.
Og ef hann hefði náð enn lengra hefði
þetta blasað við:
Fiskveiðistjórnunarkerfið hefur ekki styrkt
byggðirnar heldur hefur algjörlega snúist upp í and-
hverfu sína. Við því verður að bregðast...Það þarf
að endurvekja þá byggðahugsun sem var hluti af
fiskveiðistjórnarkerfinu í upphafi og styrkja for-
gang fólksins í sjávarbyggðunum til þess að nýta
auðlindina sem er hér rétt við bæjardyrnar.
Það færi betur á því að Sigurjón læsi greinar til
enda og sliti þær ekki úr samhengi áður en hann
reynir að ófrægja fólk með útúrsnúningum og
ósannindum. Ég vona að líffræðingurinn Sigurjón
Þórðarson byggi ekki vísindi sín á inngangi bóka –
þá væri voðinn vís.
Höfundur er bæjarstjóri Bolungarvíkur.
Meint gaspur