Fréttablaðið - 06.01.2008, Blaðsíða 49

SUNNUDAGUR 6. janúar 2008 17
sína í samfélögin. Tengsl fólks við
menningu fortíðarinnar séu því
enn sterk á báðum stöðvum.
„Ísland var ein fyrsta fjölmenn-
ingarþjóð heims. Hingað kom fólk
víðs vegar að, svo sem frá Írlandi,
Skotlandi, Noregi, Danmörku og
Lapplandi svo dæmi séu tekin.
Með fólkinu fluttist einnig hópur
kynjavera og sagna sem döfnuðu
með fólkinu sem síðar varð þjóð,“
segir hann.
Verurnar fengu að lifa óvenju
góðu lífi á Íslandi, þar sem klerkar
innrættu Íslendingum ekki jafn
mikinn guðsótta og tíðkaðist til að
mynda annars staðar á Norður-
löndum. En það sem eftir eimir af
þjóðtrú og sagnaarfi nágranna-
landanna er einnig athyglisvert.
Verur sem hljóta ekki náð Íslend-
inga
„Í nágrannalöndum okkar voru
sagðar sögur af verum eins og
búálfum, í formi gardvorder, nis-
ser og tomter, en þær bárust ekki
hingað með landnámsmönnum af
mismunandi ástæðum. Rætur
þeirra vætta rista því grunnt í
menningu Íslendinga og það kemur
því ekki á óvart að tiltrú á slík fyr-
irbæri mælist fremur lítil hér á
landi, miðað við aðrar hulduverur
sem lengi hafa lifað í sögum á
Íslandi.“ Terry nefnir máli sínu til
stuðnings að í nýrri könnun félags-
vísindadeildar um þjóðtrú töldu
aðeins um níu prósent þeirra sem
svöruðu líklegt eða víst að blóm-
álfar væru til og aðeins ellefu pró-
sent töldu tilvist búálfa líklega eða
vissa. Þótt einhverjum gæti þótt
þau hlutföll há segir Terry svo
ekki vera þegar litið er til þess hve
opnir Íslendingar eru fyrir ósýni-
legum verum sem eiga tryggari
stað í menningu og tungutaki þjóð-
arinnar, eins og draugar, svipir,
huldufólk og einstaklingsfylgjur.
En er það svo skrýtið að Íslending-
ar skuli trúa á slíkar verur?
Terroristar og Kölski
„Útlendingar gera stundum grín
að Íslendingum vegna þess hve
opnir þeir eru fyrir tilvist ósýni-
legs veruleika. Sannleikurinn er
þó sá að það hefur líklega bjargað
alls konar fólki frá upphafi að gera
ráð fyrir tilveru einhvers jafnvel
þó það sjái það ekki með berum
augum. Veiðimaður sem gerir ráð
fyrir að hætta geti hugsanlega
leynst á bak við stóran stein á jú
meiri möguleika á að lifa daginn af
en sá sem fer beint á bak við hann
án þess að velta því fyrir sér hvort
hugsanlega geti þar leynst hætta,“
útskýrir hann.
Þá bendir Terry á að frá land-
námi hafi fólk sagt börnum sínum
sögur af nykrinum, sem byggi í
tjörnum og gæti dregið þau út í
vatnið. Slíkar sögur hafi auðvitað
orðið til þess að börn vöruðu sig á
vatninu og þurftu foreldrar því
síður að óttast að þau drukknuðu.
Veröldin hefur ekki breyst svo
mikið: Fólk í nútímanum, og ekki
síst í nágrannalöndum, beiti enn
svipuðum aðferðum til að forða
börnum sínum undan hættu. Það
banna þeim að fara út að leika eða
gefa sig á tal við ókunnuga því við
hvert fótmál virðist hryðjuverka-
menn, barnaníðingar og fjölda-
morðingjar leynast.
„Það er líka svolítið hlægilegt að
þeir sem gera grín að þjóðtrú
Íslendinga eru oft bókstafstrúar-
menn á orð guðs, eða eru sann-
færðir um að terroristar leynist
úti um allt,“ segir Terry og hlær en
bendir á að slíkur samanburður
geti farið öfugur ofan í fólk.
Veröldin breytist hægt
Um aukinn áhuga á þjóðfræði í
Háskóla Íslands í dag segir Terry:
„Ég held að fólk sé farið að skilja
betur að þjóðfræði snýst ekki
aðeins um aldna bændur sem
kveða rímur á föðurlöndum.“ Hann
útskýrir að þjóðfræði eigi alveg
jafn mikið við nú á tímum og hún
gerði í liðinni tíð, og það sama gildi
um trú og þjóðtrú. Nýir guðir hafi
orðið til. Fólk hengi til dæmis upp
mynd af Johnny Depp þar sem for-
faðir þess hefði sett upp íkon af
dýrlingi. Menn fari reglulega í bíó
og fylgist hljóðir með ævintýrum
risavaxinna hetja á tjaldi. Segja
megi að slíkt eigi margt sameigin-
legt með kirkjuferðum fyrr á
tímum þar sem fólk hlustaði á
sögur prestsins í andtakt. Hetjur
fornaldar, svo sem þær sem birtist
í Bjólfskviðu, eigi einnig margt
sameiginlegt með John McClane
sem berst við ógnvalda í Die Hard.
Sögurnar eru svipaðar. Um leið
eru ókennilegir draugar og forynj-
ur að taka á sig ný form. Nú eru
þau orðin terroristar frá löndum
sem við þekkjum ekki. Veröldin
breytist hægt, og ekki síst í sam-
bandi við þjóðtrú og þjóðsögur.
Hingað kemur mikið
af fjölmiðlafólki og
ferðamönnum sem
halda að Íslending-
ar fari reglulega út
í móa að kvöldlagi
til að fylgjast með
litlum vængjuðum
og stóreygðum álf-
um dansa einhvers
konar hipphopp eða
vikivaka í kringum
steina.
hefst mánudaginn 14. janúar