Fréttablaðið - 24.09.2008, Blaðsíða 30

MARKAÐURINN 24. SEPTEMBER 2008 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Guðný Helga Herbertsdóttir, Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason,
Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301
NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið
ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
bjorn.ingi@markadurinn.is l gudny@markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@
markadurinn.is l jonab@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
Umræða um samfélagslega
ábyrgð fyrirtækja hefur nýver-
ið numið land á Íslandi og er það
mjög jákvætt. Breytingar eiga sér
ekki stað nema með umræðu og
því er ekki úr vegi að skoða hvað
samfélagsleg ábyrgð er, hvað hún
er ekki og hvernig fyrirtæki geta
fetað fyrstu skrefin á því sviði.
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja
byggir á þremur stoðum: efnahag,
umhverfi og samfélagi og á yfir-
leitt við um sjálfviljugar aðgerðir
fyrirtækja. Því viðhorfi vex fisk-
ur um hrygg að það sé ekki eina
skylda fyrirtækja að sýna fram á
hagnað, heldur beri þeim einnig
skylda til að skaða ekki umhverf-
ið og leggja sig fram um að virða
mannréttindi og bæta mannlegt
samfélag. Loftslagsbreytingar og
áralöng barátta alþjóðasamféla-
sins til að draga úr fátækt í þróun-
arlöndum hafa meðal annars orðið
til þess að sú krafa hefur vaxið
á fyrirtæki að þau leggi sitt af
mörkum í þessum efnum. Úr um-
ræðu af þessum toga hefur hug-
myndin um samfélagslega ábyrgð
sprottið, þótt fyrirtæki sýni sjálf í
flestum tilfellum frumkvæðið að
breytingunum.
Samfélagsleg ábyrgð felst því
ekki í því að gefa fé til góðra mál-
efna – það er góðgerðastarf sem
er vissulega göfugt og gott. Sam-
félagsleg ábyrgð felst í því að
skoða hvernig fyrirtækjarekstur
geti lagt sitt af mörkum til að bæta
mannlegt samfélag og umhverfi.
Mads Øvlisen, fyrrum stjórnar-
formaður Lego orðaði þetta vel á
ráðstefnu hérlendis fyrr á árinu:
„Samfélagsleg ábyrgð snýst um
það með hvaða hætti fyrirtæki
skapa arð, ekki um hvernig þau
verja honum.“
Mörg íslensk fyrirtæki skoða
um þessar mundir hvernig þau
geti bætt rekstur sinn með til-
liti til umhverfis- og samfélags-
mála. Nokkur fyrirtæki hafa tekið
af skarið í þeim efnum og er
það afar jákvætt, á meðan önnur
eru áhugasöm en tvístígandi um
hvernig sé best að byrja.
Íslensk fyrirtæki eru ólík og
geta bætt samfélag og umhverfi á
ólíkan hátt. Þó er óhætt að benda
flestum fyrirtækjum á ákveð-
in fyrstu skref í þessum efnum.
Í fyrstu er mikilvægt að skoða
á hvaða gildum fyrirtækið er
byggt. Flest fyrirtæki eru byggð
á gildum sem má nota til að móta
siðareglur (e. code of conduct).
Siðareglurnar eiga að vísa veg-
inn almennt um það hvernig fyr-
irtækið vill bæta starf sitt með
tilliti til umhverfis- og samfé-
lagsmála. Mikilvægt er að siða-
reglurnar nái eingöngu yfir það
sem fyrirtækið hefur stjórn á og
getur lofað. Í stað þess að segja:
„Fyrirtækið er umhverfisvænt“
er hægara að fullyrða eftirfar-
andi: „Fyrirtækið gerir allt sem í
sínu valdi stendur til þess að tak-
marka neikvæð áhrif af starf-
semi þess á umhverfið.“ Fyrir-
tæki geta aldrei verið fullkom-
lega ábyrg eða umhverfisvæn,
en viðleitni þeirra til að setja sér
markmið og bæta sig er það sem
framfarir á sviði samfélagslegr-
ar ábyrgðar snúast um.
Fjölmargir alþjóðlegir sáttmál-
ar og leiðbeinandi reglur liggja
fyrir um hlutverk fyrirtækja í
samfélaginu og ábyrgð þeirra
og má nota þá til grundvallar og
hliðsjónar þegar skrifaðar eru
siðareglur og mótuð stefna fyr-
irtækja í málaflokknum. Má þar
nefna viðmiðunarreglur OECD
fyrir fjölþjóðafyrirtæki, yfirlýs-
ingar Alþjóðavinnumálastofnun-
arinnar (ILO) um fjölþjóðafyr-
irtæki og réttindi launafólks, og
hið hnattræna samkomulag Sam-
einuðu þjóðanna (Global Comp-
act). Það síðastnefnda byggir á
tíu siðareglum sem 5.600 aðil-
ar frá 120 löndum hafa skrif-
að undir.
Það má segja að meirihluti ís-
lenskra fyrirtækja sé nú þegar á
réttum kili hvað samfélagslega
ábyrgð varðar – en fæst fyrir-
tæki hafa þó lagt í þá vinnu að
skilgreina á hvaða hátt þau eru
samfélagslega ábyrg og hvernig
þau geti sýnt umhverfinu fram á
að þau séu það. Það er mikilvægt
fyrir fyrirtæki að miðla því góða
starfi sem unnið er innan þess,
ekki eingöngu sem ímyndarmál
heldur getur falist í því beinn
efnahagslegur ávinningur.
Sem dæmi má nefna að Banda-
ríska stórfyrirtækið Wal-Mart
tók upp stefnu í umhverfis- og
samfélagsmálum fyrir nokkr-
um árum. Það hvarf frá því að
bjóða ávallt ódýrustu vöruna án
þess að skeyta um þær kring-
umstæður sem varan var fram-
leidd undir, og hóf að bjóða líka
vörur framleiddar á umhverf-
isvænan hátt. Það leitaðist jafn-
framt við að draga úr orkunotk-
un og áhrifum á umhverfið í
verslunum og framleiðslu. Þess-
ar breytingar bættu ekki ein-
ungis ímynd fyrirtækisins held-
ur juku einnig hagnað þess, að
sögn Lee Scott forstjóra Wal-
Mart. Einnig er athyglisvert
að breytingarnar hjá Wal-Mart
höfðu veruleg áhrif á önnur fyr-
irtæki. Wal-Mart fór fram á það
við 6.000 birgja að endurskoða
framleiðslu sína með tilliti til
umhverfisáhrifa og sjálfbærni
ella ættu þeir á hættu að missa
sinn stærsta viðskiptavin. Þetta
sýnir hvernig breyttar áhersl-
ur fyrirtækja til að mæta eftir-
spurn neytenda eftir umhverf-
isvænum og sjálfbærum vörum
getur haft jákvæð áhrif, ekki að-
eins á fyrirtækið sjálft heldur
önnur fyrirtæki sem tengjast því
í virðiskeðjunni.
Að móta stefnu á sviði sam-
félagslegrar ábyrgðar er ferli
sem er einstakt fyrir hvert og
eitt fyrirtæki. En alþjóðleg sam-
keppni í viðskiptum er hörð og
áherslur hafa verið að breyt-
ast eins og dæmið um Wal-Mart
sýnir. Neytendur leggja aukna
áherslu á gæði og uppruna vör-
unnar í stað þess að einblína á
verð og sífellt fleiri vilja leggja
sitt af mörkum til að viðhalda
stöðugleika, minnka fátækt og
ágang á náttúruna. Þess vegna
er samfélagsleg ábyrgð ekki ein-
ungis góðmennska þeirra sem
vilja gera heiminn betri, held-
ur einnig fjárfesting sem getur
skilað beinum arði til hluthafa.
Ragna Sara
Jónsdóttir
stofnandi
Nordic -
viðskipta- og
þróunarseturs.
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja
O R Ð Í B E L G
Í VERSLUN WAL-MART Bandaríska stórfyrirtækið Wal-Mart tók upp stefnu í umhverfis-
og samfélagsmálum fyrir nokkrum árum. Að því er greinarhöfundur bendir á batnaði ímynd
fyrirtækisins í kjölfarið, auk þess sem hagnaður þess jókst. NORICPHOTOS/AFP
flugfelag.is
Fundarfriður
Markvissir fundir í friði og ró
Upplýsingar:
Sími 570 3075
hopadeild@flugfelag.is
REYKJAVÍK
AKUREYRI
EGILSSTAÐIR
FÆREYJARVESTMANNAEYJAR
ÍSAFJÖRÐUR
GRÆNLAND
VOPNAFJÖRÐUR
ÞÓRSHÖFN
GRÍMSEY
NARSARSSUAQ
KULUSUK
CONSTABLE POINT
NUUK
Stórtíðindi viðskiptalífsins á heimssögulega vísu hafa einkennt síðustu
daga. Til þess að forða kreppu sem teygja myndi anga sína um heim
allan búa stjórnvöld í Bandaríkjunum sig undir að taka á sig kostnað
af stærðargráðu sem ekki hefur áður sést í uppkaupum á undirmáls-
lánaskuldabréfavöndlum. Fyrir Bandaríkjaþingi liggur frumvarp um
að afhenda Henry Poulson fjármálaráðherra þeirra ytra yfirráð yfir
700 milljörðum Bandaríkjadala. Ákvarðanir hans um meðferð fjárins
eiga svo að vera hafnar yfir lög og rétt.
Vissulega vakna þarna margar spurningar, bæði um alræðisvald-
ið sem afhenda á ráðherranum sem og um hvort björgunaraðgerð-
ir þessar beri í sér gjaldþrot kapítalismans. Þeirri spurningu er erf-
itt að svara með afgerandi hætti. Ef til vill má segja að einhver kimi
öfgafrjálshyggju hafi beðið skipbrot. Það
kemur hins vegar ekki á óvart hér þar
sem áhersla hefur verið á „stýrða mark-
aðshyggju“ þar sem menn athafna sig
innan afmarkaðra leikreglna. Vitanlega
þarf að setja skorður við framferði á
markaði. Þá verður að teljast til fyrir-
myndar að Bandaríkjamenn taki á sig
kostnaðinn af heimatilbúnu klúðri á fast-
eignalánamarkaði þar sem síður hefur
verið horft til greiðslugetu skuldara, en
undirliggjandi veða eigna sem lánað var
út á. Veð hafa rýrnað og svo sýpur allur
heimurinn seyðið af því hvernig fast-
eignasalar vestra fengu að leika laus-
um hala og afla sér umboðslauna eftirlit-
slaust með því að lána Pétri og Páli fyr-
irhafnarlítið gegn veði í ónýtum eignum
og með löngum fresti á fyrstu greiðslum.
Þessum tifandi tímasprengjum var svo
vöndlað í áferðarfallegar skuldabréfa-
pakkningar sem greiðsluhæfis- og mats-
fyrirtæki heimsins vottuðu svo í bak og
fyrir sem gæðavöru.
Hvort sem þessi reikningur nemur 500
eða 1.000 milljörðum Bandaríkjadala er
ljóst að stjórnvöld vestra vilja fremur
taka hann á sig og koma þar með í veg
fyrir kreppu sem ekki sæi fyrir endann á.
Almenningur er svo í aðstöðu til að meta
umfang mistakanna sem gerð hafa verið,
leita sökudólga og jafnvel draga til ábyrgðar. Líklegt má teljast að
öfgafrjálshyggja glati vinsældum þegar afleiðingarnar blasa við með
þessum hætti og er það vel. Öfga- og bókstafstrú er ekki líkleg til þess
að auka hagsæld, sama hvar er. Betra að skynsemin fái að ráða.
Hér höfum við við hins vegar búið við þannig kerfi að reikning-
ur efnahagsmistaka dreifist með verðtryggingu á hækkandi skuld-
ir landsmanna þegar verðbólga fer á skrið. Höggið verður hins vegar
alla jafna ekki þannig að nái að raska ró launþegans, því mánaðarleg
greiðslubyrði eykst ekki svo ýkja mikið. Ef til vill skýrir þetta að hluta
langlundargeð kjósenda og ládeyðu sem oft virðist vera í stjórnmála-
lífinu. Aðstæður eru hins vegar um margt breyttar nú, þegar fjórðung-
ur skulda heimilanna er í erlendri mynt og fyrirtækjanna að sjötíu pró-
sentum. Sveiflur íslensks efnahagslífs svíða því sem aldrei fyrr og má
furðu sæta ef ekki ágerast enn frekar áköll um bót og betrun. Nýjustu
spár gera ráð fyrir því að krónan verði veik út næsta ár, og að jafnvel
þótt takist að ná henni upp úr þeim metlægðum sem nú eru, þá komi
gengi hennar til með að sveiflast mikið. Er hægt að sætta sig við það?
Stjórnvöld í Bandaríkjunum taka ábyrgð á undirmáls-
lánakrísunni. Hér svíður enn undan sveiflum krónunnar.
Verðmiði á klúðrið
Óli Kristján Ármannsson
Þá verður að teljast
til fyrirmyndar að
Bandaríkjamenn
taki á sig kostnað-
inn af heimatilbúnu
klúðri á fasteigna-
lánamarkaði þar
sem síður hefur
verið horft til
greiðslugetu skuld-
ara, en undirliggj-
andi veða eigna
sem lánað var út
á. Veð hafa rýrnað
og svo sýpur allur
heimurinn seyðið
af því hvernig fast-
eignasalar fengu að
leika lausum hala.
Óskráðir fjárfestingarsjóðir (private equity
firms), sem stundum hafa verið kallaðir „einka-
framtakssjóðir“ eru fjárfestingarfyrirtæki sem,
eins og nafnið gefur til kynna, eru ekki almenn-
ingshlutafélög. Með því komast þau hjá strang-
ara eftirliti og upplýsingaskyldu sem gildir um
almenningshlutafélög.
Óskráðir fjárfestingarsjóðir sérhæfa sig í „gír-
uðum“ yfirtökum, og samrunum fyrirtækja sem
ekki eru á markaði. Þeir fjármagna starfsemi
sína að miklu leyti með lántökum, líkt og fjárfest-
ingarbankar gerðu.
Eftir að stóru fjárfestingarbankarnir hafa horf-
ið af sjónarsviðinu telja sumir að óskráðir fjár-
festingarsjóðir, eins og Kohlberg, Kravis, Ro-
berts & Co. muni taka við hlutverki þeirra.
Dr. Nouriel Roubini, prófessor í hagfræði við
New York-háskóla, hefur kallað óskráða fjárfest-
ingarsjóði ásamt fjárfestingarbönkum og vog-
unarsjóðum „skuggabankakerfi“ Bandaríkjanna,
það er fjármálafyrirtæki sem hafa enga skyldu
um upplýsingagjöf og lúta mjög litlu eftirliti. Þar
sem óskráðir fjárfestingarsjóðir byggja starf-
semi sína að miklu leyti á lánsfé hefur þrengt að
mörgum þeirra vegna lánsfjárkreppunnar.
Óskráðir fjárfestingarsjóðir