Fréttablaðið - 29.07.2008, Blaðsíða 16

16 29. júlí 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Goðsagnir finnast í öllum mannlegum samfélögum og
eru hluti af sameiginlegu minni
okkar. En vísindin eru það líka.
Það hefur alltaf verið til fólk sem
er tilbúið að andæfa goðsögnum
og halda fram mynd af veruleik-
anum sem því finnst sannari þótt
hún stangist á við hefðina. Mörk
goðsagna og vísinda eru ekki
alltaf skýr þótt við aðgreinum
þessi fyrirbæri með ólíkum
hugtökum. Og þótt samfélag
okkar sé stundum sagt stjórnast
af vísindahyggju eru margir sem
taka goðsagnirnar fram yfir hvort
sem það er leynt eða ljóst.
Nú á dögunum ályktaði stjórn
Sagnfræðingafélagsins gegn sögu-
skoðun ríkisskipaðrar nefndar
sem hafði fengið það verkefni að
skilgreina þjóðareðli Íslendinga
og taldi Sagnfræðingafélagið hana
hvíla á goðsögnum. Ályktunin
hefur þó vakið blendin viðbrögð,
enda vilja sumir meina að margt
geti verið til í þessum tilteknu
goðsögnum en aðrir sjá ekkert
athugavert við að taka goðsagnir
fram yfir vísindi.
Frelsisgoðsögnin
Sumar af goðsögnunum sem
ríkisstyrkta nefndin náði að koma
á framfæri í stuttum og hnitmið-
uðum texta kalla raunar ekki á
sérstök viðbrögð sagnfræðinga af
þeirri einföldu ástæðu að hver
maður getur séð að þær eru bull.
Þar kemur m.a. fram að Íslend-
ingar séu „dugleg og stolt þjóð,
mótuð af lífsbaráttu í harðbýlu
landi“. Vissulega eru margir
landar mjög duglegir og einhver
okkar eflaust mjög stolt líka, en
svona alhæfingar um 300.000
manns geta aldrei hvílt á vísinda-
legum grunni. Ísland var vissu-
lega harðbýlt hér á árum áður, en
fæst okkar búa við þann veru-
leika nú á dögum, a.m.k. ekki
umfram aðrar þjóðir. Hérna
ræður orðræða túristabæklings-
ins ríkjum með því málskrúði
sem þar er iðulega blandað saman
við hagnýtar upplýsingar.
Á hinn bóginn er augljóslega
verið að vísa til sameiginlegs
minnisleysis Íslendinga þegar því
er haldið fram að fyrstu Íslend-
ingarnir hafi komið hingað „í leit
að frelsi og betri lífsskilyrðum“.
Ef litið er framhjá þeim almennu
sannindum að fólk sem flytur á
milli landa hlýtur að vilja að búa
við sömu eða betri lífsskilyrði og
áður þá er margt í þessum knappa
texta sem er hæpið. Og þó er
frelsi lykilhugtak þegar við
tökum til athugunar hóp sem er
eins og fyrstu Íslendingarnir; hóp
þar sem sumir eru frjálsir en
aðrir ófrjálsir þrælar. Auðvelt er
að ímynda sér að þrælarnir hafi
þráð frelsi en varla rak sú
frelsisþrá þá til Íslands. Hús-
bændur þeirra voru eflaust stoltir
af því að vera frjálsir menn en í
skýrslunni er gefið í skyn að þeim
hafi fundist þeir vera frjálsari á
Íslandi en annars staðar. Um það
vitum við ekki nokkurn skapaðan
hlut því að hér er goðsögn á ferð;
goðsögn sem er upprunnin í
heimildum 12. og 13. aldar, en
hefur síðan verið viðhaldið af
bæði Íslendingum og Norðmönn-
um. Þannig gátu Íslendingar litið
á aristókratíska forfeður sína
sem stolta uppreisnarmenn gegn
norska ríkinu, en Norðmenn gátu
notað sögurnar því til sönnunar
að til hefði verið norskt ríki á 9.
öld.
Sjálfstæðisgoðsögnin
Í skýrslu ímyndarnefndarinnar
er því haldið fram að þegar
þjóðin „fékk frelsi og sjálfstæði
tók hún stökk frá því að vera
þróunarland til þess að verða ein
ríkasta þjóð í heimi á innan við
öld“. Aftur er frelsistrénu
veifað, en núna vísar það ekki
lengur til frjálsra þrælahaldara
landnámsaldar heldur til
pólitísks frelsis sem fylgt hafi
sjálfstæðinu. Þetta finnst
mörgum Íslendingum ekki vera
nein goðsögn heldur staðreynd.
Enda er varla hægt að mæla á
móti því að Ísland var eitt af
fátækustu og einangruðustu
löndum veraldar á 19. öld, en er
það ekki lengur.
Það er samt frekar augljóst að
þessi söguskoðun er ekki frá
dögum sjálfstæðisbaráttunnar
heldur úr okkar eigin samtíma.
Þetta má á sjá á hugtökunum
„þróunarland“ og „ríkasta þjóð í
heimi“. Við Íslendingar vorum
einu sinni ein af þjóðum þriðja
heimsins en við tilheyrum þeim
ekki lengur.
Í skýrslunni kemur fram að til
þess að breyta þessu höfum við
einfaldlega „tekið stökk“ af eigin
rammleik án nokkurrar þróunar-
aðstoðar. Þannig reynist frelsi
okkar vera annars eðlis en
pólitískt frelsi nýlenduríkja
annars staðar á hnettinum.
Okkar frelsi færir okkur úr hópi
þróunarlanda í hóp hinna ríku.
Þar sem við eigum svo sannar-
lega heima líkt og landnáms-
mennirnir forfeður okkar.
Goðsagnir
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Söguskoðun
UMRÆÐAN
Fanný Gunnarsdóttir skrifar um
umgengni í höfuðborginni
Mér finnst nauðsynlegt að vekja athygli borgarbúa og annarra á
umgengni í borginni. Nú í sumar hef ég
sérstaklega tekið eftir rusli og drasli
meðfram götum borgarinnar, á umferðar-
eyjum og við gatnamót.
Það er alls ekki óeðlilegt að rusl komi
undan snjó og klaka snemma á vorin en
þegar komið er vel fram á vor og sumar á
borgin að vera vel þrifin og hrein. Því miður hef
ég upplifað það að sjá bílstjóra og farþega í bílum
henda út um gluggana matarleifum og umbúðum
af ýmsu tagi. Jafnframt hef ég séð gangandi veg-
farendur henda frá sér drykkjarumbúðum og öðru
er til fellur. Það er eins og fólki finnist allt í lagi að
kasta frá sér umbúðum á götur, gangstéttir eða
inn í nærliggjandi garða.
Það er alls ekki okkur sæmandi né bjóðandi að
horfa upp á gosdósir, sígarettupakka, hálfétnar
samlokur, sælgætisbréf og umbúðir utan af
ýmsum matvælum liggja út um alla borg. Einnig
er ástandið víða bágbrotið á bílastæðum við versl-
anir og sjoppur – glerbrot og rusl er allt of oft það
sem tekur á móti viðskiptavinum. Er ástandið
verra núna vegna þess að umgengni hefur
almennt versnað eða er hefðbundinni
hreinsun borgarinnar ábótavant? Hafa
hverfamiðstöðvar og starfsmenn borgar-
innar ekki undan að sjá um að halda borg-
inni hreinni?
Ég hef vakið athygli borgaryfirvalda á
þessari slæmu umgengni og vona að eitt-
hvað verði gert til að vekja börn, ung linga
og fullorðið fólk til umhugsunar. Ég átti
von á öflugra og víðtækara átaki borgar-
yfirvalda hvað varðar almenna umgengni
í hverfum borgarinnar m.a. í ljósi þess að
borgarstjóri hefur marg ítrekað áhuga
sinn á umhverfismálum. Fyrst og fremst hefur
áherslan í vor verið lögð á hreinsun lóða og garða,
að uppræta veggjakrot og ásýnd miðborgarinnar.
Ég vil alls ekki kasta rýrð á þessi verkefni en
meira þarf að koma til, vitundarvakning borgar-
anna og aukið aðhald frá borgaryfirvöldum.
Að lokum vil ég árétta að það er skylda okkar
sem foreldra, uppalenda og ábyrgra borgara að
sýna gott fordæmi og sætta okkur ekki við sóða-
skap og hirðuleysi sem þetta.
Höfundur er varaformaður Kjördæmasambands
framsóknarfélaganna í Reykjavík.
Erum við sóðar?
FANNÝ
GUNNARSDÓTTIR
Galin hugmynd?
Sagt var frá því um helgina að Davíð
Oddsson, fyrrverandi formaður
Sjálfstæðisflokksins, hefði tekið þátt
í að hrekkja Sigurð Kára Kristjánsson
alþingismann, þegar félagar hans
steggjuðu hann fyrir
brúðkaup hans á
dögunum. Davíð
hringdi í Sigurð Kára
og boðaði hann á
leynifund á heimili
sínu í Skerjafirði.
Þegar Sigurður Kári
mætti á fund-
inn hafi
Davíð tjáð
honum
að nú
væri svo
komið
að þeir tveir yrðu að taka málin í sínar
hendur og stofna nýjan flokk. Eftir
að hafa setið drykklanga stund undir
fyrirlestri Davíðs um stefnumál hins
nýja flokks hafi vinir hans, sem lágu
á hleri, hrundið upp hurðinni
skellihlæjandi. Skemmtilegt
uppátæki hjá vinum Sigurðar
Kára. En miðað við aðgerða-
leysi Sjálfstæðisflokksins
undanfarin misseri er þetta
kannski ekki svo hlægileg hug-
mynd, þegar allt kemur til alls.
Úreltur sáttmáli
Ellert B. Schram, þing-
maður Samfylkingarinn-
ar, ritar grein í Morgun-
blaðið í gær þar sem
hann segir að svo
margt hafi breyst frá
því að stjórnarsáttmálinn var undir-
ritaður í maí í fyrra að ríkisstjórnin
verði að semja sér nýjan. Þetta eru
svosem ekki ný sjónarmið en Ellert
er líklega fyrsti stjórnarliðinn sem
segir þetta berum orðum.
Ellert hefur væntanlega
tiltölulega greiðan aðgang
að eyrum formanns síns,
Ingibjargar Sólrúnar Gísla-
dóttur, og ætti að gera það
að sínu næsta verki að vekja
athygli hennar á málinu, því
fátt bendir til að oddvitar
ríkisstjórnarinnar hafi
áttað sig á að plagg-
ið sem þeir styðjast
við er úrelt. Annars
væri löngu búið að
uppfæra það.
bergsteinn@frettabladid.is
Íslensk gæðaframleiðsla
Viðhaldsfrítt efni
Endalausir möguleikar
Eyjarslóð 5 101 Reykjavík S: 511 2200 www.seglagerdin.is
Sérhönnuð fyrir
íslenska
veðráttu
Markísur
G
rundvallarregla réttarríkisins er að maður sé sak-
laus þar til sekt hans er sönnuð. Þetta á við um kyn-
ferðisbrot gagnvart börnum eins og aðra glæpi.
Samt sem áður er íhugunarefni að þeir sem grun-
aðir eru um kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum
geti, með því að flytjast milli sveitarfélaga áður en til ákæru
kemur, hreinlega flúið barnaverndaryfirvöld og þannig haldið
athæfi sínu áfram í öðru sveitarfélagi þar sem barna verndar -
yfir völd hafa einskis orðið áskynja.
Steinunn Guðbjartsdóttir hæstaréttarlögmaður bendir í frétt
í blaðinu í gær á að henni finnist fyrirkomulag á geymslu gagna
barnaverndarnefnda ófullnægjandi og vill að þessi gögn verði
aðgengilegri en nú er. Að mati Steinunnar veitir núverandi fyrir-
komulag gerendum tækifæri til að haldi uppi athæfi sínu lengur
en þeir kæmust upp með væru gögnin geymd í miðlægum
grunni.
Í dag eru gögn barnaverndarnefnda eingöngu geymd hjá
barnaverndarnefnd þess sveitarfélags sem mál kemur upp í.
Upplýsingaöflun og skráning persónulegra upplýsinga eru
vissulega viðkvæmt mál og gæta ber allrar varúðar í þeim
efnum. Óhætt er þó að taka undir það sjónarmið Steinunnar að
óásættanlegt sé að persónuverndarsjónarmið nýtist gerendum
en ekki þolendum kynferðisbrota gegn börnum.
Steinunn bendir á að til hagsbóta væri að gögn barnaverndar-
nefnda yrðu aðgengileg í gagnagrunni sem ákveðinn hópur hefði
aðgang að. Með þeim hætti væri hægt að koma í veg fyrir að þeir
sem grunsemdir hafa risið um að hefðu í frammi brot gagnvart
börnum geti einfaldlega flust í annað sveitarfélag til að komast
undan eftirgrennslan barnaverndaryfirvalda.
Það er afar brýnt að leita leiða til að draga úr kyn ferðis glæpum
gegn börnum. Miðlæg skráning gagna barnaverndarnefnda gæti
augljóslega komið í veg fyrir að slík níðingsverk yrðu framin og
þannig fækkað fórnarlömbum kynferðislegs ofbeldis.
Það er þekkt staðreynd að barnaníðingar sækjast eftir störf-
um þar sem þeir eru í návígi við börn. Tækifæri þeirra til að
halda áfram iðju sinni í öðru sveitarfélagi um leið og þeir verða
þess áskynja að barnaverndaryfirvöld séu komin í mál þeirra
eru augljós. Með miðlægum gagnagrunni barnaverndarmála
gætu þeir sem ábyrgð bera á ráðningum í störf sem tengjast
börnum og unglingum varist slíkum mönnum.
Brýnt er að Barnaverndarstofa leiði vinnu að því að koma upp
miðlægum gagnagrunni um kynferðisbrot gegn börnum og fái
sveitarfélögin til samstarfs um verkefnið. Jafnbrýnt er að farið
sé gætilega með þessar upplýsingar, eins og aðrar persónuupp-
lýsingar, og að grundvallarsjónarmið réttarríkisins séu höfð í
heiðri.
Hvert tilvik um kynferðisbrot gegn barni er mikill harmleikur.
Að verða fyrir slíku ofbeldi hefur áhrif á alla framtíð fórnar-
lambsins. Þess vegna er brýnt að minnka svigrúm þeirra sem
brjóta gegn börnum með þessum svívirðilega hætti.
Leita ber leiða til að minnka svigrúm
þeirra sem níðast á börnum:
Barnaverndarmál
í gagnagrunni
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR