Fréttablaðið - 12.09.2008, Qupperneq 12

12 12. september 2008 FÖSTUDAGUR
W
ashington-háskóli er annar
stærsti vinnuveitandinn í
Seattle, þegar nemendur eru
meðtaldir. Þar stunda nú um
30.000 manns nám. Strax á áttunda áratugn-
um var farið að vinna samgöngustefnu fyrir
skólann og fljótlega var ljóst að þörfin fyrir
bílastæði og umferðarmannvirki myndi auk-
ast til muna á næstu árum og áratugum.
Þegar skólayfirvöld höfðu samband við
skipulagsyfirvöld í Seattle og óskuðu eftir
auknu landrými undir stækkun fengu þau
neitun. Það myndi kosta borgina umtalsvert
fé vegna umferðarmannvirkja og til þess
væru menn ekki tilbúnir. Ef stækka ætti
skólann þyrfti að finna nýjar leiðir.
Í stað þess að auka umferðina til muna –
með tilheyrandi kostnaði bæði fyrir skólann
og borgaryfirvöld – var ákveðið að finna
aðrar samgönguleiðir. Vinnuhópar voru
skipaðir og markmiðið var að umferðin
myndi ekki aukast frá því sem hún var árið
1983, en þá voru bílastæði fyrir 12.300 bíla
við heimavistina.
Bílum fækkað
Til ýmissa ráða var gripið í þessu skyni. Ný
skólahverfi voru hönnuð þannig að
bílastæðin voru sett yst og öll bílaumferð
innan þeirra bönnuð. Strætisvagnar gátu
hins vegar keyrt inn í miðju hverfisins. Þá
var komið upp svokölluðum U-passa fyrir
nemendur og starfsfólk. Passinn veitir
aðgang að hvers kyns almenningssamöng-
um sem í boði eru, ókeypis bílastæði fyrir
þá sem ferðast margir saman í bíl (e.
carpool) og afslætti í ýmsum verslunum.
Skemmst er frá því að segja að með sam-
hentum aðgerðum og skýrri samgöngu-
stefnu hafa markmið stjórnenda skólans
náðst – og vel það.
Árið 2002 var umferð á álagstímum á
morgnana átján prósent minni en hún var
árið 1983. Skólayfirvöld telja að þau hafi
sparað kostnað við 3.600 bílastæði, miðað
við fjölgun í skólanum, og umtalsvert fé.
Alls 86 prósent nemenda nota U-passann og
frá árinu 1990 hefur sala á bílastæðakortum
minnkað um 33 prósent. Þá hefur verið
reiknað út að 91 milljón bílferða á heima-
vistina hafi sparast síðan árið 1991.
Stæði kosta
Þorsteinn Hermannsson verkfræðingur
stundaði nám í Washington-háskóla við
Seattle. Hann segir umferðarstýringuna
hafa verið mjög vel heppnaða, enda hafi
verið hugað að því að vinna verkefnið í sam-
vinnu margra aðila.
„Þau fyrirtæki sem sjá um almennings-
aksturinn voru höfð með í ráðum og juku
ferðir sínar á háskólasvæðið. Þá var gert
ráð fyrir þessu í öllu skipulagi, bílastæðin
flutt yst á ódýr svæði, en byggingum komið
fyrir á dýrasta landinu, á hæðinni sem er í
miðju háskólahverfisins. Það tekur því þó
nokkurn spöl að rölta frá bílastæðunum í
skólastofurnar.
Þá er lykilatriði í þessu að rukkað er fyrir
öll bílastæðin. Menn borga mest ef þeir eru
einir í bíl en svo stiglækkandi eftir fjölda í
bíl. Þegar við vorum þarna áttum við bíl, en
notuðum hann eins og frístundatæki. Hann
stóð að mestu óhreyfður yfir vikuna en við
notuðum hann um helgar og eins í verslunar-
ferðir,“ segir Þorsteinn.
Í háskólanum eru menn óhræddir við að
rukka fyrir stæðin. „Þegar ég var í skólan-
um orðaði ég við Scott Rutherford, einn af
hugmyndahönnuðum að U-passanum, að
bílastæðin í nágrenni skrifstofu hans væru
alltaf full. Ég spurði hann hvort ætlunin
væri að stækka þau. Hann hló bara og sagði
að engin þörf væri á því. Gjaldið yrði ein-
faldlega hækkað og þá myndu færri leggja á
stæðinu og fleiri koma í strætó. Þannig
hefur þetta verið lengi, um leið og fer að
fyllast á stæðum er gjaldið einfaldlega
hækkað. Innkoman er síðan nýtt til að efla
almenningssamgöngur við háskólasvæðið
og greiða niður U-passann.“
Bílleysi
Þorsteinn segir að almenna reglan sé sú að
háskólanemar í Seattle eigi ekki bíl og þurfi
ekki á honum að halda. Viðhorfið þar sé ger-
ólíkt því sem finna má hér á landi. Hann
nefnir dæmisögu um þetta.
„Scott Rutherford er í samskiptum við
verkfræðideildina hér og var á fundi með
nokkrum nemendum í Norræna húsinu. Að
fundi loknum bauðst hann til að skutla
krökkunum heim, enda var hann með bíla-
leigubíl. Hann missti andlitið þegar hann
frétti að hver og einn væri á sínum eigin bíl
– og það engum smábíl. Hann hristi höfuðið
í forundran og spurði: „Hvað fáið þið eigin-
lega há námslán hér á Íslandi fyrst þið hafið
efni á þessu?“ Í Seattle hefði svona aldrei
getað gerst.“
Fréttaskýring: Almenningssamgöngur 2. hluti
ÖNNUR GREIN AF ÞREMUR
Á morgun:
Framtíð almenningssamgangna
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
Umferðarstýring í landi frelsis
Washington-háskóla í Seattle var neitað um leyfi til stækkunar nema séð yrði til þess að bílaumferð myndi ekki aukast.
Skipulagið var hugsað upp á nýtt og almenningssamgöngur bættar og fyrir vikið hefur bílum við skólann á álagstímum fækkað.
Árið 2004 voru 33 prósentum fleiri bílar á hvern íbúa á
höfuðborgarsvæðinu, en höfðu verið árið 1995. Þá var
bílaeign hér svipuð og hún var í borgum Vestur-Evrópu,
en árið 2004 var Reykjavík í sama flokki og bandarískar
bílaborgir. Með óbreyttum ferðavenjum mun bílaumferð
á hverjum byggðum hektara aukast um þriðjung fram til
ársins 2024.
Annar möguleikinn til að bregðast við þessu er að fara í
þær framkvæmdir sem þarf á gatnakerfinu til að það ráði
við þennan fjölda. Það kallar á miklar framkvæmdir, auk-
inn akreinafjölda og ný gatnamót, eða nýjar stofnbrautir.
Hin leiðin er að auka ekki afkastagetu gatnakerfisins
í samræmi við þörfina. Þá myndast tafir í umferðinni og
það gæti ýtt undir það að fólk breyti ferðavenjum sínum,
ferðist á öðrum tímum eða hætti að nota einkabílinn.
Áttatíu milljarðar
Þorsteinn Hermannsson verkfræðingur segir að það muni
kosta gríðarlega fjármuni að viðhalda þeim ferðaháttum
sem við búum við í dag. „Gangi umferðarspár eftir og við
ætlum að sinna allri þessari umferð á sama hátt og við
gerum núna kostar það tugi milljarða.
Við höfum til dæmis horft bara á bílastæðin. Sú fjölgun
bíla sem þvera munu Kringlumýrarbraut kallar á gríðar-
lega mörg bílastæði. Við höfum reiknað það út að vestan
Kringlumýrarbrautar þurfi að reisa bílastæðahús fyrir að
minnsta kosti áttatíu milljarða króna, til að mæta þörfum
fyrirtækja og opinberra stofnana. Þá á eftir að reisa þau
hús sem allt fólkið fer inn í er það stígur úr bílunum,“ segir
Þorsteinn.
Við þetta bætist kostnaður við umferðarmannvirki.
„Sundabrautin, Öskjuhlíðargöng og öll mislægu
gatnamótin eru gríðarlega kostnaðarsöm og ekki má
gleyma að taka bílastæðahús með í reikninginn.“
Dulinn kostnaður
Þorsteinn segir að kostnaður við bílastæði sé allt of sjald-
an reiknaður inn í framkvæmdir. „Bílastæðin eru aldrei
ókeypis. Það eru til gjaldfrjáls bílastæði en það er alltaf
einhver sem borgar. Þess vegna er mikilvægt að þeir sem
nota stæðin taki aukinn þátt í kostnaði við þau.
Flestir eru farnir að skilja þetta. Ef menn ætla að hafa
gott aðgengi að stofnunum þarf að taka upp gjöld. Tökum
Landspítalann sem dæmi. Þar var alltaf fullt við inngang-
inn en með því að taka upp gjöld er hægt að stýra nýtingu
bílastæðanna.“
ÁTTATÍU MILLJARÐAR Í BÍLASTÆÐI TIL 2024
ÞORSTEINN HERMANNSSON Gríðarlegur kostnaður er
fyrirsjáanlegur vegna vaxandi umferðar ef ekkert er að gert.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Dofri Hermannsson, fulltrúi Samfylk-
ingarinnar í umhverfis- og samgöngu-
nefnd Reykjavíkur, er mikill áhuga-
maður um almenningssamgöngur.
Hann segir margt hægt að læra af
þróuninni í Seattle.
„Eitt af því sem þar var gert var að
reikna raunkostnað inn í öll sam-
göngumannvirkin, svo sem bíla-
stæði. Í staðinn fyrir að niðurgreiða
bílastæði, eins og hér er gert, greiddu
menn það sem stæðið kostaði í raun.
Það gat verið kannski 1.500 krónur
yfir daginn til að mynda,“ segir Dofri.
Hann segir mjög mikilvægt að
fyrirtæki setji sér samgöngustefnu.
Í dag sé óbeinn hvati fyrir fólk að
koma á eigin bíl. Fyrirtæki leggi til
dæmis rándýr bílastæði sem standa
starfsfólki opin.
„Ein leið í þessu gæti verið sú að
fyrirtækin reiknuðu út kostnað á hvert
bílastæði. Segjum að hann sé tuttugu
þúsund krónur á mánuði. Þá gæti
fyrirtækið greitt öllum starfsmönnum
þessar tuttugu þúsund krónur. Þeir
sem notuðu stæðin greiddu þær
samstundis til baka. Hinir, sem kæmu
á hjóli, gangandi eða í strætó, gætu
hins vegar nýtt sér peninginn á annan
hátt.“
Dofri segir þess vegna mikilvægt að
raunverulegur kostnaður við bílana
verði skýr. Fólk og fyrirtæki sjái svart
á hvítu hver kostnaðurinn sé og þá sé
hægt að gera raunhæfan samanburð
við almenningssamöngur.
RAUNKOSTNAÐUR VERÐI SKÝR
DOFRI HERMANNSSON Kostnaður fyrir-
tækja við bílastæði starfsmanna getur
verið mikill. FRÉTTABLAÐIÐ/ARNÞÓR
SAMGÖNGUSTEFNA FYRIRTÆKJA
Þorsteinn vinnur hjá verkfræðistofunni Mannvit. Fyrirtækið hefur sett sér samgöngustefnu til að
hvetja starfsmenn sína til að nota vistvæna ferðamáta. „Við hvetjum fólk til að koma í strætis-
vagni, hjólandi eða gangandi, eða þá með öðrum í bíl,“ segir Þorsteinn.
Fyrirtækið greiðir hverjum starfsmanni andvirði græna kortsins hjá Strætó, 5.600 krónur, á
mánuði gangist menn undir þessar breytingar. „Við nefnum þetta samgöngustyrk. Við viljum
hvetja fólk til að skoða sín mál og hugsa upp á nýtt. Margir hafa endurskipulagt sig eftir að
við fórum að bjóða upp á þetta og kynnt sér strætóferðir eða grafið upp hjólin sín. Þetta hefur
gengið mjög vel.“
Sveigjanleiki er í stefnunni og er fólki gefinn kostur á að koma einu sinni á bíl í viku, án þess
að missa réttinn á samgöngustyrknum. Þannig geta menn skipulagt vikuna betur, raðað þeim
erindum saman á einn dag sem nauðsyn er á að rækja.
Fyrirtækið á vistvæna bíla sem eru til taks þurfi menn að erindast tengt vinnunni. Samkvæmt
tölum frá fyrirtækinu hefur starfsmönnum sem aka einir í bíl til og frá vinnu fækkað um allt að
25 prósent í þeim fyrirtækjum sem hafa tekið stefnu þessa upp.
Fjölmörg önnur fyrirtæki hafa tekið upp samgöngustefnu. Auk þess að stuðla að minnkandi
útblæstri og betra umhverfi geta sparast beinharðir peningar.
Reiknað er með að það að byggja eitt bílastæði í bílastæðahúsi eða -kjallara kosti 3,6 milljónir
króna. Taki menn lán fyrir þeirri upphæð, líkt og flestir gera, má reikna með að afborganir, lán til
fjörutíu ára á fimm prósenta vöxtum, séu tuttugu þúsund á mánuði. Starfsmaður á bíl kostar því
fyrirtækin tuttugu þúsund krónum meira á hverjum mánuði en sá sem er bíllaus.
Þorsteinn segir mörg fyrirtæki hafa gert sér grein fyrir þessu og vilja minnka þörfina fyrir
bílastæði. Gallinn sé sá að menn séu hræddir við að reisa stórhýsi án þess að við þau sé sá fjöldi
bílastæða við þau sem í dag telst fullnægjandi. Annars geti þau reynst erfið í endursölu.
HÁSKÓLASAMFÉLAG Í University of Washington í Seattle var gerð gangskör að því að fækka bílum með góðum árangri. Nemandafjöldi hefur aukist á síðustu árum en bílum hefur fækkað. NORDIC PHOTOS/GETTY