Fréttablaðið - 31.10.2007, Blaðsíða 16

Eftirfarandi pistill birtist á bloggsíðu minni í fyrradag
(mánudag). Þessi bloggsíða birtir
myndir af nýfæddum syni mínum
fyrir vini og fjölskyldu og hana
heimsækja að meðaltali 30-40
gestir á dag. Þegar ég vaknaði í
morgun, brá svo við mér til mik-
illar furðu, að þúsundir Íslend-
inga höfðu heimsótt þessa vefsíðu
til að lesa þessar hugleiðingar.
Margir gestanna skrifðu mér
tölvupósta og báðu mig um að
senda þennan pistil í dagblað. Þótt
þessi grein hefði nú bara átt að
vera spjall fyrir vini og fjölskyldu
um hvort ég myndi lesa þessa bók
fyrir son minn, fannst mér engin
ástæða til að verða ekki við þeirri
áskorun.
Það fer óneitanlega vel á því að
þegar litli negrastrákurinn minn,
Gunnar Hávarður Dagur, kom í
heiminn í Bandaríkjunum, skuli
uppá Íslandi vera endurútgefin
einhver einkennilegasta barna-
bók íslenskrar tungu, bókin „tíu
litlir negrastrákar“, sem þýdd er
upp úr hinni ástsælu bandarísku
barnabók: „Ten Little Niggers“.
Bandaríska barnabókin „Ten
Little Niggers“ var gefin út fyrst
fyrir um það bil hundrað árum en
hefur af einhverjum furðulegum
ástæðum ekki fengist í allnokk-
urn tíma á enskri tungu. Þessi bók
lýsir á athyglisverðan hátt hvernig
tíu lítil svört börn deyja
voveiflegum dauðdaga, ýmist af
eigin hendi eða annarra (sjá t.d.
myndir Muggs hér til hliðar).
Dauðdagi þeirra rímar vel við
viðhorfin til blökkumanna í
Bandaríkjunum á þeim tíma sem
bókin kom út, litlu negrastrákarn-
ir deyja úr leti, heimsku, hræðslu,
græðgi, ofdrykkju, vitfirringu,
ofbeldi, o.s.frv. Í íslensku bókinni
hefur af mikilli smekkvísi
íslenskra hreintungusinna orðinu
„nigger“ verið snúið í „negri“
ásamt öðrum lítilsháttar lagfær-
ingum, m.a. er varðar blóði drifna
dauðdaga negranna. Endir bókar-
innar, til dæmis, er öðruvísi en
bandaríska útgáfan segir til um. Í
einni bandarískri útgáfunni sem
ég rakst á er endirinn þessi: „One
little nigger
boy left all
alone. He
went and
hanged
himself and
then there
were None
…„ en þessi
dauðdagi var
einmitt
algengur
meðal blökku-
manna í
Bandaríkj-
unum á þeim tíma sem bókin var
skrifuð. Í íslensku útgáfunni giftir
síðasti litli negrastrákurinn sig
hins vegar og eignast tíu börn,
sem væntanlega geta látið sig
hlakka til svipaðra málaloka og
frændur sínir, enda líta þeir allir
eins út í listrænni túlkun Muggs:
með feitar rauðar varir, allsberir í
lendarskýlu, dálítið rottulegir á
svip, og – auðvitað – bikasvartir.
Ég sé að heima á Íslandi eru
menn víst furðu lostnir yfir því að
einhverri reiðri móður svarts
barns finnist ekki við hæfi að
fjöldamorð lítilla blökkubarna séu
borin á borð fyrir önnur íslensk
börn sem skemmti- og aðhláturs-
efni. Hvað er þessi kona að vilja
uppá dekk? spyrja varðhundar
íslenskrar menningar, móðir og
másandi af hneykslun. Á ekki
bara að mótmæla Andrési Önd
næst, Mjallhvíti og dvergunum
sjö?
En úr hvaða jarðvegi sprettur
nú þetta listræna stórvirki, sem
menningarsaga Íslendinga ber-
sýnilega kallar á að sé endurút-
gefið með mikilli viðhöfn, og er
rúllað út á viðhafnarsvæðum í
íslenskum bókabúðum?
Bandaríska barnagælan sem hún
byggist á, og þau viðhorf sem hún
lýsir til svertingja, sprettur úr
jarðvegi hins svokallaðs Jim
Crow-tímabils í Bandaríkjunum,
en það orð er notað yfir tímabil
bandarískrar sögu frá lokum
þrælastríðsins (1865) til upphafs
the Civil Right Movement (um
1960). Sú kúgun sem blökkumenn
urðu fyrir á þeim tíma fólst ekki
eingöngu í því að þeim var bann-
aður aðgangur að opinberum
stofnunum, veitingahúsum og
jafnvel salernum. Kúgunin fólst
einnig í því að blökkumenn voru
lítilsvirtir með margs konar hætti.
Nafnið Jim Crow, til dæmis, sem
þetta tímabil er jafnan kennt við,
er nafn tilbúins karakters, trúðs-
legs svertingja sem hafði alla þá
eiginleika sem svertingjar á þess-
um tíma voru sagðir búa yfir:
Hann var latur, hræðslupúki, vit-
laus, borðaði of mikið ef hann
fékk mat (en sá var háttur þræla
ef húsbændur þeirra stjórnuðu
ekki átinu, þeir gátu hreinlega
sprungið af ofáti blessaðir vitleys-
ingarnir), drakk of mikið áfengi,
átti ægilega mörg börn (tíu?), því
hann hafði auðvitað ekki stjórn á
kynferðiskenndum fremur en
öðrum (sem var auðvitað heppi-
legt því að ef 10 negrastrákar
voru drepnir, spruttu aðrir upp
eins og gorkúlur), hann var ofbeld-
isfullur, alltaf syngjandi, og svo
framvegis og framvegis.
Í alls kyns öðrum hlutum en Jim
Crow-karakternum (sem var vin-
sælt skemmtiefni meðal annars í
leikhúsum landsins) braust fram
svipuð lítilsvirðing. Blek í penna
var auglýst sem „niggers milk“
með mynd af litlum negrastrák að
drekka blek til að auglýsa vöruna.
Á þessum tíma voru svertingjar
sýndir í popúlar kúltúr dýrslegir
á svip, með stórar rauðar varir,
yfirleitt hálfnaktir í lendarskýl-
um og auðvitað bikasvartir. Nær
dýrum en mönnum. Og kúltúr Jim
Crow-tímabilsins tók á sig hinar
ótrúlegustu myndir. Til dæmis
voru gefin út póstkort af litlum
svörtum börnum undir yfirskrift-
inni „krókódílafóður“. Svo var
líka gefin út barnabók sem lýsti
dauðdaga 10 blökkubarna í brand-
araformi, þar sem þau deyja úr
frægustu löstum niggara, leti,
hugleysi, ofáti, heimsku,
ofdrykkju áfengis og svo eigin
ofbeldi, enda aðeins steinsnar frá
dýrum, blessuð svörtu skinnin. Í
sumum útgáfum deyr svo síðasta
barnið á þann hátt sem Ku Klux
Klan notaði til að murka lífið úr
litlum negrastrákum.
Litli negrastrákurinn er hengd-
ur en helsta sport Ku Klux Klan
manna var nú einmitt að klæða
sjálfa sig í hvít lök í skjóli nætur
og hengja litla negrastráka.
Bók þessi þótti áreiðanlega
mjög fyndin og skemmtileg í
suðurríkjum Bandaríkjanna fyrir
hundrað árum, enda rímuðu dauð-
dagarnir svo ægilega krúttlega,
og ef til vill þótti sérstaklega
fyndið að barnið skyldi hengja sig
sjálft frekar en að bíða eftir því
að riddarar KKK kæmu nú í hvítu
lökunum sínum og sæju um það
eins og þeirra var von og vísa.
Nú þegar sonur minn, litli negra-
strákurinn, er kominn í heiminn
hérna í New York-borg spyr ég
auðvitað sjálfan mig hvort ég eigi
ekki að lesa fyrir hann hina
skemmtilegu íslensku bók, fram-
lag Íslendinga til barnaheimsbók-
menntanna, enda barnabækur af
þessum tagi illfáanlegar á 21. öld í
hinum þröngsýnu Bandaríkjum.
Mér skilst á formanni íslenskra
bókaútgefenda að þessi bók sé
sérstaklega mikilvægur þáttur
íslenskrar menningararfleifðar
sem vissulega þurfi að halda að
þjóðinni.
Mér skilst líka á einhverjum
aðstandendum útgáfunnar að það
sé ákaflega viðeigandi að gefa
þessa bók út til að heiðra minn-
ingu Muggs, hins merka íslenska
myndlistarmanns, og þetta er nú
aldeilis góð leið að því marki. Og
mér skilst líka á íslenskum fyrir-
mennum, alþingismönnum og
menningafrömuðum, að þeir lesi
þessar heimsbókmenntir fyrir
kornung börn og barnabörn, og
þau skríki af gleði og hlátri yfir
hinum fyndnu og blóði drifnu
örlögum negrastrákanna, enda
verða líka til fleiri negrar í enda
sögunnar, eins og einn benti á,
þannig að allt er gott sem endar
vel, enda líta negrastrákar Muggs
allir eins út svona svartir og rottu-
legir.
Og hvers eiga íslensk börn að
gjalda? Eigum við að láta þau
missa af þessari stórfenglegu
blóði drifnu hámenningarlegu
skemmtan, hluta af sjálfum menn-
ingararfi Íslendinga?
Bersýnilega ekki að flestra mati
á Íslandi. Í hillum hjá Máli og
menningu er bókin á viðhafnar-
stað ásamt öðrum barnabókum,
og bleikum böngsum, og geri ég
ráð fyrir að þetta sé metsölubók á
Íslandi. Mér skilst að samkvæmt
einhverri skoðanakönnun finnist
88 prósentum Íslendinga þessi
bók hreint fyrirtak.
Jamm, verður maður ekki að
lesa þetta stórfenglega menningar-
afrek fyrir Gunnar litla, spyr ég
sjálfan mig?
Mitt svar er þetta: Ég á mjög bágt
með að sjá sjálfan mig útskýra
fyrir litlu barni að einu sinni hafi
þótt viðeigandi í suðurríkjum
Bandaríkjanna að lýsa litlum
negrastrákum eins og honum sem
svo lötum, vitlausum, ofbeldis-
fullum og huglausum að þeir
dræpust í unnvörpum og að í
ofanálag hafi það þótt afskaplega
fyndið.
Sú umræða mun eiga sér stað á
réttum stað og tíma, því þegar
hann er orðinn 16 ára gamall heiti
ég þessu: Ég ætla að fara með
hann í heimsókn í safn í Ferris
State University sem heitir Jim
Crow Museum of Racist
Memorabilia og er reist til að
minna fólk á mannhatur og illsku
í heiminum. Kannski ég sýni
honum fyrst frægt póstkort. Á því
sjást hundruð hamingjusamra
fjölskyldna í nestisferð í guðs-
grænni náttúrunni. Hlæjandi og
skríkjandi skoppa ljóshærðir
hnokkar um völl. Í bakgrunninn
sést tilefni þessarar nestisferðar.
Uppi í tré þar hangir lítill
negrastrákur í reipi. Ólíkt tíunda
negrastráknum úr bandarísku
barnagælunni sem nú kemur út í
viðhafnarþýðingu á Íslandi fékk
hann hins vegar hjálp manna í
hvítum lökum við henginguna og
er það tilefni þessa mikla fögnuðar
og nestisáts.
Á öðrum stað í þessu safni sýni
ég honum kannski líka ljósmyndir
af þrælum og myndir af lausnar-
bréfum þeirra heppnu sem gefið
var frelsi. Á veggnum heima í
stofu, útskýri ég fyrir Gunnari,
eigum við sams konar lausnarbréf
fyrir langa-langa-langa-lang-
ömmu hans, Kitty Holliday, sem
fékk lausnarbréf 1848, þegar hún
var lítil negrastelpa, 13 ára að
aldri. Svo á ég eftir að sýna honum
á öðrum stað í safninu frægar
myndir af Marteini Lúteri King
að taka þátt í mótmælum meira en
100 árum seinna, laminn niður af
æstum hvítum skríl og geltandi
hundum, því að litlir negrastrákar
vildu fara í skóla með hvítum
börnum. Ef vel er að gáð, má ef til
vill sjá glitta í afa Gunnars
Hávarðs, Hávarð Croft, í einni
myndinni frá hátindi the Civil
Rights Movement í Mississippi,
umkringdan hvítum múg sem
hrækir á hann og skyrpir.
Að lokum geng ég svo með
Gunnari í eitt sérkennilegasta
horn þessa safns. Þar er að finna
alls kyns barnadót og glingur sem
lýsir þeirri mannfyrirlitningu
sem ríkti í garð svertingja á
þessum tíma á afar sérstakan
hátt. Þar er til dæmis púsluspil
frá öndverðri 19 öld kallað
„sundursagaðir niggarar“. Svo
get ég sýnt honum helsta
menningarsögulega djásn Jim
Crow Museum of Racist Memora-
bilia, sem lýsir ágætlega því
tryllta og sjúka hugarfari sem
ríkti hjá illa upplýstu fólki í
Bandaríkjunum fyrir meira en
100 árum. Þessi hluti safnsins
virðist líka hafa athyglisverða
snertifleti við hugarfar 88 prósent
Íslendinga í dag. Í opinberu safni
í Bandaríkjunum sem helgað er
mannhatri og rasisma má finna
bók: Ten Little Niggers.
Höfundur er hagfræðingur.
Einn lítill negrastrákur
Bók þessi þótti áreiðanlega
mjög fyndin og skemmtileg í
suðurríkjum Bandaríkjanna
fyrir hundrað árum, enda
rímuðu dauðdagarnir svo
ægilega krúttlega …
SMS
LEIKUR
Vi
nn
in
ga
rv
er
ða
a
fh
en
di
r h
já
B
T
Sm
ár
al
in
d.
K
óp
av
og
i.
M
eð
þ
ví
a
ð
ta
ka
þ
át
t e
rt
u
ko
m
in
n
í S
M
S
kl
úb
b.
9
9
kr
/s
ke
yt
ið
.