Fréttablaðið - 08.02.2008, Qupperneq 57

FÖSTUDAGUR 8. febrúar 2008 25
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Við hvetj um les end ur til að senda okk ur línu og leggja orð í belg um
mál efni líð andi stund ar. Grein ar og bréf skulu vera stutt og gagn orð.
Ein göngu er tek ið á móti efni sem sent er frá Skoð ana síð unni á vis ir.is.
Þar eru nán ari leið bein ing ar. Rit stjórn ákveð ur hvort efni birt ist í Frétta-
blað inu eða Vísi eða í báð um miðl un um að hluta eða í heild. Áskil inn er
rétt ur til leið rétt inga og til að stytta efni.
UMRÆÐAN
Fiskveiðistjórn
Þegar aflabrestur varð í þorskveiðum á árunum
1982-1983 sem og umtals-
verður taprekstur í fisk-
veiðum náðist samstaða á
meðal hagsmunaðila og
stjórnvalda um að taka
upp breytta stjórn botn-
fiskveiða fyrir árið 1984.
Það skipulag var tekið upp
að ákveða fyrirfram
hversu mikil heildarveiðin
mætti vera á einu ári og síðan var
veiðiréttinum, kvótanum, skipt á
milli útgerða fiskiskipa. Ein ástæð-
an fyrir því að útgerðir fengu kvót-
anum úthlutað árið 1984 var sú að
aðgöngumiðinn að nýtingu fisk-
veiðiauðlindarinnar í eldra stjórn-
kerfi fiskveiða hafði verið eign á
fiskiskipi og tók verðlagning þeirra
mið af því, þ.e. þegar skip var keypt
fólst í verði þess einnig réttur til að
stunda fiskveiðar.
Skipting kvóta 1984 og veiðar
1984-1990
Við skiptingu heildarkvótans í botn-
fiski má telja að 80-90% hans hafi
verið skipt skv. veiðireynslu skipa á
tímabilinu 1. nóvember 1980 til 31.
október 1983. Fiskveiðiréttur svo-
kallaðra smábáta, þ.e. báta undir 10
brl., var fyrir utan þessa skiptingu.
Botnfiskveiðum árið 1984 var að
langmestu leyti stýrt með kvóta-
kerfi, en ekki nema að hluta til á
árunum 1985-1990. Þannig var land-
aður þorskafli aflamarksskipa vel
innan við 40% heildarafla á árunum
1986-1987 en ríflega 60% aflans var
veiddur með stoð í fiskveiðirétti
sóknarmarksskipa, smábáta, línu-
tvöföldunar og fleiri undantekninga
frá „hreinu“ kvótakerfi. Útgerðir
svokallaðra sóknarmarksskipa gátu
á tilteknum dögum ársins veitt án
íþyngjandi aflatakmark-
ana og ef veiðar heppnuð-
ust vel fengu þær meiri
kvóta úthlutað árið eftir.
Frjáls aðgangur að smá-
bátaútgerð og lítt heftar
veiðar þeirra gerði að
verkum að sá floti stækk-
aði hratt og jók verulega
hlutdeild sína í heildar-
aflanum.
Atvinnufrelsið og ofveiði-
vandinn 1984-1990
Framangreint gefur til
kynna að kvóti hafi að tak-
mörkuðu leyti verið forsenda þess
að hefja útgerð á tímabilinu 1984-
1990. Það var fyrst og fremst eign á
skipi sem skipti máli. Verð á kvóta
var lágt miðað við það sem síðar
varð. Hægt var að kaupa skip með
lítinn kvóta og hefja veiðar í sóknar-
marki og þannig vinna sér inn veiði-
reynslu. Menn voru ekki fastir í
upphaflegri úthlutun fyrir árið
1984. Einnig gafst mönnum kostur á
að hefja smábátaútgerð. Margir
nýttu sér það tækifæri. Atvinnu-
frelsið á tímabilinu 1984-1990 átti
þátt í að samtals var landað 440
þúsund tonnum af óslægðum þorski
umfram það sem ráðherra hafði
ákveðið sem heildaraflaviðmiðun
og 635 þúsund tonnum umfram það
sem Hafrannsóknarstofnun hafði
mælt með. Þessar tölur er hægt að
nálgast í skýrslu Hafrannsóknar-
stofnunar um ástand nytjastofna
2006/2007 en þar segir m.a. að
þorskstofninn hafi verið í sögulegu
lágmarki á árunum 1992-1995 og
ástæðu þess megi rekja fyrst og
fremst til mjög mikillar sóknar á
árunum á undan og lélegrar
nýliðunar á síðari hluta níunda
áratugarins og upphafi þess tíunda.
Megintilgangur laga um stjórn
fiskveiða nr. 38/1990
Hafi ástandið í sjávarútvegi verið
dapurt í árslok 1983 var ekki tilefni
til bjartsýni vorið 1990 þegar
Alþingi fjallaði um frumvarp sem
varð að lögum um stjórn fiskveiða
nr. 38/1990. Skráðum fiskiskipum
hafði fjölgað um tæp 1.000 frá árs-
byrjun 1984 með tilheyrandi aukn-
ingu á sóknargetu flotans ásamt því
sem afkastageta vinnslustöðva
hafði vaxið. Takmarkaðar líkur
voru á að heildarafli myndi aukast
til lengri tíma nema að sókn myndi
minnka. Talið var að skynsamleg-
asta leiðin til að halda heildarafla
innan fyrirfram ákveðinna marka
og stuðla að hagræðingu í sjávarút-
vegi væri að fækka undanþágum
frá kvótakerfinu og veita atvinnu-
greininni sjálfri tækifæri til að
leysa úr þeim offjárfestingarvanda
sem blasti við. Þessi kerfisbreyting
hafði í för með sér að verð á skipum
lækkaði en að sama skapi urðu kvót-
ar verðmætir þar sem þeir voru
ótímabundnir og framseljanlegir.
Forsendur gjafakvótahugmyndar-
innar verða því að teljast hæpnar.
Vörn íslenska ríkisins
Framangreindum grundvallar-
atrið um um þróun íslenska kvóta-
kerfisins 1984-1990 og tilgang
laga um stjórn fiskveiða nr.
38/1990 hefði mátt gera betri skil í
vörn íslenska ríkisins fyrir Mann-
réttindanefnd SÞ. Því fer fjarri að
stjórn botnfiskveiða síðan 1984
hafi byggst nánast alfarið á kvóta-
kerfi. Af því leiðir að skipting
heildarkvóta í botnfiski síðan þá
hefur farið eftir mun fleiri sjón-
armiðum en veiðireynslu á við-
miðunartímabilinu. Vikið verður
að þessu í næstu grein sem og
þýðingu þeirrar yfirlýsingar að
nytjastofnar á Íslandsmiðum séu
sameign íslensku þjóðarinnar.
Höfundur er sérfræðingur við
Lagastofnun Háskóla Íslands.
Álit Mannréttindanefndar SÞ II
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON
UMRÆÐAN
Efnahagsmál
Núna er sá bitri sann-leikur að koma í ljós,
að við erum ekki ríkasta
þjóð í heimi heldur ein sú
skuldugasta. Við höfum
að vísu lifað eins og ein
ríkasta þjóð heims en
fyrir erlent lánsfé. Sam-
kvæmt forsíðu Mbl. 18.
janúar 2008 vill Glitnir
banki ekki láta bjóða sér í
dag að taka lán erlendis
með tvöföldum vöxtum. Þá er
svona helmingur vaxtanna, laus-
lega reiknað, millibankavextir
(LIBOR) erlendis, en hinn hlutinn
er áhættuþóknun, vegna þess að
lánað er til hins skulduga Íslands.
Svo er skortur á alþjóðlegu lánsfé,
sem hækkar viðbótar- eða áhættu-
gjaldið.
Höfundur þessarar blaðagrein-
ar hefur fyrir þó nokkuð löngu
síðan sett þá skoðun fram að á
þeim tíma væri rétt að láta okkar
krónu síga, sem er sama og að
lækka gengi hennar. Þá hefði
evran hækkað t.d. í 100 kr. (er í
dag 95 kr.) og annar gjaldeyrir
hækkað samsvarandi. Þetta hefði
hjálpað útflutningi okkar og dreg-
ið úr innflutningi, sem bætt hefði
gjaldeyrisstöðu okkar í dag. Svo
hefði dýrari gjaldeyrir bent fólki
á áhættu þess að taka erlend lán.
Svona gengislækkun var ekki vin-
sæl í pólitíkinni. Því var hún ekki
samþykkt og allt sagt í fínasta
lagi. Nú er ekki hægt að
blekkja lengur. Lán til
okkar eru talin með í
flokki bandarískra hús-
bréfa með háum vöxtum
sem borgast ekki af
skuldurum en næg veð
vantar á bak við þau svo
þau séu gjaldgeng og
góðir pappírar. Við erum
því í vondum félagsskap
fjárhagslega. Nokkuð er
síðan þessar fréttir bár-
ust frá útlöndum og allir
urðu undrandi. Annað
hafði þeim verið talin
trú um hér á landi af stjórnvöld-
um. Var okkur sagt ósatt?
Fyrir nokkrum dögum dró
erlent matsfyrirtæki, sem metur
lánshæfi ríkja heims, okkur inn í
hóp þeirra ríkja sem vafasamt
væri að lána þótt háir vextir væru
í boði. Þetta varð til að gera fjár-
hagsstöðu okkar enn verri. Bank-
ar okkar telja þetta ómaklegt, þar
sem þeir standi í raun vel.
Sú spurning verður ekki umflú-
in lengur hvort við getum komist í
myntbandalag með auðugu ríki.
Við gætum byrjað á Sviss. Vilja
þeir vera í myntbandalagi með
okkur? Þá værum við jeppakerra,
sem þeir sem voldug peningaþjóð,
hefðu í eftirdragi. Lægri vextir á
erlendum skuldum sparar okkur
fljótlega svona álíka upphæð og
öll sala okkar á rafmagni til álvera
eða meira.
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
Í myntbandalag?
LÚÐVÍK GIZURARSON