Tíminn - 23.02.1982, Blaðsíða 8

8
Þriðjudagur 23. febrúar 1982
IMiw
utgefandi: Framsóknarflokkúrinn
Framkværtidastjóri: Jóhann H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur
Gislason. Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjori: Sig-
urður Brynjólfsson. Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jóns-
son. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V. ólafsson. Fréttastjóri: Páll Mógnússon.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Egill Helgason, Friðrik Indriðason,
Heiður Helgadóttir, Jónas Guðmundsson, Kristinn Hallgrimsson, Kristin
Leifsdóttir, Ragnar Orn Pétursson (iþróttir), Skafti Jónsson. Utlitsteiknun:
Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón
Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Próf-
arkir: Flosi Kristjánsson, Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteins-
dóttir.
Ritstjórn, skrifs.'ofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjivik. Simi:
86300. Aualýsingasimi: 18300. Kvöldsimar: 86387, 86392. — Verð i lausasölu
•6.00. Askriftarqjald á mánuöi: kr. 100.00—Prentun: Blaðaprent hf.
Samvinnuhugsjónin
og fslenskt þjóðfélag
■ í tilefni af 100 ára afmæli samvinnuhreyfingar-
innar áíslandi birti Timinn itarlegt viðtal við Val
Arnþórsson, stjórnarformann Sambands is-
lenskra samvinnufélaga, fyrir heigina. Þar sagði
Valur m.a.:
,,Égheldað fullyrða megi með allri sanngirni,
að samvinnuhreyfingin hafi haft veruleg áhrif á
þ.ióðlffið allt, bæði efnahagslega, félagslega og
menningarlega. Sannleikurinn er sá, að sam-
vinnuhugs.iónin hefur haft afgerandi áhrif á þró-
un og mótun þ.ióðfélagsins alls og þá tvimæla-
laust langt út fyrir hinar eiginlegu raðir sam-
vinnuhreyfingar. Segia má að ailt þ.ióðfélagið og
þar með flestir stiórnmálaflokkarnir séu meir
eða minna mótaðir af lýðræðislegri samvinnu og
samh.iálp. Mörg meiriháttar samtök i atvinnu- og
efnahagslifi eru uppbyggð á samvinnugrundvelli.
Má þar t.d. nefna sölukerfi s.iávarafurða, bæði að
þvi er varðar freðfisk, skreið og ýmsar aðrar
afurðir.
Tel.ia má byggðastefnuna afsprengi samvinnu-
hugs.iónarinnar, þannig að boðun hennar hefur
vissulega markað afgerandi spor i þ.ióðlifinu öllu,
tvimælalaust islenskri þ.jóð til aukinnar farsæld-
ar.
Með viðtækri fræðslustarfsemi sinni hefur sam-
vinnuhreyfingin að s.iálfsögðu haft veruleg áhrif,
bæði félagsleg og menningarleg”.
Valur óskaði iafnframt samvinnuhreyfingunni
þess ,,að félagsíeg þátttaka i starfi hennar megi
verða sem allra mest og að hið efnalega umhverfi
megi verða þannig á hver.ium tima, að reksturs-
grundvöllur hennar veröi sem traustastur og að
hún geti þannig sem allra best gegnt hlutverki
sinu til áframhaldandi eflingar félagslegrar og
efnalegrar velferðar Islendinga”.
Allir samvinnumenn?
■,,Gildi samvinnuhreyfingarinnar er auðvitað
geysilega mikið fyrir islenskt þ.ióðlif. Þegar við
litum til baka yfir þetta hundrað ára skeið dylst
engum að samvinnuhreyfingin hefur átt einna
drýgstan þátt i þvi að skapa það þ.ióðfélag iöfnuð-
ar og velsældar, sem við búum við i dag.” Þetta
sagði Páll Pétursson, formaður þingflokks
Framsóknarflokksins, i viðtali við Timann,
Athyglisvert var að talsmenn annarra flokka
viðurkenndu einnig gildi hreyfingarinnar, þótt
stundum hafi kveðið við kaldan tón úr sumum
þeim herbúðum til samvinnumanna. „Samvinnu-
hreyfingin hefur ásamt verkalýðshreyfingunni,
en þetta eru sambærilegar félagsmálahreyfing-
ar, lyft Grettistaki i islensku þ.ióðlifi” sagbi for-
maður þingflokks Alþýðuflokksins. „Enginn vafi
leikur á þvi, að samvinnuhreyfingin hefur mark-
að djúp spor i islenskt þjóðlif á þeirri öld, sem nú
er minnst”, sagði formaður Alþýðubandalagsins.
Og jafnvel formaður Sjálfstæðisflokksins sagði:
„Ég tel samvinnuhreyfinguna afar mikilvæga
fyrir islenskt þjóðlif”.
Það er þvi ekki annað að heyra, en að allir séu
nú samvinnumenn. Megi sá skilningur á gildi
samvinnuhreyfingarinnar haldast um ókomna
framtið. — ESJ.
á vettvangi dagsins
Landvernd
landspjöll
eftir Guðmund P. Valgeirsson, Bæ
■ Landvernd er stórt orð, sem
ýmsir menn taka sér i munn við
ýms tækifæri og á hátiðastund-
um. Verða þá innfjálgir og fyllast
andagift og umhyggju fyrir
gróðri og umgengni landsins. Eru
þá horfnar kynslóðir bornar sök-
um fyrir ógætilega umgengni
sina við landið. Þeir stiga þá á
stokk og strengja heit um yfirbót
og tala um varnarbaráttuhug
sinn og hvetja bændur og
búalið til að sýna árvekni i
þeim efnum og vera virkir þátt-
takendur i þeirri varnarbar-
áttu. — Oft eru bændur dspart
sakaðir, af óvildarmönnum
sinum, um að fara illa með
land sitt, beita það hlifðarlaust og
með þvf ganga á gróðurlendi
þess. Einkum er sauðfjáreign
bænda litin óhýru auga i' þessu
sambandi. Um þúsundir hrossa i
eigu kaupstaðarbúa, vittum land,
er minna talað. Þó þurfa þau
haga að bita sér til viðurværis
engu sfður en aðrar skepnur. —
Oftmá sjá og heyraþungar ásak-
anir i garð þeirra angurgapa sem
gera sér leik að þvi' að þeytast á
bilum sinum um fjöll og fyrnindi
og skaða með þvi viðkvæman há-
fjallagróður landsins, sem ára-
tuga og alda friðun megniekki að
bæta. Oft eru þessum mönnum
valin hin hörðustu orð og þeir
kallaðir landniðingar. Enginn
mælir þessum mönnum bót, enda
athæfi þeirra stór-vitavert. Oft
munu þó hér eiga hlut að máli
ungir menn, sem ekki gera sér
grein fyrir afleiðingunum af gá-
leysi sinu. — Allar þessar um-
vandanireru góðra gjalda verðar
ogseint mun of brýnt fyrir ungum
sem öldnum að gjalda varhuga
við öllu þvi sem spillt getur
gróðurfari landsins og torti'mt
náttúru auðævum þess, til óbæt-
anlegs tjónsfyrir alda og óborna,
og sjálfum sér til vansa.
En þvi er verr, að hér fer sem
oftar, að mikið skilur milli orða
og athafna, en horfa þess i milli
hlutlausum augum á aö unnin séu
stórfelld landspjöll næstum að
þarflausu og friða svo samvisku
sina með „kaupum á einskonar
syndakvittun og „aflátsbréf-
um” á aldarfresti með ein-
hverri þjóðargjöf. — Það er ekki
sæmandi, að finir menn vanvirði
forfeður sina og horfnar kynslóð-
ir, og aðrir api það eftir þeim,
fyrir landspjöll og landniðslu,
eins og það er nefnt, i lifsglimu
þeirra við óblið náttúruöfl, hafís
og hverskonar óáran. Þeir áttu
ekki annarra kosta völ, ef þjóðin
átti ekki að verða útdauða i sinu
eigin landi, likt og varð hlutskipti
islensku landnemanna i Græn-
landi. Við, sem nú lifum og búum
við allsnægtir og ofgnóttir á öll-
um sviðum, eigum okkur enga
slika afsökun, ef við látum okkur
vitandi vits henda hið sama eða
annað verra. Hversu harður
mætti ekki dómurinn yfir okkar
kynslóð vera ef við yrðum felldir
undir sömu sök, með allri okkar
þekkingu á lögmálum náttúr-
unnar og möguleikum?
Tekist á
um tvennt
Því rek ég þetta, að nú hin
siðustu ár hefur staðið deila, og
stendur enn, um fyrirhugaöa ein-
hverja þámestu landeyöingu sem
hugsast getur. Þar sem raun-
verulega er tekist á um þetta
tvennt: gróður- og landvernd
annarsvegar og landeyðingu
hinsvegar, i' sinni nöturlegustu
mynd. — A ég þar við deiluna um
tilhögun Blönduvirkjunar. Sú
deila virðist nú vera komin á
lokastig. Hún sker úr um af-
stöðuna til þessarra gagnstæðu
þátta og hvað menn meina með
tali sinu um gróður- og land-
vernd.
Þegar farið var að svipast um
eftir virkjanlegum vatnsföllum
að lokinni Búrfells- og Þjórsár-
virkjun.beindustaugu virkjunar-
aðila, Landsvirkjunar, að Blöndu
i Húnaþingi. Verkfræðingar og
reiknimeistarar komust að þeirri
niðurstöðu, með mælitækjum
sinum og reiknistokk, að virkjun
Blöndu væri mjög hagkvæm og
þar mundi ódýrasta raforku að fá
að þvi tilskyldu að Auðkúluheiði
og Eyvindarstaðaheiði að hluta.
sem hafa verið sumarhagar
meginhluta sauðfjár og hrossa
Húnvetninga og Skagfirðinga að
nokkru, yrði sökkt undir uppi-
stöðulón virkjunarinnar. Talið er
að þar sé um að ræða 60 fer. km.
lands, sem er að mestu gróið land
og hefur verið gullkista hún-
vetnskra og skagfirskra bænda
um allaraldir, og stærsta gróður-
svæði á hálendi Islands og á viss-
an hátt náttúru perla. Þetta var
dýr kostur fyrir heimamenn.
ÞjóðhoDum landvarnarmönnum I
heimahéraði, sem hér áttu hluta
að máD, leist ekki á blikuna og
snérust til varnar, undir forustu
Páls bónda og alþingismanns á
Höllustöðum, gegn þessu fyrir-
hugaða „Dauðahafi” virkjunar-
aðila. Hafa þeir haldið uppi
drengilegri vörn gegn þessari
landeyðingu, en átt i' vök að
verjast.
í fyrstu kom það fram hjá for-
svarsmönnum landsvirkjana, að
um engan annan valkost væri að
ræða en þann, sem hér hefur
verið getið og kallaður hefur
verið, Virkjunarleið 1 (eitt). En
fyrir andstöðu áðurgreindra
heimamanna urðu reiknimeistar-
arnirað setjastniður og reiknaút
annan valkost, sem hefði minni
landeyöingu i för með sér. — Það
var gert. Stóru landssvæði var
hægt að hífa við eyðileggingu, en
að sögn þeirra manna yrði
virkjunin eitthvað dýrari. Hefur
sá mismunur ekki verið skil-
greindur svo aö á almenningsvit-
orði sé. Hefur það verið kölluð
virkjunarleið 2 (tvö). Um þessar
tvær virkjunarleiðir hefur deilan
staðið með stöðugum blaðaskrif-
um, með og móti, og undir
þrýstingi f rá stjórnvöldum um að
virkjað yrði með þetta „Dauða-
haf” (Ath. Nafngiftin er komin
frá Helga Hannessyni frá Rauða-
læk.) að grundvelli.
Einstæd
landníðsla
Ætla mætti að heimamenn, allir
sem einn, hefðu snúist til varnar
gegn svo gífurlegri landeyðingu i
heimahögum þeirra, en það varð
á annan veg. Þó ótrúlegt kunni að
þykja. Þar hafa menn risið upp og
krafist þess að Blanda yrði virkj-
uð eftir virkjunarleið eitt og þar
með gengið i lið með þeim
virkjunaraðilum, sem litinn eða
engan skilning hafa sýnt á þvi að
hlifa landi sinu við óþörfum
spjöllum og eyðileggingu stórra
gróðursvæða. Þeir hafa jafnvel
gengiö svo langt að krefjast þess
að landið væri tekið eignarnámi
til að koma sinu fram.
Margir, sem utan við þessa
deilu hafa staðið og ekki átt þar
beinan hlut að, hafa fylgst með
þessum málum með kviðafullum
áhuga, án þess að blanda sér i
hana, enda ekki svo auðvelt þar
sem málsatvik liggja misjafnlega
ljóst fyrir. En það er víst, að
fylgst er með þessum málatil-
búnaði öllum og þá eigi
sist þeirra manna, sem fastast
hafa tekið undir kröfur um
svo einstæða landniðslu, og hald
ið uppi áróðri fyrir henni. —
hér spilar eflaust margt inni
sem óviðkomandi mepn eiga ó-
hægt með að skilja. Vissulega
kann mönnum að vera metnað-
armál að fá stórvirkjun heima
i sitt hérað og hugsi gott til
þeirra’r glóðar, án þess að gera
sér grein fyrir þeirri félagslegu,
menningarlegu og atvinnulegu
röskun, sem svo stórfelld umsvif
hafa iför með sér og orðið hafa til
vandræða i þeim héröðum sem
það hafa reynt. Dómsorð eitt
getur verið vafasamt. Hún-
vetningar eru sagðir deilugjarnir
innbyrðis, og hafa sjálfir haldið
þvi á lofti, að þeir deili sér g jarn-
an til gamans. Vera má að sá
þáttur spili hér eitthvað inn i, en
hér er um of stórt mál að ræða til
þess að réttlætanlegt sé að deila
um það i gamni og á þann hátt,
sem gert hefur verið. Eflaust eiga
stjórnmál og togstreita um þau
rikan þátt i þessum deilum. Af
þeim toga mun suðurganga hóps
húnvetninga um hávetur, fyrir
um það bil ári siðan, i misyndis
veðri og færð á ýmiskonar farar-
tækjum, að þvi er sagt var, alla
leið suður á Alþing hafa verið,þar
sem þeir voru myndaðir eins og
glópar með stórletruðum slagorð-
um i bak og fyrir, að hippa sið.
Mun sú ferð hafa verið hugsuð
sem pólitiskt herbragð i þeim til-
gangi að ganga af Páli á Höllu-
stöðum, pólitískt, dauðum. En
það fór á annan veg. Sendimenn
urðu sér til háðungar, en Páll
mun aldrei hafa staðið, pólitiskt,
styrkari fótum en eftir þá
„Sauðafellsför”.
Einnig mitt land
og þitt
Auðkúlu- og Eyvindarstaða-
heiöar eru eignar og nytjalönd
húnvetnskra og skagfirskra
bænda. Eyöilegging þeirra er þvi
fyrst og fremst þeirra hagsmuna-
og tDfinningamál. En þær eru
einnig mitt land, sem bý þeim
fjarri, norður á Ströndum, og
einnig þitt land, samlandi minn,
hvar sem þú ert búsettur á land-
inu og kemur mér og þér við, þó
við beitum ekki búpeningi okkar á
þær, eða njótum yndis þeirra og
gæða á sama háttog þeir. Þvi eru
þærokkur viðkomandiog við get-
um ekki horft hlutlausum augum
á algera eyðileggingu þessarar
paradisar búfénaðar þeirra og
byggðarmanna. — Jafnvel
Alto byggðin i Noregi snertir
mann þegar troðið er á helgustu
tilfinningum ibúa þeirrar
byggðar i' imyndaðri gróðavon.
Mig hefur lengi undrað afstaða
ýmissa heimamanna í þeim
héröðum, sem þar eiga hlut að
máli og þá ekki siður þau rök,
sem þeir hafa borið fram þessari
landeyðingu til stuðnings. Ekki
veröa neinir þessara manna
nafngreindir af mér i þessum lin-
um minum. Þvi mun ég hér ræða
um samnefnara þeirra og kalla
þá, landeyðingarmenn, þó það
kunni að hitta einhvern ómak-
lega, en hina til aðgreiningar,
landvarnarmenn. —Sumir þess-